Fréttatíminn - 19.06.2015, Blaðsíða 27

V
igdís Finnboga-
dóttir, fyrsti kven-
forseti mannkyns-
sögunnar, hellir
upp á kaffi í heim-
ilislegu eldhúsi
sínu á Aragötunni. Hún er nýkomin
heim frá Frakklandi þar sem hún
talaði á hátíðardagskrá við Sor-
bonne-háskóla. Sólin skín úti og tal
okkar berst að ferðalögum, íslensku
sveitinni og hversu gott það sé að
komast í snertingu við náttúruna,
þrátt fyrir að meiningin hafi verið
að vinda okkur beint í að ræða kosn-
ingarétt kvenna.
„Fórstu nokkuð á hálendisfund-
inn um daginn, sem Landvernd
skipulagði í Háskólabíói,“ spyr
Vigdís sem er ekki nærri hætt
að sinna því sem lengi hafa verið
hennar helstu hugðarefni, að rækta
andann og hitta fólk. Auk þess að
vera heiðursdoktor í háskólum og
stofnunum víðsvegar um heim er
Vigdís verndari Landverndar og lét
fundinn því að sjálfsögðu ekki fram
hjá sér fara.
Konan með trén
„Það skiptir afar miklu máli fyrir
æskuna að hún komist í snertingu
við landið, þessa ættjörð okkar.
Öll börn sem hafa til að mynda
farið í berjamó og verið með nátt-
úrunni, upplifað fjöl og firnindi,
skynja þetta án þess að orða það
við sjálf sig. Það er svo gaman að
vera úti þar sem er fallegt. En nátt-
úran á Íslandi er viðkvæm því við
erum staðsett svo norðarlega. Við
megum aldrei ganga á þessa nátt-
úru heldur er það okkar hlutverk
að hjálpa henni. Það má heldur ekki
níðast á náttúrunni okkar því hún
á svo stóran stað í hjartanu á okkur
öllum. Menn átta sig stundum ekki
á því að þeir kunni að vera að taka
náttúruna frá okkur, þegar verið er
að breyta henni með virkjunum og
rafmagnsnetum. Þá er búið að taka
svo mikið frá okkur af því sem lífið
gefur okkur, fyrir hugann og hjart-
að. Við megum aldrei gleyma því
að minna á mikilvægi náttúrunnar
fyrir þjóðina,“ segir Vigdís og rifjar
upp þegar hún ferðaðist um landið í
forsetatíð sinni og gróðursetti tré.
„Þegar ég fór fyrst að heimsækja
landsbyggðina frétti ég að það ætti
að færa mér gjöf til minningar um
heimsóknina. Ég er alin þannig upp
að æ skal gjöf gjalda svo ég fékk
þessa bráðsnjöllu hugmynd að gefa
á móti eitthvað sem kæmi land-
inu til góða. Eitthvað sem bindur
landið, því landið er að fjúka í burt.
Svo ég ákvað að gefa þrjú tré í heim-
sóknum mínum um byggðirnar í
landinu, eitt fyrir stelpur, eitt fyrir
stráka og eitt fyrir ófæddu börnin. Í
fyrstu þótti þetta tiltæki spaugilegt,
sérstaklega kætti það blaðamenn
sem fannst tiltækið í þá daga fjar-
stæðukennt, dæmigert fyrir kven-
mann í embættiserindum á leið um
landið, með tré.“ segir Vigdís og
hlær að minningunni.
Kvennafrídagurinn breytti öllu
Við sitjum í fallegri dagstofunni og
á blámáluðum veggjunum hangir
myndlist og minningar. Pappírar
og bækur standa í stöflum á öllum
borðum. Mér leikur forvitni á að
vita hvernig Vigdís lítur á þessi
merku tímamót kvenréttinda, 100
ára kosningaafmæli kvenna. Þessi
kona sem bauð öllum viðteknum
venjum birginn þegar hún ákvað
að taka áskorunum fjölda fólks og
bjóða sig fram til forseta lýðveldis-
ins, þá 50 ára gömul, einstæð móðir.
„Ég hefði auðvitað aldrei orðið
forseti ef ekki hefði verið fyrir
kvennafrídaginn,“ segir Vigdís þá.
„Í forsetakosningunum, fimm árum
síðar, fannst fólki að það ætti að
vera kona á meðal frambjóðenda.
Á kvennafrídaginn varð mönnum
ljóst, þegar konur lögðu niður
vinnu, að þær eru máttarstólpar
þjóðfélagsins til jafns á við karla. En
á þeim tímum var ekki enn farið að
nefna slíkt til sögu. Það er ekki enn
mikið talað um það en þær eru nú
engu að síður stólparnir við hliðina
á körlum, það vitum við.“
Vildi sanna að kona gæti verið í
framboði
Vigdís bauð hefðunum birginn.
Strax og framboðið hafði verið
ákveðið var hún komin á fulla ferð
eins og meðframbjóðendur hennar.
Skrifstofa var stofnuð í einum
grænum og ferðalög skipulögð um
allt land. „Þessi svonefnda kosn-
ingabarátta var ótrúlega gefandi
tími. Ég fór um allt land, stuðn-
ingsmenn tóku á móti mér í öllum
landsfjórðungum. Ég gisti aldrei á
hótelum heldur alltaf í heimahúsum
og borðaði aldrei á veitingahúsum
heldur alltaf með fólkinu. Ég hafði
engan tíma til að velta neinu öðru
fyrir mér en því fyrir hvað ég stæði.
Ég var ekkert að velta því fyrir mér
hvernig þetta yrði nú allt saman
yrði ég kosin. Enda ætlaði ég ekkert
endilega að verða kosin. Mark-
mið mitt var að sanna að kona gæti
farið í svona framboð, ekki síður
en karl. Mér var ýtt út í þetta, ekki
endilega af konum, heldur mikið til
af körlum. Af til dæmis sjómönnum
því þeir vildu hafa konu í fram-
boði. Sjómenn hafa alltaf vitað hvað
konan er sterk því hún er í landi og
sér um allt. Hún er menntamálaráð-
herra, fjármálaráðherra, arkítekt og
allt í senn.“
Vigdís segir konur í dag hafa
breyst frá því að hún var í fram-
boði. „Afstaða kvenna til sjálfra sín
hefur gjörbreyst. Í dag treysta kon-
ur sjálfum sér betur. Hér áður fyrr
var ekki til siðs að þær stigju fram á
sínum eigin forsendum. Það þurfti
kjark til þess, það veit ég sjálf. Árið
1980 þurfti alveg gríðarlegan kjark.
Maður vaknar ekkert upp einn
morguninn og segir; „Góðan dag-
inn nú ætla ég að verða forseti.“ Mér
fannst þetta alveg út í heiðan bláinn
þegar fólk fór að biðja mig um að
vera í kjöri. En síðan, þegar maður
lendir í því að verða kosin, þá er
ekki hlaupið í neitt skjól. Þá verður
maður bara að standa sig. Ef maður
er kjörin í ábyrgðarstöðu þá verður
maður að vanda sig og standa sig.
Og það var ekki lítið sem ég þurfti
að vanda mig og standa mig fyrstu
árin. En mér lá ekki annað til en að
sanna það að kona gæti gert þetta
rétt eins og karl.“ Enda sannaðist
það.
Heitt í íslensku ullinni
Kvennafrídagurinn var frétt sem
vakti athygli út um allan heim.
Fimm árum síðar kaus þjóðin
konu sem forseta og komst aftur í
heimsfréttirnar. „Þetta gerði það að
verkum að ég var mjög velkominn
gestur. Fyrsta erlenda heimsóknin
var samkvæmt gamalli hefð til
Danmerkur. Útflutningsráð kom
strax með íslenskar vörur og þar
var náttúrulega ull og fiskur fremst
á blaði. Mér var svo heitt í þessari
ferð því ég var endalaust í íslenskri
ull. Fyrir þessa fyrstu ferð bjuggu
Bændasamtökin til á mig pels úr
gæru og báðu mig um að fara í
honum í ferðina, sem ég gerði því
ég geri allt fyrir Ísland, allt. Svo
kem ég til Kaupmannahafnar þar
sem Margrét Danadrottning tekur
á móti mér, há og grönn í minkap-
els niður á tær, æðislega flott með
hatt. En ég valt niður landganginn
eins og snjóbolti í hvítu gærunni.
Svo stóð í dönsku blöðunum daginn
eftir; „Dronningen í mink, presi-
denten í får!“ Ég hef nú aldrei aftur
notað þennan pels en svo var hann
sýndur á fatasýningunni um daginn
og þetta er bara ljómandi falleg flík,
merkt Sláturfélagi Suðurlands,“
segir Vigdís og hlær innilega.
„Það var auðvitað alltaf mikið
spáð í fötin en það gleymist stund-
um að á bak við öll þessi dress er
alveg gríðarleg vinna sem fór í að
semja ræður. Maður auðvitað sýndi
sig ekki eins og sýningardama
heldur gekk maður með ræður í
öllum þessum fatnaði. Maður þurfti
nú líka að tala í þessum fötum.“
Kvenréttindi eru mannréttindi
Þegar Vigdís lét af störfum í emb-
ætti var komið að máli við hana
um að hafa forgöngu um stofnun
samtaka kvenna í heiminum sem
hafa gengt forseta eða forsætis-
ráðherrastöðu. Vigdís stofnaði
„Heimsráð kvenleiðtoga (Council
of Women World Leaders) ásamt
Mary Robinsson, forseta Írlands
og Laura Lizwood, framkvæmda-
stjóra ráðsins. „Það er enginn vafi
á því að hvar sem er í heiminum þá
er það nýjung enn þann dag í dag
Stofnun Vigdísar
Finnbogadóttur
Þann 8. mars síðast-
liðinn tók Vigdís
fyrstu skóflustung-
una að byggingu
stofnunar Vigdísar
Finnbogadóttur í
erlendum tungumál-
um. Stofnunin sem
mun hýsa alþjóðlega
tungumálamiðstöð
og alla kennslu og
rannsóknir í er-
lendum tungumálum
Fyrsti kvenforseti sögunnar Þann 29. júní 1980 var Vigdís Finnbogadóttir hyllt
á svölunum á heimili sínu við Aragötu eftir að úrslit lágu fyrir og ljóst var að hún
væri fyrsti kona sögunnar til að vera lýðræðislega kjörin þjóðhöfðingi. „Ef maður er
kjörin í ábyrgðarstöðu þá verður maður að vanda sig og standa sig. Og það var ekki
lítið sem ég þurfti að vanda mig og standa mig fyrstu árin. En mér lá ekki annað til
en að sanna það að kona gæti gert þetta rétt eins og karl.“ Ljósmyndir úr safni Mbl.
Konan með trén Vigdís
hefur veitt náttúru Ís-
lands ómældan stuðning.
Hún fékk þá bráð-
snjöllu hugmynd að
gefa táknræna gjöf til
æsku landsins á ferðum
sínum um landið. Hér
gróðursetur hún þrjár
hríslur með aðstoð ungra
drengja í Barmahlíð árið
1985.
við Háskóla Íslands hefur
notið liðveislu Vigdísar
í uppbyggingarstarfinu.
Með Vigdísi á myndinni
eru Kristín Ingólfsdóttir,
rektor Háskóla Íslands, og
Illugi Gunnarsson, mennta-
málaráðherra. Sjá næstu opnu
26 viðtal Helgin 19.-21. júní 2015