Læknablaðið - 01.04.2015, Blaðsíða 15

LÆKNAblaðið 2015/101 199
R A N N S Ó K N
Umræða
Helstu niðurstöður þessarar rannsóknar eru í fyrsta lagi að ein-
ungis tæp 20% þátttakenda ná ráðleggingum Embættis landlækn-
is um daglega hreyfingu. Í annan stað hreyfðu skrifstofukarlar sig
mun minna en verkakarlar og karlbændur, en lítill munur var á
hreyfingu kvennanna þó svo að kvenbændur hafi varið minni tíma
dag hvern í meðalerfiða hreyfingu en kynsystur þeirra í öðrum
starfsstéttum. Bændur voru með hæstu HDL-kólesterólgildin en
þar á eftir kom verkafólkið og skrifstofufólk rak lestina. Bændur
voru jafnframt með lægri þríglýseríð og blóðsykur en hinar starfs-
stéttirnar. Heildarhreyfingin var mikilvægari fyrir áhættuþætti
efnaskipta-, hjarta- og æðasjúkdóma heldur en sá tími sem varið
var í meðalerfiða hreyfingu að því leytinu til að hún tengdist mun
fleiri áhættuþáttum.
Margar rannsóknir hafa sýnt fram á að hreyfing getur haft
margs konar æskileg áhrif á heilsu almennt og hjarta- og æða-
kerfið sérstaklega.3,7-12 Þessi rannsókn gerir það einnig. Bændur
höfðu ákjósanlegustu blóðgildin fyrir áhættuþætti efnaskipta-,
hjarta- og æðasjúkdóma sem er reyndar ekki í samræmi við spurn-
ingalistakönnun þar sem enginn munur kom fram á bændum og
samanburðarhópi völdum með slembiúrtaki.16 Misræmið skýrist
væntanlega af því að í þessari rannsókn voru áhættuþættirnir
mældir beint og ennfremur að í spurningalistakönnuninni voru
bændur bornir saman við Íslendinga almennt en ekki aðrar starfs-
stéttir sérstaklega. Vinnutengd hreyfing bænda er líklegur hluti af
skýringunni fyrir ákjósanlegri blóðgildum, en bæði karlbændur
og verkakarlar hreyfðu sig meira heldur en skrifstofukarlar. Eng-
inn skrifstofukarl náði til að mynda ráðlagðri daglegri hreyfingu.
Hjá konum mældist enginn marktækur munur á heildarhreyf-
ingu og er það hugsanlega vegna þess að verkakonurnar unnu
flestar kyrrstöðuvinnu við færiband og líklegt að kvenbændur
taki meiri þátt í heimilisstörfum meðan karlarnir vinni frekar
hefðbundin sveitastörf sem fela í sér meiri hreyfingu. Sá munur
sem fannst á kvenstéttunum á tíma í meðalerfiðri hreyfingu dag
hvern kemur líklega til vegna hreyfingar utan vinnutímans, enda
virðist vinnutengda hreyfingin vera að mestum hluta létt. Ekki
stóð þó meðalerfið hreyfing kvennanna lengi (10-20 mín dag
hvern) og mjög lítill hluti þátttakenda af báðum kynjum (18,4%)
náði ráðlagðri daglegri hreyfingu. Er það í samræmi við íslenskar
rannsóknir á börnum og unglingum.20,25
Þrátt fyrir svipaða heildarhreyfingu höfðu karlbændur ákjós-
anlegri blóðgildi en verkamenn, sem getur að hluta til verið vegna
þess að vinnutengd hreyfing karlbænda er að öllum líkindum
fjölbreyttari en verkamanna. Því er líklegt að bændur noti fleiri
vöðvahópa sem skili bættri blóðsykursstjórn26 og blóðfitum.8
Önnur hugsanleg skýring á góðum blóðfitugildum bænda er að
til þess að æskilegar breytingar verði á blóðfitu þurfi einstak-
lingar að ná hreyfingu sem samsvarar 1200-2200 kkal/viku.8 Út
frá hreyfimælunum var hægt að áætla að 82% bænda hafi náð
neðra marki þessarar orkueyðslu, 70% verkafólksins en einungis
45% skrifstofufólks. Betri blóðfitugildi bænda geta einnig átt þátt
í betri blóðsykursstjórnun því með aukinni blóðfitu eykst losun
glúkósa úr lifur þar sem hindrandi áhrifa insúlíns gætir ekki
eins.27 Blóðsykursgildi þátttakenda voru samt almennt góð og lágt
hlutfall þátttakenda með hækkaðan blóðsykur, sem er í samræmi
við fremur lága tíðni sykursýki af tegund II hér á landi5 og lægri
tíðni meðal fólks sem bjó í sveit fyrstu 20 ár ævinnar miðað við
búsetu á höfuðborgarsvæðinu.28
Líkamssamsetning bændanna gæti einnig haft sitt að segja
varðandi betri blóðgildi þeirra. Bændur höfðu meiri FFM, en hún,
og þá sérstaklega vöðvamassinn, er einkum mikilvæg fyrir upp-
töku blóðsykurs og blóðfitu.8,26 Karlbændurnir voru einnig með
lægra hlutfall líkamsfitu heldur en verkakarlar og nokkuð lægra
hlutfall en skrifstofukarlar en fita hefur neikvæð áhrif á áhættu-
þætti efnaskipta-, hjarta- og æðasjúkdóma í blóði.29 Verkakonur
höfðu hins vegar lægra hlutfall líkamsfitu en hinar starfsstétt-
irnar. Enginn mælanlegur munur var á hreyfingu kvenna milli
starfsstéttanna og því útskýrir hún ekki muninn á líkamssam-
setningu kvennanna. Aðrir þættir, svo sem mataræði, spila þar að
öllum líkindum stærra hlutverk en hreyfingin. Þrátt fyrir þennan
mun á líkamssamsetningunni var hvorki munur á starfsstéttum
né kynjum þegar þátttakendur voru flokkaðir í holdafarsflokka
samkvæmt BMI og hlutfall of feitra og of þungra var mjög svipað
og í nýlegri íslenskri rannsókn.5
Mynd 4. Hlutfall þátttakenda utan ráðlagðra viðmiðunarmarka fyrir blóðfitu. Töl-
urnar í súlunum gefa til kynna fjölda þátttakenda utan ráðlagðra marka. P-gildin sýna
mun á hlutfallsdreifingu starfstéttanna utan ráðlagðra marka samkvæmt kí-kvaðrat-
greiningu. Kólesteról = heildarkólesteról, LDL = kólesteról í lágþéttnifituprótíni, HDL =
kólesteról í háþéttnifituprótíni. Heildarkólesteról >6,00 mmól/L, kólesteról í lágþéttnifi-
tuprótíni >3,35 mmól/L, kólesteról í háþéttnifituprótíni <1,30 mmól/L (konur) og <1,05
mmól/L (karlar), þríglýseríð >1,70 mmól/L.
Mynd 3. Hlutfall þátttakenda yfir ráðlögðum viðmiðunarmörkum fyrir blóðþrýsting.
Tölurnar í súlunum gefa til kynna fjölda þátttakenda yfir ráðlögðum mörkum. P-gildin
sýna mun á hlutfallsdreifingu starfstéttanna yfir ráðlögðum mörkum samkvæmt kí-
kvaðratgreiningu. Slagþrýstingur >140 mmHg, hlébilsþrýstingur >90 mmHg.
Verkafólk
Skrifstofufólk
Bændur
100
80
60
40
20
0
H
lu
tf
al
l (
%
)
Kólesteról LDL HDL Þríglýseríð
p=0,98
p=0,32 p=0,63
p=0,18
27 37 22 34 49 22 5 13 6 9 15 6
Slagþrýstingur Hlébilsþrýstingur
Verkafólk
Skrifstofufólk
Bændur
100
80
60
40
20
0
H
lu
tf
al
l (
%
)
p=0,02 p<0,18
26 22 10 26 22 5