Iðnaðarmál - 01.06.1958, Blaðsíða 22

19
LEIÐIR TIL AUKINNAR FRAMLEIÐNI
13.
FRAMLEIÐSLUKOSTNAÐUR
NáiS samband er á milli framleiðslueftir-
lits, birgðaeftirlits og útreiknings fram-
leiðslukostnaðar, því að kostnaðarreiknings-
deildin reiðir sig á framleiðslueftirlitsdeild-
ina við útvegun upplýsinga, sem safnað hef-
ur verið saman frá öðrum deildum og sam-
ræmdar af henni. Þessar upplýsingar eru m.
a. um framleiðsluáætlanir, tæki og útbúnað,
sem nota á við framleiðsluna, og um leyfi-
legan framleiðslutíma.
Ef kostnaðarkerfi á að vera fullnægjandi
og gegna hlutverki sínu, er mikilvægt, að
birgðaeftirlit sé í góðu lagi, því að í efni er
venjulegast fólginn meginhluti þess fjár-
magns, sem fyrirtækið hefur til ráðstöfunar.
Með kostnaðarkerfi er liér átt við aðferð
til að skrásetja og skýra þá hlið fyrirtækis-
ins, sem lýtur að framleiðslu og þjónustu.
Er það gert á þann hátt, að unnt er að nota
færslurnar sem mælikvarða og tæki til eftir-
lits. Þar sem kostnaðartölur geta verið sett-
ar fram í margs konar og mismunandi ein-
ingum, t. d. sem orka, smálestir eða kíló-
grömm hráefnis, vinnustundir, vélastundir
o. s. frv., er þeim öllum breytt í peningaein-
ingar, enda stendur það óhaggað, sem fyrr
er sagt, að „hið mikla gildi kostnaðarbók-
haldstækninnar er fólgið í þeirri staðreynd,
að það er hið algengasta tæki, sem til er, til
að setja fram ákveðnar staðreyndir og það
meira að segja á þann hátt, að hið ólíkasta
er unnt að setja fram í sömu myndinni.“
Mikill skriður komst á skipulag kostnað-
arbókhalds um og eftir báðar heimsstyrjald-
irnar, samfara því sem iðnaðurinn varð
margbrotnari og flóknari, en við það jókst
nauðsyn slíks bókhalds fyrir flest fyrirtæki,
hvort sem þau voru stór eða smá.
Kostnaðarreikingur var í upphafi aðal-
lega skipulagður af verkfræðingum, en fljót-
lega sáu menn, hversu óhagkvæmt það var
aÖ hafa sérstakt bókhaldskerfi fyrir fram-
leiðslukostnað og þjónustu og annað kerfi
fyrir fjárhagsbókhald.
Nú er það venja, að haft sé eitt allsherjar-
kerfi, sem er þannig, að með stuttum fyrir-
vara er unnt að láta stjórnendum fyrirtækis-
ins í té upplýsingar, sem gera þeim kleift að
fylgjast með rekstrinum frá degi til dags,
og er kerfi þetta jafnframt undirstaða loka-
uppgjörs fyrir eigendur og opinbera aðila,
skattayfirvöld o. s. frv.
Tilgangur framleiðslukostnaðar-
bókhalds
Megintilgangurinn með kostnaÖarbók-
haldi er:
Að komast að raun um á sem nákvæmast-
an hátt, hvert sé kostnaðarverð afurða,
frandeiðslurása og einstakra verka.
Að það sé tæki til eftirlits með kostnaði í
allri starfsemi fyrirtækisins.
Að það sé framkvæmdastjórninni til leið-
beiningar við ákvarðanir um framtíðar-
stefnu fyrirtækisins.
Upphaflegur tilgangur kostnaðarútreikn-
ings var að komast að raun um „sögulegan“
kostnað, sem stundum er ranglega nefndur
„raunverulegur" kostnaður, og var það gert
með tilliti til verðákvörðunar. Eins og nafn-
ið bendir til, var um að ræða kostnaðarút-
reikninga „eftir“ að atburðurinn átti sér
stað, en afleiðing þess var, að sérhver óeðli-
leg áhrif, sem eingöngu vörðuðu viðkom-
andi tímabil, höfðu áhrif á útreikingana.
Vegna annarra efnahagsþátta getur fram-
leiöandi ekki eingöngu ákveðið söluverð
sitt á grundvelli beinna kostnaöarútreikn-
inga, en það er augljóst, að yfir ákveðið
tímabil veröur söluverðið að vera hærra en
kostnaðarverðið, ef áframhald á að vera á
rekstrinum. Megingagnrýnin á einhliÖa
kostnaðarútreikningum er fólgin í því, að
slíkir útreikningar komi of seint og hindri
það, að framkvæmdastjórnin geti tekið ár-
angursríkar ákvarðanir til hagsbóta fyrir-
tækinu og að þeir séu einskis nýtir, þegar
óeðlilegur kostnaður „týnist" í hinum
flókna kostnaSarverðákvörðunarreikningi.
Þar sem sumir kostnaðarliðir, t. d. afskrift-
ir véla, yfirstjórn, fast kaup o. þ. h., eru ó-
breyttir innan ákveðinna framleiðslutak-
marka, er einingarkostnaður hærri, þegar
lítið er framleitt í verksmiðjunni, jafnframt
því sem þörfin fyrir hátt verð eykst, og aftur
lægri, þegar framleitt er með fullum afköst-
um og eigi er þörf á viðbótarvinnuafli. 1.
tafla sýnir þetta ljóslega.
Til þess að flýta fyrir framsetningu kostn-
aðartalna og til að draga skýrt fram ástæð-
urnar fyrir kostnaðarmismuni, var tveimur
kerfum komið á fót, annars vegar fyrir
rekstraráætlanir og hins vegar staðlaðar
kostnaðaráætlanir (standard). Meginatriði
þeirra felast í:
Fyrirfram gerðum stöðlum eða ákvörðun-
um um ákveðin framleiðslumarkmið.
Samanburði á raunverulegum fram-
kvæmdum við hið fyrirframgefna mark-
mið.
Að leiða í Ijós mismuninn á milli mark-
miðsins og raunverulegs árangurs og gera
grein fyrir orsök mismunarins.
Stuðla á þann hátt að því, að viðeigandi
leiðréttingaraðgerðir séu gerðar, þegar
svo er ástatt, að rannsóknir leiða í Ijós, að
möguleikar á leiðréttingu séu fyrir hendi.
Við tilbúning þessara stöðluðu kostnaðar-
stærða sést, að kostnaðarbókhaldið eða sá,
sem annast það, orkar eins og samræmandi
1. TAFLA
Þegar dregur úr rekstri verksmiðjunnar, verður kostnaðarverð hverrar framleiðslueiningar
hærra en þegar framleitt er við full afköst. Taflan sýnir tilbúið dæmi.
50% afkastanýting 100% afkastanýting
Breytilegur kostnaður
Efni 1
Vinna ;■
Annar kostnaður J
Fastur kostnaður
Stjórnarkostnaður
Húsaleiga og vextir l
Afskriftir verksmiðju o. s. frv.
Heildarkostnaður
Framleiðslumagn
Einingarverð
kr.
20.000
10.000
30.000
100.000 einingar
.30
kr.
40.000
10.000
50.000
200.000 einingar
.25
106
IÐNAÐARMÁL