Læknablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 27

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
klínískum rannsóknum, svo sem þunglyndislyf
(p=0,006), hugræn atferlismeðferð (p<0,001),
raflækningar (p=0,004) og regluleg líkamsrækt
(p=0,004).
Hvaða þættir spáfyrir um vilja til að nota þunglyndislyf
gegn þutíglyndi?
Fjórir af hverjum tíu töldu ávísanir á þunglyndislyf
of algengar. Langsterkasti forspárþátturinn um
vilja einstaklings til að nota þunglyndislyf gegn
þunglyndi sem hefði varað í einn til tvo mánuði
var eigin reynsla af fyrri notkun (leiðrétt
líkindahlutfall 6,9, 95% CI 3,4-13,8), en 14,2%
töldu eigin reynslu ráða mestu um viðhorf sín.
Næst kom reynsla einhvers nákomins sem hafði
notað lyfin í að minnsta kosti sex vikur og rætt þá
reynslu við svaranda (leiðrétt líkindahlutfall 2,3,
95% CI 1,6-3,3) en 38,6% sagði reynslu nákominna
ráða mestu um viðhorf sín. Hjá þeim hópi þar
sem fjölmiðlaumfjöllun hafði ráðið mestu um
mótun viðhorfa (42,9%) voru ekki marktækt fleiri
reiðubúnir að nota þunglyndislyf gegn þunglyndi
(leiðrétt líkindahlutfall 1,3, 95% CI 0,9 to 1,9) en
hjá þeim þar sem það átti ekki við.
'Aðhvarfsgreining hlutfalla þar sem leiðrétt var fyrir kyni, aldri,
menntun, búsetu og þeim þrem þáttum sem höfðu mest áhrif
á viðhorf svarenda til notkunar þunglyndislyfja: eigin notkun;
að þekkja notanda vel sem hefði rætt sína reynslu; og loks
fjölmiðlaumfjöllun. Svarendur gátu nefnt fleiri þætti en einn.
Þekking á þunglyndislyfjameðferð
Tólf spurningar mældu þekkingu á notkun
þunglyndislyfja, aukaverkunum, svörun og
tímalengd þunglyndislyfjameðferðar. Svör voru
notuð til að skipta svarendum £ þrjá flokka eftir
þekkingu á meðferð með lyfjunum. Um 20%
féllu í hóp þeirra sem höfðu mesta þekkingu og
svipað hlutfall í hóp þeirra sem höfðu minnsta
þekkingu. Sex af hverjum tíu voru skilgreindir
með meðalþekkingu. Einstaklingar með meiri
þekkingu voru marktækt líklegri (p=0,007) til
að vilja nota þunglyndislyf við þunglyndi og
til að segjast myndu hvetja vini eða ættingja til
þess við þær aðstæður (p=0,007). Ekki kom fram
marktækur munur á notkun þunglyndislyfja
eftir flokkum menntunar (p=0,68). Aðeins
22% svarenda taldi þunglyndislyf geta valdið
vanabindingu og þolmyndun líkt og díazepam og
skyld lyf, en 42% vissu ekki að vikuleg eða tíðari
notkun áfengis minnkar virkni lyfjanna og líkur
á bata. Meirihluti svarenda, 55%, taldi ranglega
að sum þunglyndislyf á markaði á íslandi væru
merkt með rauðum þríhyrningi.
Umræða
Niðurstöður okkar benda til þess að um
8% fullorðinna íslendinga taki þunglyndislyf.
Ennfremur að flestir íslendingar geti hugsað sér
að taka slík lyf verði þeir alvarlega þunglyndir.
Sá þáttur sem reyndist hafa mótað jákvæð viðhorf
landsmanna til þunglyndislyfjameðferðar öðrum
fremur var fyrri reynsla af notkun slíkra lyfja
vegna þunglyndis. Einn annar þáttur reyndist
marktækur í því samhengi, þótt vægið væri mun
minna, en það var að þekkja vel einhvern sem
hefði rætt reynslu sína af notkun þunglyndislyfja
við svaranda. Neikvæðra viðhorfa gætti helst
hjá þeim sem ekki höfðu ofangreinda reynslu
og þeim sem höfðu minnsta mælda þekkingu á
lyfjameðferð þunglyndis.
Geðlæknirinn Norman Sartorius hefur ekki
legið á þeirri skoðun sinni að fordómar og
vanþekking séu helsta ástæða ófullnægjandi
geðheilbrigðisþjónustu í samfélögum sem búa
við góð efni.5 Niðurstöður þessarar könnunar
gefa höfundum þó ástæðu til bjartsýni fremur en
svartsýni þar sem þekking íslendinga á þunglyndi
og meðferð þess reyndist almennt allgóð. Einnig
teljum við jákvætt að landsmenn meta greinilega
meira eigin reynslu og reynslu náinna vina
og ættingja en neikvæða og stundum einhliða
umfjöllun í fjölmiðlum eða opinberum skýrslum
embættismanna. Þar er oft nær eingöngu horft á
útlagðan kostnað, en ekki reynt að meta ávinning
af meðferð. Niðurstöðurnar styðja að menntun og
þekking skipti máli til að virk meðferð sé fremur
valin en meðferð sem ekki hefur sannað gildi
sitt, þar sem einstaklingar með meiri menntun
voru marktækt líklegri til að þekkja gagnreyndar
meðferðarleiðir. Þeir voru einnig líklegri til að vilja
taka þunglyndislyf við alvarlegu þunglyndi en
einstaklingar með minni menntun.
Konur reyndust marktækt líklegri til að hafa
trú á virkni viðtalsmeðferðar en karlar sem og á
gildi óhefðbundinna lækninga sem rannsóknir
hafa ekki sýnt að hafi virkni við meðferð
þunglyndis, svo sem grasalækningar, nudd og
heilun. Angermeyer og Dietrich6 birtu nýverið
samantekt byggða á 62 viðhorfarannsóknum,
flestar gerðar í Evrópulöndum, á árunum 1990 til
2004. Samantekt þeirra benti ekki til skýrra tengsla
á milli viðhorfa og kynferðis. Á hinn bóginn höfðu
neikvæð viðhorf til geðsjúkra fylgni við hærri
aldur og minni menntun. í Ástralíu leita karlar
sér síður hjálpar við þunglyndi en konur og teljast
því mikilvægur markhópur hvatningarherferða
þar.7 Fjórðungur Ástrala taldi þunglyndislyf
skaðleg fyrir þann sem er þunglyndur og í
sjálfsvígshugleiðingum samkvæmt nýlegri rann-
sókn.8 Sá fjórðungur hafði minni menntun, hafði
LÆKNAblaðið 2009/95 839