Læknablaðið - 15.03.2009, Qupperneq 28

F R Æ Ð I G R E I
Y F I R L I T
N A R
Tafla I. Samantekt helstu niöurstaöna um áhrif orkugefandi næringarefna og trefja á
losun peptíöa sem tengjast stjórn matarlystar.
Peptíö Kolvetni Trefjar Fita Prótein
CCK aukning aukning aukning aukning
Grelín minnkun bæling/ minnkun/ engin áhrif minnkun/ engin áhrif/ aukning minnkun/ aukning/ engin áhrif
GLP 1 aukning aukning/ engin áhrif aukning aukning
PYY aukning aukning/ engin áhrif aukning aukning
Obestatin minnkuð (blanda kolvetna, próteins og fitu) O minnkuö (blanda kolvetna, próteins og fitu) minnkuö (blanda kolvetna, próteins og fitu)
Gastric leptin O O O O
GIP aukning o aukning aukning/engin áhrif
Oxyntomodulin o o O O
Enterostatin o o O O
sljóvguö aukning
Insúlín aukning (vatnsleysanlegar aukning aukning
trefjar)
Amylin aukning O o o
Pancreatic polypeptide aukning engin áhrif aukning aukning
°Niðurstöður ekki til - rannsóknir hafa ekki veriö geröar.
skert orkuinnihald fæðunnar. Falla þessar fullyrð-
ingar undir 13. grein reglugerðarinnar.1 Á síðustu
áratugum hefur tíðni ofþyngdar og offitu aukist
til muna bæði erlendis2 og hér heima.3 Ofþyngd
og offita eru sjálfstæðir áhættuþættir fyrir hjarta-
sjúkdóma2'4auk þess sem tíðni sykursýki af gerð 2,
háþrýstings og heilablóðfalls, blóðfituhækkunar,
kæfisvefns og ýmissa stoðkerfissjúkdóma er hærri
meðal þeirra sem eru yfir kjörþyngdarmörkum.
Þyngdartap getur minnkað til muna áhættuna á
að fá ofangreinda sjúkdóma.5 Staðfesting á eig-
inleikum matvæla sem geta haft áhrif á ákveðna
lífeðlisfræðilega virkni er tengist söfnun líkams-
fitu gæti verið gagnleg bæði sem forvörn en einnig
við þyngdarstjómun. Ofþyngd er tilkomin vegna
ójafnvægis í orkuinntöku og orkunotkun. Stjóm á
orkuinntöku er þar af leiðandi mikilvæg í þessu
samhengi en hún stýrist meðal annars af skynjun á
hungri og seddu, sem og stjórnun á orkunotkun.6
í tilefni af útgáfu regulgerðarinnar ákvað
Norræna nýsköpunarmiðstöðin (Nordisk Inno-
vations Center, NlCe) að styrkja sex verkefni undir
yfirskriftinni Markfæði (Functional food) með það
að aðalmarkmiði að stuðla að nýsköpun í nor-
rænum matvælaiðnaði og auka samkeppnishæfi
hans. Eitt af þessum verkefnum hafði það mark-
mið að mynda net norrænna vísindamanna,
sérfræðinga á sviði þyngdarstjórnunar og þáttum
sem stýra seddutilfinningu. Sérfræðinetið átti að
freista þess að setja fram samhljóma álit um að-
ferðafræði og gæði rannsókna sem notaðar eru
til að meta sannanir fyrir heilsufullyrðingum
er varða þyngdarstjórnun og seddutilfinningu
(heiti verkefnisins á ensku: „Substantiation of
weight regulation and satiety related health
claims on foods"). Sérfræðingar hópsins hafa
skrifað vísindalega samantekt þar sem farið var
yfir helstu mælikvarða á seddutilfinningu og
þyngdarstjórnun auk þess sem gerð var grein
fyrir stöðu þekkingar á því hvemig mismunandi
matvæli og innihaldsefni í matvælum tengdust
þessum mælikvörðum. Sérfræðingar hópsins hafa
auk þess verið í virku samstarfi við ILSI Europe
(Intemational Life Science Institute - European
Branch) og meðal annars haldið tvo sameiginlega
fundi með verkefnahópi á vegum ISLI Europe á
sviði stjórnunar á matarlyst (Appetite regulation
task force). Báðir þessir hópar hafa unnið mikil-
væga grunnvinnu sem Matvælaeftirlitsstofnun
Evrópu (EFSA) mun nýta sér þegar farið verður
yfir þær fjölda umsókna sem lagðar voru inn til
umsagnar víðsvegar um Evrópu. Stofnunin mun
að lokinni yfirferð senda Evrópusambandinu lista
yfir fullyrðingar sem mælt er með að verði leyfðar.
Áætlað er að listinn verði samþykktur í byrjun árs
2010.
Stýring fæðuinntöku
Skammtíma stýring á fæðuinntöku stjórnar því
hvað, hvenær og hversu mikið við borðum á einum
degi eða í einni máltíð. Stýringunni er stjómað af
samverkandi tauga- og hormónaboðum frá melt-
ingarvegi.6 Margir hlutar meltingarvegar koma
við sögu, þar á meðal magi, smáþarmar, ristill og
bris sem losa mismunandi peptíð sem hafa áhrif
á saðningu. Mismxmandi efni, kolvetni, prótein,
trefjar og fita hafa áhrif á losun peptíða. Sem
dæmi má nefna að losun glucacon-líkra peptíða 1
(GLP-1), CCK og peptíð YY (PYY) frá þörmunum
eftir máltíð eykur seddu. í töflu I eru sýnd áhrif
orkugefandi næringarefna á lostm mismunandi
peptíða í mönnum. Öll þessi peptíð, að ghrel-
ini undanskildu, eiga það sameiginlegt að auka
seddu.6Ghrelin er eina þekkta efnið sem framleitt
er í líkama mannsins sem eykur matarlyst og
fæðuinntöku.7 Styrkur ghrelins í líkamanum eykst
fyrir máltíð og fellur á ný eftir máltíð og hefur þar
af leiðandi áhrif á fjölda matmálstíma.6 Ghrelin
hefur einnig mikilvægu hlutverki að gegna í lang-
tímastjórnun orkujafnvægis og líkamsþyngdar.
Ghrelin-styrkur eykst samfara þyngdartapi og
minnkar ef orkuinntaka er meiri en orkuþörf.8
Skýrir þetta að hluta erfiðleika einstaklinga við að
viðhalda þyngdartapi. Þrátt fyrir rannsóknir síð-
196 LÆKNAblaðið 2009/95