Læknablaðið - 15.01.2012, Side 22

RANNSÓKN
þessar sömu niðurstöður í ljós. Niðurstöður Ofvirknikvarða og
Skimunarlista einhverfurófs sýndu einnig að þau börn sem voru
alvarlega vanrækt skoruðu hærra en börnin sem höfðu orðið fyrir
lítilli eða engri tilfinningalegri vanrækslu.
Umræða
Niðurstöður okkar sýna að erlend börn sem eru ættleidd eftir 18
mánaða aldur og/eða hafa dvalið á stofnun á fyrstu árum ævinnar
geta verið í aukinni áhættu hvað varðar tilfinninga- og hegðunar-
vanda síðar meir. Rannsóknir sýna að börn sem eru ættleidd eftir
18 mánaða aldur og/eða hafa verið vistuð á stofnun í meira en 18
mánuði skora hærra á kvörðum til mats á einkennum athyglis-
brests með ofvirkni (ADHD) auk hegðunar- og tilfinningavanda f
samanburði við almennt þýði. Að auki eru þau börn sem kjörfor-
eldrar telja að hafi orðið fyrir alvarlegri tilfinningalegri vanrækslu
í frumbernsku með marktækt hærra skor á skimunarlistum fyrir
hegðunar- og tilfinningavanda. Þó svo að ekki hafi komið fram
marktækur munur á einkennum á einhverfurófi við breyturnar
aldur við ættleiðingu, lengd stofnanadvalar og tilfinningaleg van-
ræksla, sást eigi að síður viss tilhneiging í þá veru.
Þau börn sem voru ættleidd fyrir 12 mánaða aldur voru með
heildarskor innan eðlilegra marka á öllum matskvörðunum. Það
er í samræmi við niðurstöður erlendra rannsókna, en sú takmörk-
un var þó á niðurstöðum er varða aldursbilið 12-18 mánaða að ein-
ungis foreldrar þriggja einstaklinga sem voru á þessu aldursbili
við ættleiðingu svöruðu.2'4,6'7-21 Bent hefur verið á að aldursbilið
6-24 mánaða er verulega viðkvæmt hvað varðar taugaþroska
barna, og stofnanavistun á þessum aldri hefur verið tengd við
hættu á hegðunarvanda hjá sumum börnum.1 Þessu til viðbótar
hefur verið sýnt fram á aukna tíðni hegðunarvanda á unglings-
árum hjá börnum sem hafa í frumbernsku dvalið á stofnun.1 Lík-
lega tengist það meðal annars skorti á þeim möguleika að mynda
náin tengsl við umönnunaraðila á viðkvæmu aldursskeiði, sem er
barninu eðlislægt.22 Tengslamyndun við umönnunaraðila er ekki
aðeins grundvöllur að öryggi barnsins heldur einnig forsenda
eðlilegs þroska taugakerfisins. Einnig hefur hún áhrif á getu til að
mynda heilbrigð geðtengsl síðar á lífsleiðinni.23Þannig er örvun og
umhyggja á viðkvæmu aldursskeiði nauðsynleg eins og bent hefur
verið á í tengslakenningu John Bowlby.22
Þessi rannsókn er með lýsandi rannsóknarsniði og því erfitt að
fullyrða um beint orsakasamhengi. Hún byggir á svörum foreldra
á ákveðnum matskvörðum en ekki á eiginlegri skoðun á börn-
unum sjálfum. í þessum niðurstöðum er ekki litið til áhættuþátta
eins og ættarsögu um geðraskanir, meðgöngu og fæðingarsögu
eða annarra sjúkdóma sem kunna að hrjá börnin. Það er því erfitt
að meta hvaða áhrif þeir áhættuþættir gætu mögulega haft. Þá er
aðeins fyrir hendi almenn vitneskja um aðbúnað á mismunandi
stofnunum innan og milli ættleiðingalanda og lítið vitað um bein
áhrif á börnin. Þetta eru þættir sem augljóslega gætu hafa spilað
inn í geðslag og hegðunarmynstur barnanna. Einnig ber að hafa í
huga að svör foreldra sem lúta að vanrækslu fyrir ættleiðingu eru
ekki studd af eða staðfest með klínískri skoðun sérfræðinga. Upp-
lýsingar um stofnanavistun eða vanrækslu fyrir ættleiðingu eru
eingöngu settar fram af foreldrum. Það mat foreldra að börnin hafi
sætt alvarlegri vænrækslu fyrir ættleiðingu gæti vel markast af al-
varleika hegðunarvanda barnanna. Þannig gæti þetta frekar verið
mat á áliti foreldra á orsök vandans en að þarna sé um eiginlegt
orsakasamband að ræða. Þetta er í raun helsta takmörkun þess-
arar rannsóknar. Eigi að síður kusum við að greina frá þessu þar
sem niðurstöður gáfu ákveðna vísbendingu um samband þarna
á milli.
Svörunarhlutfall í rannsókninni, sem var tæplega 50%, kann
einnig að takmarka gildi niðurstaðnanna. Ástæða fyrir þessu svar-
hlutfalli er ekki ljós en ef til vill hefur lengd spurningalistanna
haft eitthvað að segja. Helsti kostur rannsóknarinnar er hins vegar
að þýðið er úr hópi allra ættleiddra barna en ekki úr tilvísanahópi,
til dæmis hópi barna sem hefur verið vísað til skoðunar vegna
hegðunar- eða geðvanda. Niðurstöðurnar ættu því að gefa vissa
heildarmynd af almennri stöðu hjá þessum hópi.
CBCL-hegðunarmatskvarðinn er mikið notaður í rannsóknum
bæði vestan og austan hafs. Kvarðinn er staðlaður við bandarísk
viðmið. Hins vegar verður að hafa í huga að mat foreldra á hegð-
unarfrávikum eru ekki alveg sambærileg milli þjóða. Þetta þarf að
hafa í huga við túlkun niðurstaðna.
í heild sýna þessar niðurstöður að þó flestum ættleiddum börn-
um erlendis frá farnist vel er skor þessara barna á matskvörðum
um hegðunar- og tilfinningaerfiðleika hærra en í almennu þýði.
Þetta er í samræmi við erlendar rannsóknir á samskonar viðfangs-
efni.1'5'7'8
Meðalaldur barnanna þegar listarnir voru lagðir fyrir foreldr-
ana var tæplega 7 ár og rannsóknarhópurinn því tiltölulega ungur.
Áhugavert væri að fylgja hópnum frekar eftir á komandi árum
með tilliti til hegðunar og líðanar barnanna. Erlendar rannsóknir
hafa bent til aukins hegðunarvanda þegar kemur að unglings-
árum hjá þeim börnum sem hafa dvalið á stofnun í frumbernsku.
Þar hefur verið litið á snemmskaðann af stofnanavistuninni sem
orsakavald.1
Lengd stofnanadvalar fyrir ættleiðingu skiptir máli í þróun
hegðunar- og tilfinningavanda barna. Til að takmarka stofnana-
skaða ber að leggja áherslu á að börnin komist sem fyrst til kjör-
foreldra sinna. Samkvæmt því sem fram kom í þessari rannsókn
virðist skipta máli að ættleiðing eigi sér stað fyrir 18 mánaða aldur.
Rutter og félagar rannsökuðu áhrif stofnanavistar á 111 börn ætt-
leidd til Bretlands frá Rúmeníu fyrir tveggja ára, aldur samanborið
við innlend ættleidd börn sem höfðu verið ættleidd fyrir 6 mánaða
aldur. Þeir skoðuðu þau fjögurra ára og 6 ára gömul og í ljós kom
að ef börnin voru ættleidd fyrir 6 mánaða aldur náðu þau að fullu
sambærilegum vitsmuna- og líkamsþroska fjögurra ára gömul
og jafnaldrar ættleiddir innanlands. Ef þau voru ættleidd eftir
6 mánaða aldur skoruðu þau marktækt hærra á hegðunarmats-
listum 6 og 11 ára gömul en þau sem voru ættleidd fyrir 6 mánaða
aldur.6 Erlendis hefur verið lögð áhersla á mikilvægi fræðslu, bæði
til verðandi kjörforeldra og heilbrigðisstarfsfólks, um áhættu á til-
finninga- og hegðunarvanda ættleiddra barna. Snemmtæk íhlutun
er mikilvæg til að bregðast rétt við hegðunar- og tilfinningaerfið-
leikum barna.3-4 Mikilvægt er að vera vakandi fyrir þessum vanda
og þekkja einkennin til að hægt sé að grípa inn í og hjálpa börn-
unum og fjölskyldum þeirra.
Einkenni geta til að mynda lýst sér í erfiðleikum við myndun
geðtengsla, ofvirkni- og einhverfulíkum einkennum, sértækum
námserfiðleikum og lítilli félagshæfni, svo dæmi séu nefnd.2'6
22 LÆKNAblaðið 2012/98