Fréttatíminn


Fréttatíminn - 19.06.2015, Blaðsíða 45

Fréttatíminn - 19.06.2015, Blaðsíða 45
Gunnar Smári Egilsson skrifar um mat og menningu frá Montmartre gunnarsmari@frettatiminn.is Þ egar ég fékk send skilaboð frá Fréttatímanum um að allt efni tölublaðsins sem þú ert að lesa ætti að hverfast um konur var ég á leið með Sóley, dóttur mína, í ballett í áttunda hverfi Parísar. Ég velti fyrir mér í strætónum hvernig ég gæti uppfyllt þá kröfu að Matar- tíminn fjallaði um konur. Er ekki undarlegt að skrifa um konur og mat? Þótt karlar hafi eignað sér öll svið matar þar sem hægt er og keppist um að vera bestir eða ríkastir; þá hafa konur alltaf átt og fóstrað allt sem skiptir máli í matargerð. Konur og matur er álíka undarlegt umfjöllunarefni og kon- ur og barnauppeldi. Strætóinn var því ekki kominn á leiðarenda þegar ég hafði ákveðið að svíkjast undan. Ég ætlaði ekki að vera það fífl að skrifa um konur og mat í blaðið sem þú heldur á. Þar sem við vorum tímanlega og það var fagur og bjartur dagur vildi ég sýna Sóleyju húsið númer 23 við rue la Boétie, sem er skammt frá rue de la Baume, þar sem dans- skóli Janinu Stanlowu er til húsa. Húsið númer 23 er kannski þekktast fyrir að þar hélt Pablo Picasso vinnustofu í mörg ár, frá 1918 og fram til 1932, og málaði þar mörg meistaraverkin. Þetta voru árin sem stór- stjarnan Picasso varð til. Paul Rosenberg var orðinn umboðsmaður hans og sölumaskína og Olga Khoklova leiddi hann inn í líf hinna ríku og frægu í París. Picasso yfirgaf kúb- ismann og fór að mála fígúratíft, myndirnar urðu súrrealískar, kynferðislegar og frum- stæðar. Þetta var ekki hans besta tímabil, en hann hefur örugglega skemmt sér vel; nýríkur og nýfrægur á barmi þess að verða ofsaríkur og ofsafrægur. Sýndi Íslendingur hér? En ég ætlaði ekki að segja Sóleyju frá Picasso. Hún fær örugglega að heyra nóg af honum í skólanum. Þar er alltaf verið að fræða börnin um einhverja dauða karla. Vor- misserið hefur verið tileinkað Napóleon. Fyrir páska var það Loðvík fjórtándi. Ég vildi sýna Sóleyju húsið númer 23 við rue la Boétie vegna þess að árið 1930, þegar Pi- casso var að mála fígúratíft á efri hæðunum, var haldin sýning á abstrakt málverkum á neðstu hæðinni í Galerie 23. Þessi sýning er kunn í sögu myndlistar hér í bæ og svo sem víðar. Þarna sýndu fjölmargir myndlistarmenn verk undir yfir- skriftinni Cercle et Carré – hringur og kassi – en svo kallaðist líka lausbeislaður hópur listamanna sem stóð fyrir sýningum og gaf út tímarit til að ryðja abstraktverkum rúm í listheimum. Helstu páfarnir í hópnum voru hinn spænsk-ungverski Joaquín Torres García og Belginn Michel Seuphor. Þótt þetta séu virtir listamenn báðir tveir þá voru þeir eftir á að hyggja ekki stærstu stjörnurn- ar í hópnum því meðal listamanna sem áttu verk í Galerie 23 um vorið 1930 voru Wassily Kandinsky, Jean Arp, Fernand Léger, Piet Mondrian, Le Corbusier og margir fleiri sem áttu eftir að verða miklir áhrifavaldar á list og menningu aldarinnar. Og síðan voru aðrir sem eru nú minna kunnir. Meðal annars ís- lensk kona; Ingibörg Stein Bjarnason. Sápur og dans Ástæðan fyrir því að ég vildi segja Sóleyju frá Ingibjörgu Stein Bjarnason var að Inga Bjarnason, kjöramma Sóleyjar og nafna Gleymda konan Nú þegar stytta af Ingibjörgu H. Bjarnason verður afhjúpuð á 19. júní til að minnast kvenréttindastarfs hennar er ágætt að rifja upp söguna af nöfnu hennar og bróðurdóttur, Ingibjörgu Stein Bjarnason, sem hélt myndlistarsýningu í París árið 1930 með Kandinsky, Arp, Léger, Piet, Le Corbusier og fleiri meginsnillingum og bjó til krem og sápur úr íslenskum kindamör. og bróðurdóttur Ingibjargar Stein, var í heimsókn hjá okkur í París og hafði á orði við Öldu Lóu, konuna mína, meðan hún var að útbúa sápur og smyrsl að Ingibjörg Stein Bjarnason hefði lært að gera slíkt hjá Helenu Rubenstein. Og að hún hefði líka lært að dansa eins og Sóley; ekki hjá Janinu Stanlowu heldur hjá Isadoru Duncan. Ungum stúlkum veitir ekki að góðum fyrirmyndum og ég vildi endilega halda þessari vitneskju að Sóleyju. Það er því sorglegt hversu lítið við vitum um listakonuna Ingibjörgu Stein Bjarnason, sem hefur líklega komist næst því allra íslenskra myndlistarmanna að standa við straumhvörf í listasögunni. Þar sem ég var að segja Sóleyju frá þessu öllu fyrir framan hús númer 23 við rue la Boétie, þar sem nú er fasteignasala en ekkert gallerí, ákvað ég að segja ykkur líka frá Ingi- björgu Stein Bjarnason. Það þótt erfitt sé að tengja hana við mat sérstaklega og að þessi dagur, 19. júní 2015, sé miklu fremur dagur nöfnu hennar og föðursystur; Ingibjargar H. Bjarnason, sem verður afhjúpuð sem stytta á eftir. Það verða nógu margir til að segja frá þeirri Ingibjörgu í dag. Við skulum skoða hina Ingibjörguna Bjarnason. Femínisti í fámenni Sagan hefst þegar Adeline Rittershaus kemur 23 ára í annað sinn til Íslands árið 1899. Adel- ine var menntuð kona í germönskum fræðum og átti síðar eftir að hljóta doktorsnafn- bót. Sem var á þeim árum afrek fyrir konu. Adeline fæddist í Barmen í Rínarlöndum, bæ sem síðar rann inn í borgina Wuppertal (sem hljómar kunnuglega í eyrum Íslendinga vegna þess að Viggó Sigurðsson þjálfaði handboltalið borgarinnar og með því léku Dagur Sigurðsson, Ólafur Stefánsson, Geir Sveinsson, Valdimar Grímsson og fleiri ís- lenskir landsliðsmenn). Barmen var fæðing- arbær Friedrich Engels og þar voru mennta- menn róttækir og samfélagslega meðvitaðir. Þar á meðal faðir Adeline, kaupmaðurinn og skáldið Emil Rittershaus. Þegar dóttir hans fékk ekki að sækja æðri skóla en mennta- skóla fyrir það að hún var kona en ekki karl, réð Emil kennara til heimilisins svo Adeline fengi að mennta sig samkvæmt löngun sinni og vilja og sendi hana síðan til háskólans í Zü- rich í Sviss þegar útséð var um að hún fengi inngöngu í þýska háskóla. Frá Zürich lauk Adeline ágætu prófi í germönskum fræðum og var þá kominn með ákafan áhuga á Íslandi og öllu sem íslenskt var. Adeline kom fyrst til Íslands 1898 og síðan aftur árið eftir. Erindið var að safna þjóð- sögum og læra íslensku, bæði fornt mál og nýrra. Til aðstoðar við tungamálanámið réð Adeline í seinni ferðinni Þorleif H. Bjarnason, málfræðing og kennara við Menntaskólann í Reykjavík, son Hákonar Bjarnasonar kaup- manns og útgerðarmanns á Bíldudal og Jó- hönnu Þorleifsdóttur. Hákon hafði drukknað á besta aldri en Jóhanna rak fyrirtækin í nokkur ár en hafði selt þau og flutt með fjöl- skylduna til Reykjavíkur. Þorleifur var 35 ára þegar þau Adeline hittust og, eins og síðar var sagt um hann í minningargrein, í allri fram- komu prúðmenni með afbrigðum, kurteis, gætinn, stilltur og góðviljaður. Minningar- greinar eru náttúrlega ekki óvilhallur vitnis- burður þar sem þær draga aðeins fram bestu hliðar fólks en fela þær lakari. En þannig er nú ástin líka; hún sér bara það besta í okkur en lætur það lakara ekki trufla sig. Adeline Rittershaus hefur því líklega séð kennarann sinn einhvern veginn svona. Alla vega kolféll hún fyrir honum og þau voru gift ári síðar. Öðru ári síðar hafði þeim fæðst stúlkubarn, Ingibjörg Bjarnason, og foreldrarnir höfðu líka ákveðið að skilja. Auðvitað vitum við lítið um hvers vegna. En það má vel ímynda sér að Reykjavík um aldamótin 1900 hafi ekki verið uppörvandi staður fyrir hámenntaða unga þýska konu sem auk þess var harður femínisti. Þrátt fyrir ást sína á íslenskri tungu og sögu gat Adeline ekki unað hér. Hún valdi óskerta geðheilsu, miðevrópska borgarmenn- ingu og tækifæri til að vinna áfram að því sem hún hafði menntað sig til fram yfir prúða ástmanninn, næðinginn og fábreytileikann á hjara veraldar. Gott hjá henni. Giftingar og skilnaðir Og Adeline tók dóttur sína með sér út og ól hana upp við menningu, listir og róttækar hugmyndir; ekki síst um kvenfrelsi. Adeline sótti um kennarastöðu við háskólann í Bonn en var hafnað; fyrst og fremst vegna þess að hún var kona. Hún sneri því aftur til Zürich þar sem hún fékk stöðu við háskólann. Í bók sinni um norrænar konur skrifaði Adeline að vel mætti meta menningarstig þjóða á því hversu mikinn rétt skráð og óskráð lög færðu konum. Samkvæmt því var menningar- stig Þýskalands ekki ýkja hátt á fyrstu árum síðustu aldar. Adeline giftist Theodor Oberländer arki- tekt árið 1904 en skildi við hann 1920. Þá var hún veik orðin. Hún sagði upp stöðu við háskólann í Zürich og flutti til Berlínar þar sem hún dó 48 ára gömul árið 1924. Ingibjörg dóttir hennar var þá 23 ára. Stuttu síðar giftist Ingibjörg þýskum efna- manni að nafni Stein, en sem við vitum lítið meira um. Og hún fékk berkla, sem urðu til þess að eiginmaðurinn yfirgaf eiginkon- una ungu, að sögn vegna þess að hann taldi fullvíst að hún gæti ekki geta fært honum erfingja. Ingibjörg kynnist hins vegar ungum listamanni á berklahælinu og eignast með Endurgerð Michel Seuphor af einu af verkum Ingibjargar Stein Bjarnason á sýningu Cercle et Carré. Ingibjörg Stein í hópi listmannanna við undir- búning sýningarinnar. Frá vinstri Georges Van- tongerloo, Joaquin Torres Garcia, Mondrian, Florence Henri, Denis Honegger, Margaret Schall og Ingibjörg Bjarnason. Listamennirnir við opnun sýningarinnar í Galerie 23. Ingibjörg er ljóshærð með hatt fyrir miðri mynd. Michel Seuphor heldur um arm hennar. Ingibjörg H. Bjarnason sat á þingi þegar bróðurdóttir hennar fékk styrk til að ljúka listnámi. Adeline Ritters- haus-Bjarnason var menntakona og kvenréttindakona sem undi sér ekki á Íslandi. 44 samtíminn Helgin 19.-21. júní 2015
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93

x

Fréttatíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttatíminn
https://timarit.is/publication/944

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.