Læknablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 28

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
síður reynslu af þunglyndi, var síður fær um
að þekkja einkenni þunglyndis og var ólíklegri
til að gera sér grein fyrir afleiðingum og ferli
ómeðhöndlaðs þunglyndis en aðrir sem tóku þátt
í rannsókninni.
Eins og sjá má í töflu I höfðu íslendingar meiri
tiltrú á virkni líkamsræktar gegn þunglyndi
en nokkurri annarri meðferð. Stuðningsviðtöl,
þunglyndislyf, sálgreiningarmeðferð og hugræn
atferlismeðferð komu þar fast á eftir. Aðeins
einn af hverjum fimm taldi þunglyndislyf vera
vanabindandi á sama hátt og díazepam og skyld
lyf, sem er jákvætt því að rannsóknir í sumum
löndum hafa leitt í ljós að mun fleiri, eða 30-80%,
hafa þar ranglega áhyggjur af slíkri vanabindingu
og þolmyndun.9'10 Hins vegar er áhyggjuefni að
42% svarenda vissu ekki að vikuleg eða tíðari
áfengisneysla dregur úr virkni meðferðar með
þunglyndislyfjum.
Meðferð þunglyndis í heilsugæslunni
Þar sem þunglyndi er algengur sjúkdómur
og ábendingum þunglyndislyfja hefur fjölgað
á síðasta áratug benda niðurstöður okkar til
þess að sala þunglyndislyfja kunni að halda
áfram að aukast hér á landi nema önnur virk
meðferðarform bjóðist í heilsugæslunni í ríkari
mæli en nú tíðkast." Vert er að vekja athygli á
því að ein nýleg rannsókn hér á landi sýndi að
opinberar sölutölur þunglyndislyfja geta leitt til
ofmats á raunverulegri notkun þunglyndislyfja,
einkum á meðal yngri einstaklinga.12
Ólíkt því sem á við um nær alla aðra algenga
sjúkdóma grefur þunglyndi undan vilja og getu
fólks til að sinna athöfnum daglegs lífs og trú
manna á að þeir nái heilsu á ný. Ekki má heldur
gleyma þeirri staðreynd við stefnumótun í
heilbrigðismálum að þunglyndi hefur meiri áhrif
en nokkur annar sjúkdómur á sjúkdómsbyrði
einstaklinga á aldrinum 19-45 ára í þróuðum
löndum heimsins.13 Því er fremur ástæða til
að spyrna við fótum og kanna réttmæti og
kostnaðarábata notkunar þunglyndislyfja utan
ábendinga14 en við meðferð sjúkdóms eins og
þunglyndis. Ein forsenda þess að eftirspurnin
og þörfin fyrir þunglyndislyfjameðferð minnki
í heilsugæslunni er aukið framboð þar á öðrum
gagnreyndum meðferðarleiðum.15 Það er afar
takmarkað í flestum löndum. Þó hefur aðgangur
að hugrænni atferlismeðferð í hópi verið í boði á
fimm heilsugæslustöðvum hérlendis á hverju ári
á síðustu árum á vegum geðsviðs Landspítala,
kostuð af heilbrigðisráðuneytinu. Raunar virðist
líklegt að hin mikla notkun þunglyndislyfja
á íslandi tengist að minnsta kosti að hluta til
skorti á öðrum jafngóðum eða betri úrræðum
sem einfalt er að nýta í dagsins önn. Við erum
þeirrar skoðunar að fyrsta meðferð jafnt innan
heilsugæslu og á göngudeild geðdeilda eigi oftast
að vera vel skilgreind hugræn atferlismeðferð í
hópi þótt lyf og fleiri úrræði komi einnig ávallt
til álita, ekki síst í alvarlegri tilfellum eða þegar
talsverð bið er eftir hópúrræðum. Með því
móti helst ábyrgðin á eigin heilsu fremur hjá
einstaklingnum sjálfum og inn í meðferðina má
flétta fræðslu og upplýsingum um svefn, streitu,
kvíða, notkun vímugjafa, erfiðleika í samböndum,
verki, átraskanir, örlyndi, athyglisbrest og ofvirkni
og fleiri algeng vandamál sem oft fylgja þunglyndi.
Slík nálgun, væri hún jafnan í boði, kann þó að
draga lítið úr notkun þunglyndislyfja á meðan
hún er að ná fótfestu, jafnvel auka hana um tíma,
verði nálgunin til þess að fleiri leiti sér hjálpar en
áður. Rannsóknir í öðrum löndum Evrópu hafa
til að mynda sýnt að aðeins lítill hluti þeirra sem
glíma þar við þunglyndi fær viðeigandi greiningu
og meðferð.16 í ljósi fordóma sem enn örlar á hér á
landi og eðlis þunglyndiseinkenna er og verður þó
stærsta áskorun heilbrigðisstarfsmanna að kveikja
von og virkja sjálfshjálparferli hjá þunglyndum
einstaklingum. Þannig má auka líkur á að þeir leiti
eftir og nýti þá hjálp sem í boði er þegar þunglyndi
herjar á, sáir magnleysi og óvirkni og bjagar von
um betri líðan.
Það er ef til vill skiljanlegt að hin stöðuga
aukning í sölu þunglyndislyfja á íslandi frá árinu
1975-2005 hafi leitt endurtekið til viðbragða í
fjölmiðlum hjá opinberri stofnun í útgjaldavanda
eins og TR á síðasta áratug. Trú íslendinga á mátt
reglulegrar líkamsræktar og viðtalsmeðferðar
við þunglyndi gefur þó vísbendingar um leiðir
sem stofnunin gæti styrkt í auknum mæli sé
markmiðið að draga úr frekari vexti í notkun
þunglyndislyfja og efla um leið geðheilsu og
líkamsþrótt landsmanna.
Þakkir
Höfundar þakka Ragnari Friðriki Ólafssyni,
Jónínu Helgu Ólafsdóttur, Ólafi Adolfssyni, Ólöfu
Þórhallsdóttur og Páli Ólafssyni fyrir veitta aðstoð
við ýmsa verkþætti. Rannsóknin naut styrkja frá
Vísindasjóði Landspítala og Rannsóknarsjóði
Wyeth á íslandi á sviði geðlækninga, auk smærri
styrkja frá Lilly, Lundbeck A/S, Delta ehf. og
GlaxoSmithKline.
840 LÆKNAblaðið 2009/95