Læknablaðið - 01.04.2015, Blaðsíða 12

196 LÆKNAblaðið 2015/101
æðasjúkdóma. Sérstaklega var skoðað hvort hefði sterkari tengsl
við þessa áhættuþætti: heildarmagn hreyfingar eða erfiði hennar.
Efniviður og aðferðir
Þátttakendur voru 162 íbúar í Þingeyjarsýslu, á aldrinum 39-66 ára
og af báðum kynjum. Einstaklingarnir voru allir af íslensku bergi
brotnir og tilheyrðu einni af þremur starfsstéttum; verkafólki,
skrifstofufólki eða bændum. Allir sem töldust til verka- og skrif-
stofufólks störfuðu á Húsavík en bændurnir bjuggu og störfuðu í
Þingeyjarsýslu. Stéttirnar voru valdar með það fyrir augum að fá
þátttakendur af báðum kynjum úr starfsstéttum þar sem vinnu-
tengd hreyfing var líklega mismunandi. Útilokunarskilmerki fyrir
þátttöku voru eingöngu aldur en leitað var eftir þátttakendum á
aldrinum 39-66 ára. Það var gert til þess að jafna kynjahlutfallið
og þátttökuhlutfall milli starfsstétta en vitað var að fáir bændur
voru á aldrinum 20-39 ára en margar verkakonur. Rannsókn
þessi, sem fór fram árið 2004, var samþykkt af Vísindasiðanefnd
(VSNb2004040017/03-1) og framkvæmd í samræmi við Helsinki-
yfirlýsinguna.
Hæð þátttakenda var mæld með 0,1 cm nákvæmni, þyngd þeirra
var mæld með sömu voginni upp á 0,1 kg og líkamsþyngdarstuð-
ull (body mass index, BMI) var reiknaður út. Allir þátttakendur voru
klæddir í bol, nærföt og sokka við mælingarnar. Mittismál var
mælt yfir grennsta hluta mittisins milli mjaðmakambs og neðstu
rifja með 0,1 cm nákvæmni. Húðfellingar voru mældar (mynd 1A)
með Lange-mælitöng (Beta Technology Inc.) á sjö stöðum á líkam-
anum: Undir herðablaði, á þríhöfða, á brjósti, á síðu, á kvið, ofan
mjaðmakambs og framan á læri.17,18 Gerðar voru tvær mælingar
á hverjum stað á hægri hlið líkamans og meðaltal mælinganna
notað. Út frá summu þessara sjö húðfellinga var eðlisþyngd lík-
amans reiknuð samkvæmt jöfnum Jacksons og félaga17,18 og breytt
í hlutfall líkamsfitu með jöfnu Siri.19 Hlutfall líkamsfitu var svo
notað til að reikna út fitulausa líkamsþyngd ( fat-free mass, FFM)
þátttakenda.
Hreyfing var mæld með svokölluðum hreyfimælum af gerðinni
GT1M ActiGraph. Þetta eru lítil og létt tæki á stærð við eldspýtna-
stokk (mynd 1B) sem mæla meðaltalserfiði hreyfingar í einu plani
(uni-axial) yfir einnar mínútu tímabil og geyma sem slög. Mælir-
inn nemur flestallar hreyfingar einstaklingsins en útilokar jafn-
framt utanaðkomandi hristing eins og þegar viðkomandi situr í
bíl (sjá mynd 1 hjá Magnússyni og félögum).20 Þátttakendur báru
hreyfimælana við hægri mjöðmina á sér, annaðhvort í teygju eða
smellta á buxnastrenginn. Þeir áttu að hafa mælinn á sér allan
tímann sem þeir voru vakandi, nema við bað- eða sundferðir.
Allir þurftu að hafa mælinn á sér í 5 daga og þar af að lágmarki
einn helgardag. Þrjá daga, þar af einn helgardag, með 10 klukku-
stunda mælingum eða meira þurfti til þess að hreyfigögnin væru
tekin gild. Mikill meirihluti þátttakenda, eða 77%, uppfylltu þessi
skilyrði. Vegið meðaltal heildarslaga hreyfimælisins var notað
til að meta heildarhreyfingu en þröskuldurinn fyrir meðalerfiða
hreyfingu var hafður sem þrisvar sinnum hvíldarefnaskiptahraði
(resting metabolic rate, 3MET) og reiknaður út samkvæmt formúlu
Freedson.21 Tími sem varið var í meðalerfiða hreyfingu (yfir 3MET)
var svo reiknaður út.
Flestar blóð- og blóðþrýstingsmælingar voru framkvæmdar frá
kl 6:30 til 11:00 á Heilsugæslu Húsavíkur og höfðu þátttakendur
verið fastandi frá miðnætti. Sumir bændanna sáu sér hins vegar
ekki fært að mæta á Heilsugæsluna á Húsavík og var því farið með
búnaðinn heim til þeirra. Notast var við hefðbundna hlustunar-
pípu og blóðþrýstingsmæli til þess að mæla blóðþrýsting tvisvar
í hægri handlegg með tveggja mínútna millibili og meðaltal mæl-
inganna notað. Meðalþrýstingur var reiknaður sem hlébilsþrýst-
ingur að viðbættum einum þriðja af muninum á slagþrýstingi og
hlébilsþrýstingi. Blóðsýni voru tekin af blóðmeinafræðingi hjá
Heilsugæslu Húsavíkur. Heildarkólesteról, kólesteról í háþéttni-
fituprótíni (high-density lipoprotein cholesterol, HDL-kólesteról),
þríglýseríð, blóðsykur og insúlín voru greind í blóðsýnunum.
Kólesteról í lágþéttnifituprótíni (low-density lipoprotein cholesterol,
LDL-kólesteról) var reiknað út samkvæmt Friedewald-form-
úlunni.22 HOMA (homeostatic model assessment) var reiknað út frá
blóðsykri og insúlíni til að meta insúlínviðnám.23
Upplýsingar um lyfjanotkun þátttakenda og hvort hún gæti
haft áhrif á blóðsykur-, blóðfitu- og/eða insúlíngildi voru fengnar
hjá Heilsugæslunni. Þátttakendur svöruðu svo spurningalista um
reykingasögu sína (hvort þeir hefðu reykt, reyktu og hversu mik-
ið) sem og fjölskyldusögu kransæðasjúkdóma (hvort börn, systkin
og/eða foreldrar hefðu fengið kransæðasjúkdóma).
Unnið var úr gögnunum með tölfræðiforritinu SPSS (Stat-
istical Package for the Social Sciences, útgáfa 22.0.0.0). Gögnin
voru skoðuð með tilliti til normaldreifingar og þeim breytum
varpað sem ekki voru normaldreifðar. Kvaðratrótin var tekin af
BMI, tíma í meðalerfiðri hreyfingu og HDL-kólesteróli, lógaritmi
tekin af heildarhreyfingu, þríglýseríðum, insúlíni, HOMA og
blóðþrýstingi og andhverfan (inverse function) tekin af blóðsykri.
Óvörpuð gögn eru samt birt í töflum og myndum til að auðvelda
R A N N S Ó K N
Mynd 1. Húðfellingamælingar framkvæmdar með klípitöng (A) og hreyfimælir (B).