Læknablaðið - 15.03.2009, Blaðsíða 42

U M R Æ Ð U R
V I Ð T A L
O G
F R É T T I R
vera til bóluefni við skæðustu veirusjúkdómunum
sem komið hafa fram síðasta aldarfjórðunginn.
„Hugsaðu þér að ekki skuli enn vera til bóluefni
gegn eyðni. Veiran var ræktuð í fyrsta sinn 1983.
Síðan er liðinn aldarfjórðungur og ekkert bóluefni
til þrátt fyrir alla tæknina. Áherslan var í upphafi
öll lögð á sameindarannsóknir og tveimur árum
eftir að veiran var ræktuð vissu menn allt um
samsetningu hennar. Það er vissulega skiljanlegt
að menn séu ragir við að prófa bóluefni gegn
drepsótt ef ekki er algjörlega öruggt að bóluefnið
sýki ekki hinn bólusetta. Menn ákváðu því að
fara þessa leið og nota erfðatæknina til að finna
aðferð til bólusetningar gegn veirunni. Það hefur
bara ekki tekist og tímabært að menn viðurkenni
að þetta er ekki aðferðin. Það er engin ástæða til
að ætla annað en að klassíska aðferðin við fram-
leiðslu bóluefnis gegn eyðni ætti að virka, rétt
eins og hún virkaði gegn mænusótt og lifrarbólgu
A. Veiran er ekki svo frábrugðin öðrum veirum.
Mínar rannsóknir undanfarin 18 ár á mæðiveiki-
og visnuveiru í sauðfé hafa fært mér heim sanninn
um það. Visnuveiran er af sama veiruflokki og
eyðniveiran, erfðaefnið er ca. 30% hið sama og
sjúkdómarnir mjög líkir að hegðun. Þetta eru lang-
varandi hæggengir sjúkdómar og meðgöngutím-
inn er mjög langur, mörg ár. Á þeim tíma myndast
mótefni í líkama þess sýkta, en veiran lifir, fjölgar
sér og drepur smám saman það mikið af lífsnauð-
synlegum frumum að ónæmiskerfið bilar og hinn
sýkti deyr úr sýkingum, sem koma ofaná hinn
eiginlega veirusjúkdóm, eða líffæraskemmdum
sem verða til á löngum tíma. Ónæmisbilunin er
grundvöllur eyðninnar."
Margrét hefur stundað rannsóknir á hegðun
mæðivisnuveirunnar síðan 1960 og gert tilraunir
með bóluefni gegn henni í nær 18 ár. „Eg byrjaði
eiginlega á bóluefnisgerðinni mér til skemmt-
unar. Ég ræktaði frumur í flöskum, sýkti þær með
visnuveiru og drap síðan veirurnar með formalíni.
Ég bað svo vini mína á Keldum um að leyfa mér að
sprauta þessu í rollur og kanna hvort ekki kæmi
fram mótefnamyndun. Viti menn, það gerðist. Ég
hóf þá skipulagðari tilraun, fékk átta kindur með
nýboma tvílembinga, bólusetti annan tvílembing-
inn en hinn ekki og setti svo öll lömbin í kofa með
sýktum kindum til að fylgjast með hvemig þeim
reiddi af. Eftir fjögur ár vom fimm óbólusettir
tvílembingar sem þá voru á lífi sýktir, en aðeins
tveir af þeim bólusettu. Þetta lofaði því góðu. Ég
stóð hins vegar frammi fyrir því að ég var að verða
sjötug og til stóð að henda mér út vegna aldurs.
Þetta verkefni leit því ekki glæsilega út. Ég komst
þá í samband við dýralækna í heilbrigðiseftirlitinu
á Kýpur og við hófum rannsóknarsamstarf með
þátttöku fjárbónda sem átti um sjö hundrað kinda
hjörð. Hann átti nóg af tvílembingum handa mér.
Þetta eru ljómandi fallegar skepnur með langa
rófu og lömbin með lafandi eyra eins og hundar.
Visnuveiran sem þama gengur er af öðram stofni
en hér hefur fundist en ég reyndi samt að bólusetja
þarna. Við hófum stórt rannsóknarverkefni 1999
með 40 tvílembingapöram þar sem 10 af mæðrun-
um vora sýktar en 30 ekki. Við bólusettum annað
lambið í öllum pörunum en hitt ekki og létum þau
ganga í hjörðinni, þar sem dýralæknarnir álitu
að smithlutfallið væri um 40%. Þegar ég fór að
skoða málið betur og nota næmara greiningarpróf
kom í ljós að 13 mæður af þessum 30 neikvæðu
voru smitaðar. Það vora því 17 mæður ósýktar en
ekki 30. Fyrsta árið smitaðist ekkert lamb af þeim
óbólusettu undan ósmitaðri móður. I lok annars
ársins voru bara tvö óbólusett lömb enn ósmituð
en 9 af þeim bólusettu. Af þeim 13 óbólusettu
lömbum sem voru undan mæðranum 13 sem
við uppgötvuðum síðar að voru nýlega smitaðar,
smituðust 12 á fyrstu 8 vikunum eftir fæðingu en
aðeins fjórir af þeim bólusettu. Eftir þessa tilraun
þýðir ekkert að segja mér að það geri ekki gagn að
bólusetja fyrir þeirri tegund veiru sem visnu- og
eyðniveiran eru af. Það þarf auðvitað að finna rétt-
an skammt af bóluefninu, en ég er alveg viss um
að þetta er hægt. Nú er bara næsta mál að kom-
ast í samband við góða eyðnirannsóknarstofu og
kanna hvort þessi aðferð virkar á eyðniveiruna."
Rannsóknarvinna á Keldum
Áhugi Margrétar á veirum kviknaði strax í
menntaskóla þegar hún lærði líffræði hjá Sigurði
Þórarinssyni jarðfræðingi. „Hann sagðist nú ekki
vita mikið um veirur en sýndi okkur ljósmyndir
af veirum sem Þorbjöm Sigurgeirsson eðlisfræð-
ingur hafði tekið af þessum ófullkomnu lífveram
í rafeindasjá. Ég sat uppi með þá sannfæringu að
þetta hlyti að vera skemmtilegasta fræðigrein sem
um gæti. Námsmöguleikamir í Háskóla Islands á
þeim tíma voru ekki mjög margir og með því að
beita útilokunaraðferðinni sat ég uppi með lækn-
isfræðina. Mér fannst reyndar læknanámið mjög
skemmtilegt og það gefur fjölbreytta möguleika
til framtíðarstarfa. Ég datt síðan inn í vinnu á
Tilraunastöðinni á Keldum sumarið 1954, næstsíð-
asta árið mitt í læknanáminu. Námið í læknadeild-
inni var þá allt öðravísi en læknanám er núna.
Eftir efnafræðina var Jón Steffensen eini kennarinn
fyrstu árin. Hann sagði þessa ógleymanlegu setn-
ingu við okkur í fyrsta tímanum: „Það er margt um
manninn hér en þetta lagast nú bráðum." Það lag-
aðist sannarlega því menn hættu unnvörpum eða
féllu í prófunum. Fyrsta verkefnið mitt á Keldum
var að rannsaka sýni vegna lungnabólgufarald-
210 LÆKNAblaðið 2009/95