Læknablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 22

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
fram að áhersla hefur verið lögð á hættur af völd-
um véla og tækja. Þessar niðurstöður kalla á að
slysamatið verði tekið fastari tökum og þá horft
til búpenings, bæði stórgripa og sauðfjár, auk
annarra þátta á býlinu.
Heimsóknir til læknis vegna stoðkerfisein-
kenna og verkja voru algengari hjá þeim sem orðið
höfðu fyrir vinnuslysum en þeirra sem ekki höfðu
slasast. Stoðkerfissjúkdómar eru algengir meðal
bænda samkvæmt erlendum rannsóknum og eru
algeng orsök veikindafjarvista.12 Þannig er ekki
ljóst í okkar rannsókn hvort vinnuslys hafi aukið
á einkenni sem þegar voru til staðar eða hvort þau
hafi komið til eftir slysið. Þetta þarfnast frekari
rannsókna. Rannsókn á vinnuslysum í Kanada
sem náði til fleiri starfsstétta en bænda sýndi
að eftir slys jukust læknisheimsóknir um 22%,
dagar á sjúkrahúsi um 50% og notkun á geðheil-
brigðisúrræðum um 43% og var meiri hjá þeim
sem misstu úr tíma frá vinnu en hjá þeim sem ekki
misstu úr tíma.13 Ekki hafa verið gerðar sambæri-
legar rannsóknir á Islandi.
Þeir sem höfðu slasast mátu líkamlega og
andlega líðan verri en þeir sem ekki höfðu orðið
fyrir slysum. Erlendar rannsóknir hafa sýnt að
þetta er algengt bæði er varðar líkamleg og andleg
einkenni.14 Margir þættir blandast þarna inn og
má þar nefna líkamlegt og andlegt ástand fyrir
slys og hvort slysabætur komi við sögu.14
Geðræn einkenni voru meiri hjá þeim bændum
sem orðið höfðu fyrir vinnuslysum. Rannsókn
frá háskólanum í Iowa sýndi að þeir bændur sem
voru þunglyndir voru líklegri til að verða fyrir
slysum. Þetta var eftir að búið var að taka tillit til
fjölmargra truflandi þátta og geðlyfjanotkunar.15
Þannig er mögulegt að í okkar rannsókn séu aukin
geðræn einkenni ekki endilega afleiðing vinnu-
slysa. Mikilvægt er fyrir lækna sem greina geð-
sjúkdóma að gera sjúklingum sínum grein fyrir
aukinni slysahættu vegna þeirra og meðhöndl-
unar þeirra, og á það sérstaklega við bændur.
Styrkleikar þessarar rannsóknar eru ýmsir, hún
náði til allra íslenskra bænda og meira en helming-
ur þeirra tók þátt í henni. Við rannsóknina voru
notaðir staðlaðir spurningalistar sem notaðir hafa
verið áður í íslenskum rannsóknum og eru alþjóð-
legir. Þá var einnig stuðst við staðlaðar spumingar
frá Vinnueftirlitinu varðandi vinnuslys. Þessar
spurningar hafa ekki verið metnar með tilliti til
réttmætis er varða kringumstæður og orsakir slysa
en spurningarnar eru þær sömu og hafa verið
notaðar þegar tilkynnt er um vinnuslys um langt
árabil. Þær eru þannig mörgum vinnuveitendum
og starfsfólki og þar með töldum stórum hópi
bænda kunnar og eðlilegar til notkunar í þessu
samhengi. Auk þess eiga þær sér með þessum
hætti beina samsvörun inn í vinnuslysagrunn
Vinnueftirlitsins.
Meðal veikleika rannsóknarinnar er að svar-
tíðni var ekki hærri en raun ber vitni. Athugun á
þeim sem ekki svöruðu spurningalista sýndi að
bændur eldri en 70 ára svöruðu könnuninni síður
en aðrir bændur. Hins vegar fannst ekki munur á
aldri eða búsetu svarandi og ekki svarandi bænda.
Hafa þarf í huga við túlkun niðurstaðna að rann-
sóknin styðst við spurningalista. Hér geta mörg
atriði skipt máli, til dæmis hvernig sjúklingur man
og upplifir slys og hversu alvarlegt slys var. Meðal
annarra veikleika spurningalistarannsókna mætti
nefna valskekkju (selection bias) og réttmæti
spurninganna sem notaðar eru við gagnasöfnun.
Vinnuslys er viðkvæmur atburður til umfjöllunar,
bæði tryggingalega og persónulega, þannig að
mögulegt er að slíkt hafi áhrif á hvemig svarað
er þrátt fyrir að trúnaður af hálfu rannsakenda
sé alger. Þá er mögulegt að þar sem rannsóknin
var að hluta til unnin af Vinnueftirlitinu hafi það
áhrif á hvernig menn svara vegna þess að skyldur
hvíla á bændum eins og öðrum atvinnurekendum
að tilkynna öll alvarleg vinnuslys og slys sem
valda fjarvist sem nemur meir en degi til viðbótar
við slysadag. Þá er viðbúið að minni eldri slys
gleymist í spurningalistarannsókn sem þessari og
spurningar sem notaðar eru nái þannig ekki að
fanga atburði sem gerðust þar sem þeir eru bónd-
anum í dagsins önn ekki ofarlega í huga löngu
síðar. Gera verður ráð fyrir að þessir þættir séu til
þess fallnir að draga frekar úr fjölda slysa sem sagt
er frá í þessari grein meðal bænda borið saman við
samanburðarhóp.
Hérlendis sem erlendis hefur margt verið
reynt til þess að fækka vinnuslysum í landbúnaði.
Verkfræðilegar umbætur á búnaði hafa dregið úr
slysatíðni, sem og menntun og þjálfun vinnuafl-
sins sem starfar í landbúnaði. Eitt dæmi um endur-
bætur sem skilað hafa miklum árangri bæði á
Islandi sem annars staðar eru veltigrindur á
dráttarvélum. Annað dæmi eru öryggishlífar á
tækjabúnaði. Þá hafa endurbætur á húsakosti og
annarri aðstöðu fyrir mjólkurkýr og annan naut-
pening dregið úr slysum við umönnun skepn-
anna.6
Rannsókn þessi sýndi að vinnuslys voru algeng
hjá bændum. Langar fjarvistir frá vinnu voru al-
gengar hjá bændum sem orðið höfðu fyrir vinnu-
slysum. Niðurstöðurnar kalla á sértækar aðgerðir
í heilsugæslu fyrir bændur. Rannsóknin gefur
tilefni til frekari rannsókna á orsökum vinnuslysa
hjá bændum í því skyni að bæta fyrirbyggjandi
aðgerðir. Eftir þessa rannsókn þykir höfundum
brýnt að lögð sé sérstök áhersla á tvennt, að gert
sé átak í forvörnum vegna slysa af búpeningi og
834 LÆKNAblaðið 2009/95