Læknablaðið - 15.09.2009, Blaðsíða 55

U M R Æ Ð U R
0 G
Ó P í
F R É T T I R
A T A - L Y F
Mynd 2. Ég hef oftsinnis, einkum í ræðu, en einnig
í riti10 bent á þá slæmu þróun sem átt hefur
sér stað hérlendis við notkun ópíata allt frá
árinu 1989. Um miðjan tíunda áratug síðustu
aldar voru nágrannar okkar Danir taldir ávísa
mestu af ópíötum á heimsvísu,” eða meira en
14 skilgreindum dagsskömmtum (DDD) á 1000
íbúa. Við eftirgrennslan kom í ljós að þetta var
ekki meðferð krabbameinssjúkra, þeir reyndust
aðeins um 10% af sjúklingahópnum. Við frekari
úttekt vandamálsins í Danmörku árið 2002 kom í
ljós að 3% þjóðarinnar notaði ópíöt reglubundið,
eða um 130 000 manns.12 Um þetta leyti vorum
við næstum jafnfætis Dönum hvað notkun
varðaði og samkvæmt tölum NOMESCO fórum
við fram úr þeim árin 1999-2002.13 Samkvæmt
tölum danska lyfjaeftirlitsins hefur notkunin
síðastliðin fimm ár aukist verulega þar í landi,14
en samanburðurinn við Island er þó erfiður
vegna mismunandi skráningar í löndunum. Það
hægði lítillega á notkun hérlendis í tvö ár eftir að
talsverð umræða varð í þjóðfélaginu um mikla
morfín (contalgin) notkun (2001-2002) og talað var
um „læknadóp". Þá má einnig gera ráð fyrir að
lyfjagagnagrunnur Landlæknisembættisins hafi
haft áhrif, en umræðan um hann hófst árið 2002.
Ég hef fengið yfirlit yfir notkun hérlendis,
fyrst frá heilbrigðisráðuneytinu og seinna
Lyfjastofnun.15 Þegar ég fékk úttekt á notkuninni
síðustu tvö ár verð ég að segja að mér krossbrá
og settist því niður og skrifaði þessar línur.
Mynd 1 sýnir þróunina hvað varðar skilgreinda
dagsskammta af ópíötum miðað við hverja 1000
íbúa (einnig notað í alþjóðlegri tölfræði).
Eins og myndin sýnir var það einkum aukin
kódein-notkun sem skýrði vaxandi notkun á
síðasta áratug 20. aldar og þá einkum kódeín
í blöndum. Það var að nokkru skrúfað fyrir
aukninguna þegar hætt var að selja slík lyf í
lausasölu. Um miðjan tíunda áratuginn komu svo
ný lyf, fyrst tramadólíð, síðan fentanýlíð og loks
fyrir um fimm árum síðan oxýcódóníð. Sérstaklega
athyglisverð er aukin notkun síðasttöldu lyfjanna
tveggja en þessi mikla notkun skýrist fráleitt af
notkun þeirra sem hafa illkynja sjúkdóm eins og
sumir halda fram.
Eins og áður er vikið að hefur landlæknis-
embættið fylgst með lyfjaávísunum á Islandi
með lyfjagagnagrunni frá 2005. Tölfræði yfir
notkun lyfja frá Tryggingastofnun ríkisins nær
lengra aftur í tímann (en er ekki jafn nákvæm).
Landlæknisembættið varð góðfúslega við þeirri
beiðni að athuga hversu margir neytendur ópíata
hérlendis væru jafnframt að nota æxlishemjandi
lyf. Niðurstaðan er sláandi en líkist nokkuð
fyrrgreindum upplýsingum frá Danmörku. Fjöldi
þeirra sem fékk ávísað ópíötum hefur vaxið
úr rúmum 24.000 í tæp 29.000 á árunum 2003-
2008 (mynd 2). Fjöldi þeirra sem jafnframt
fengu æxlishemjandi lyf var hins vegar nokkuð
stöðugur, 1550-1700 einstaklingar (tæp 6% af þeim
sem fengu ópíöt). Á sama tíma hafa skammtarnir
á ópíötum aukist úr tæplega 57 DDD í ríflega 68
DDD.16 Landsmönnum hefur fjölgað eitthvað á
tímabilinu, en tölurnar eru eigi að síður sláandi að
mínu mati. Lyfjagagnagrunnurinn er vafalítið gott
eftirlitstæki og slæmt er ef rétt reynist að verið sé
að reyna að koma höggi á hann vegna misskilinna
persónuverndarsjónarmiða.
Kostnaðurinn við þessi sterku verkjalyf
hefur farið vaxandi, sérstaklega þegar þau þrjú
síðasttöldu komu á markað. Þróunin síðastliðin
tvö ár er svo virkilega stuðandi eins og mynd
3 sýnir. Flvað varðaði verðþróunina varð smá
lækkun á heildarkostnaði milli áranna 2003 og
2006 sem skýrist líklega af minni kostnaði við
tramadólið, ekki vegna minni notkunar heldur
vegna samkeppni á markaðinum.
Þróunin síðustu tvö ár er ótrúleg og þetta skýrist
ekki af gengisþróuninni, sem tæplega hefur haft
áhrif fyrr en mögulega á síðasta ársfjórðungi 2008.
Það eru nýju dýru lyfin sem skýra meirihlutann af
LÆKNAblaðið 2009/95 603