Fréttatíminn - 19.06.2015, Side 75

19. júní Helgin 19.-21. júní 20152
Það er gott að nota kvenrétt-indadaginn 19. júní til að fagna
því sem áunnist hefur í jafnréttis-
baráttu kynjanna og gera sér grein
fyrir því sem ekki hefur enn náðst.
Nú er öld liðin síðan íslenskar konur
fengu kosningarétt. Hugmyndin
þótti vitaskuld byltingarkennd í
upphafi. Þó vildu konur ekkert
annað og meira en sömu réttindi
og karlar nutu. Fólk óttaðist þó
að þær tækju upp á að kjósa bara
hver aðra, með öðrum orðum
að haga sér eins og karlar höfðu
komist upp með að gera. Ekki hafa
enn sést merki þess að konur kjósi
bara aðrar konur – því miður. Allt
fram á okkar daga hafa þær verið
ötular að kjósa bæði karla og konur
– jafnvel fólk sem virðist sama um
réttindi þeirra og hag. Einn mesti
sigur karlveldisins er nefnilega
sá að hafa tekist að breiða út þá
skoðun að það sé afbrigðilegt að
styðja kvenréttindi eða femínisma.
Fjölmiðlafólki þykir skemmtilegt
að fá konu – helst sem valdamesta
– lýsa því yfir opinberlega að hún
sé ekki jafnréttissinni. Aldrei er
körlum stillt upp við vegg og þeir
spurðir hvort þeir séu með eða á
móti auknum réttindum kynbræðra
sinna. Samstaða þeirra er sjálfsögð
á meðan samstaða kvenna boðar
ógn og skelfingu. Án samstöðunnar,
eljunnar og baráttugleðinnar væru
konur líklega enn án mannréttinda
eins og menntunar, kosningaréttar
og ættu enn lengra í land en nú í
launamálum.
Hvaða þýðingu Hefur
19. júní
í þínum augum?
Gerður Kristný,
rithöfundur og ljóðskáld.
Lj
ós
m
yn
d/
Þ
ór
dí
s
Á
gú
st
sd
ót
ti
r.
Án hormóna
Öflug blanda
Nauðsynleg vítamín
og steinefni
www.vitamin.is
facebook.com/vitabioticsvitamin
1887 Bríet Bjarnhéðins-
dóttir hélt opinberan fyrirlestur
30. desember, fyrst kvenna, í
Góðtemplarahúsinu í Reykjavík.
1907 Stofnun Kvenrétt-
indafélags Íslands.
1915 Konur, 40 ára og
eldri, fá kosningarétt og kjör-
gengi til alþingis.
1960 Selma Jónsdóttir
listfræðingur varði doktors-
ritgerð við Háskóla Íslands,
fyrst kvenna.
1967 Pillan tekin á lyfja-
skrá.
1970 Rauðsokkahreyfingin
kom fyrst fram 1. maí 1970 þeg-
ar „konur í rauðum sokkum“
gengu aftast í 1. maí-göngunni
með stóra gifsstyttu sem á stóð
„Manneskja, ekki markaðsvara“.
1970 Auður Auðuns
fyrst kvenna ráðherra í ríkis-
stjórn Íslands þegar hún tók
við embætti dóms- og kirkju-
málaráðherra.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir
1887 hélt Bríet opinberan
fyrirlestur 30. desember, fyrst
kvenna, í Góðtemplarahúsinu
í Reykjavík.
Bríet fæddist 27. sept-
ember 1856 að Haukagili
í Vatnsdal í Austur-Húna-
vatnssýslu.
Strax sextán ára gömul
ritaði hún grein um stöðu
kvenna, en sýndi engum
fyrr en 13 árum seinna, er hún
birtist endurbætt undir heitinu
„Nokkur orð um menntun og rjettindi
kvenna“ í tímaritinu Fjallkonan í tveimur
hlutum í júní 1885 undir dulnefninu Æsa.
Hún átti stærstan þátt í að hrinda af stað
fyrstu bylgju kvenréttindabaráttunnar
hér á landi fyrir lágmarksréttindum, svo
sem kosningarétti, kjörgengi og rétti til
menntunar og atvinnu.
Árið 1894 var Bríet ein af
stofnendum Hins íslenska
kvenfélags. Árið 1895 hóf
Bríet útgáfu Kvennablaðsins,
hún var jafnframt ritstjóri
þess til 1926.
1907 stofnaði hún, ásamt
fleiri baráttukonum, Kven-
réttindafélag Íslands. Félagið
stóð að því ásamt öðrum
kvenfélögum í Reykjavík að setja
saman kvennalista til framboðs við
bæjarstjórnarkosningarnar árið 1908.
Bríet og þrjár konur til viðbótar á listan-
um náðu kjöri í bæjarstjórn.
Hún bauð sig fram til Alþingis, fyrst
kvenna, árið 1916. Hefði ekki verið fyrir
ný lög um útstrikanir hefði Bríet orðið
fyrsta konan til að taka sæti á Alþingi.
1922 Ingibjörg H. Bjarna-
son fer fyrst íslenskra kvenna
á þing.
1926 varði Björg Caritas
Þorláksson fyrsta konan til að
ljúka doktorsprófi.
1935 Lög um getnaðar-
varnir og fóstureyðingar sett.
Fóstureyðingar voru heimilaðar
í sérstökum tilfellum og máttu
læknar veita konum upplýs-
ingar um þungunarvarnir.
1945 Jórunn Viðar fyrst
kvenna til að ljúka prófi í tón-
smíðum.
1946 Valgerður G. Þor-
steinsdóttir tók sólópróf í flugi,
fyrst kvenna.
1957 Hulda Jakobsdóttir
varð bæjarstjóri Kópavogs,
og var því fyrst kvenna til að
gegna bæjarstjórastöðu.
1958 Jafnlaunalög sett.
Sérstakir kvennataxtar skyldu
hverfa úr samningum verka-
lýðsfélaga næstu 6 árin.
Ingibjörg H. Bjarnason
1882 lauk Ingibjörg kvennaskólaprófi í
Reykjavík. Hún stundaði framhaldsnám
í Kaupmannahöfn í greinum tengdum
uppeldis- og menntamálum og var fyrsti
Íslendingurinn til að ljúka leikfimikenn-
araprófi, árið 1892.
Þegar Þóra Melsteð, stofnandi Kvenna-
skólans, lét af störfum sem skólastjóri
tók Ingibjörg við og var þar skólameistari
allt þar til hún lést árið 1941.
1915 var Ingibjörg í forystu
þeirra tólf kvenna sem sömdu
frumvarp á Alþingi um
þörfina fyrir byggingu
Landspítalans og var for-
maður Landspítalasjóðs
Íslands.
1922 varð Ingibjörg fyrsta
konan til að komst á þing þar
sem hún sat til ársins 1930.
Auður Auðuns
1970 varð Auður Auðuns fyrst
kvenna ráðherra í ríkis-
stjórn Íslands þegar
hún tók við embætti
dóms- og kirkju-
málaráðherra.
Hún var enn-
fremur fyrsta
kona sem
útskrifaðist
á Íslandi
sem lög-
fræðingur og
fyrsta konan
sem varð
borgarstjóri
Reykjavíkur. Auður
fæddist á Ísafirði 18.
febrúar 1911. Hún lauk
lögfræðiprófi frá Háskóla
Íslands árið 1935. Hún var
alþingismaður fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn og tók við embætti
borgarstjóra Reykjavíkur
ásamt Geir Hallgríms-
syni árið 1959.
Auður var virk í
Kvenréttinda-
félagi Íslands.
Hún var gerð að
heiðursfélaga 19.
júní þegar sjötíu
ár voru liðin frá
því að íslenskar
konur fengu
kosningarétt.
Landssamband
sjálfstæðiskvenna og
Hvöt, félag sjálfstæðis-
kvenna í Reykjavík, gáfu út
Auðarbók Auðuns árið 1981 í
tilefni af sjötugsafmæli Auðar.
Rauðsokkur
Rauðsokkahreyfingin kom fyrst fram
1. maí 1970 þegar „konur í rauðum
sokkum“ gengu aftast í 1. maí-göngunni
með stóra gifsstyttu sem á stóð
„Manneskja, ekki markaðsvara“.
Rauðsokkahreyfingin var mjög tengd
verkalýðsbaráttu og barðist fyrir kjörum
verkakvenna. Þær gagnrýndu fegurðar-
samkeppni, unnu að löggjöf um frjálsar
fóstureyðingar, lögðu mikla áherslu á
rétt kvenna til menntunar og börðust
fyrir fjölgun leikskólaplássa.
Rauðsokkur voru hópur vel menntaðra
og róttækra kvenna sem voru með-
vitaðar um lakari stöðu sína gagnvart
körlum í samfélaginu og eitt aðal
baráttumálið var rétturinn til jafnra
launa á við karlmenn. Kvennaframboðið
1982 var stofnað af hluta kvenna sem
höfðu yfirgefið Rauðsokkahreyfinguna
sem þá leið undir lok.
1973 Dóra Hlín Ingólfs-
dóttir og Katrín Þorkels-
dóttir voru fyrstu konurnar
sem klæddust einkennisbúningi
lögreglumanna og gegndu
almennum lögreglustörfum.
1974 Auður Eir Vilhjálms-
dóttir vígð til prests, fyrst
kvenna.
1975 Kvennafrídagurinn.
Þann 24. október 1975 lögðu
íslenskar konur niður störf
og um 25 þúsund konur tóku
þátt í útifundi á Lækjartorgi,
einum stærsta útifundi Íslands-
sögunnar.
1975 Sett ný lög um
getnaðarvarnir og fóstur-
eyðingar. Heimild til fóstureyð-
ingar var rýmkuð verulega og
aðgangur að getnaðarvörnum
auðveldaður.
1976 Sett lög um jafnrétti
kvenna og karla. Lögin áttu
að stuðla að jafnrétti og jafnri
stöðu karla og kvenna.
1980 Vigdís Finnboga-
dóttir kjörin forseti Íslands.
1981 Kvennarokksveitin
Grýlurnar stofnaðar.
Kvennafrí
Þann 24. október 1975 lögðu íslenskar
konur niður störf og um 25 þúsund kon-
ur tóku þátt í útifundi á Lækjartorgi,
einum stærsta útifundi Íslandssögunn-
ar. Atvinnulífið gjörsamlega lamaðist
þennan dag þannig að eftir var tekið og
greinilegt hversu miklu framlag kvenna
á atvinnumarkaði skipti, sem einmitt
var markmið aðgerðanna. Minni
baráttufundir voru haldnir um allt land.
Tildrögin voru þau að allsherjarþing
Sameinuðu þjóðanna ákvað að árið
1975 yrði sérstaklega helgað málefnum
kvenna. Íslensk kvennasamtök tóku
höndum saman til að skipuleggja
aðgerðir og var samþykkt tillaga frá
Rauðsokkahreyfingunni um að konur
tækju sér frí frá stöfum á degi Sam-
einuðu þjóðanna, 24. október.
Framtak íslenskra kvenna vakti
athygli út fyrir landsteinana og víða í
erlendum fjölmiðlum birtust myndir og
viðtöl við íslenskar konur. Aðgerðir sem
þessar höfðu verið skipulagðar í öðrum
löndum en hvergi þótti hún takast jafn
vel og á Íslandi þar sem samtakamáttur
kvenna var gríðarlegur.
Í dreifiriti sem framkvæmdanefnd
um kvennafrí útbjó voru tíundaðar
ástæðurnar fyrir kvennafríinu, og sú
fyrsta sem þar var nefnd: „Vegna þess
að vanti starfsmann til illa launaðra
og lítils metinna starfa, er auglýst eftir
konu.“
Áfangar í kvennaréttindabaráttu liðinnar aldar
Bríet Bjarnhéðinsdóttir stendur upp úr þegar minnst er réttindabaráttu kvenna í öndverðu en margar aðrar hafa borið kyndilinn síðan.
Nægir þar að nefna Ingibjörgu H. Bjarnason, fyrstu konuna sem settist á þing, Auði Auðuns, fyrstu konuna í ríkisstjórn, Vigdísi Finn-
bogadóttur, fyrrum forseta Íslands, Jóhönnu Sigurðardóttur, fyrrum forsætisráðherra og Agnesi M. Sigurðardóttur biskup. Þeirra og
fjölmargra annarra kvenna er getið hér í merkri sögu.