Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Blaðsíða 86

Tímarit Máls og menningar
drepsótt, einkum meffal vel siðaffra þjóSa
... Þessa verst meina ég þó sé hallæris-
hungriff ...“
Nú á dögum eru þeir snörpu vendir tald-
ir í höndum landstjórnarmanna og hefur
orðiff töluverff afturför frá því á dögum
Hannesar biskups Finnssonar, einkum varff-
andi styrjaldir og hérlendis varffandi dýr-
tíff. Hallæris hungriff plagar íslendinga
ekki eins og er, en hungur er nú enn meira
í heiminum en á dögum biskups, en orsök
þess virffist sums staffar vera minkandi
drepsóttir.
Ritgjörff þessi kom fyrst út í XIV. bindi
Lærdómslistafélags ritanna 1790, og var
gefin úr á dönsku 1831, þýdd af Halldóri
sýslumanni Einarssyni. Ritgerff þessi er
meffal þeirra fáu sagnfræffilegu rita 18.
aldar sem sett voru saman hérlendis og
önnur sú merkasta.
Höfundurinn tók sér fyrir hendur aff
rekja sögu hallæra á íslandi og sýna
mönnum fram á gæffi landsins og dug þjóff-
arinnar til sjálfsbjargar. Landsmenn höfðu
um þaff leyti sem biskup skrifar ritgerff
sínan orffið aff þola Móðuharffindin og
allt þaff sem þeim fylgdi.
Tilgangur höfundar var aff sýna lands-
mönnum og landstjórnarmönnum þessa rík-
is, sem ísland var hluti af, aff hér mætti
vissulega lifa af landsins gæffum. Höfundur
leitaffi heimilda í annálum og skilríkjum
og einnig í bókmenntum, eins og þá tíffk-
affist og hefur reyndar tíðkazt fram á okk-
ar daga. Um 300 neffanmálsgreinar fylgja
og þar er að finna heimildir og skýringar
höfundar, hann dregur síðan saman niður-
stöffur sínar í meginmálinu.
Hannes Finnsson var maður upplýsing-
arinnar og verk hans mótast af þeirri
stefnu. Búauffgistefnan var um þetta leyti
mjög uppi á teningnum og áhugi manna á
„ökonomíu" effa hagfræði var vakinn. Á-
hrif þeirrar stefnu komu fram meffal ann-
ars í riti Hannesar „Om Agerdyrkningens
Mugelighed i Island“ Kh. 1772, auk þess
liggur í handriti eftir hann „Oeconomica“
samtíningur um búskap ofl, auk margra
annarra rita.
Hann var mikilsvirkur höfundur á sínum
tíma, fjölhæfur lærdómsmaður og ein aff-
alstoff Magnúsar Stephensens í umbótaviff-
leitni hans, en merkasta rit hans er Mann-
fækkun af hallærum og má vísa til skrifa
Jóns Helgasonar biskups um þá ritgerff í
bók hans Hannes Finnsson biskup í Skál-
holti.
Þessi útgáfa er hin þriffja þessa rits og
er illa fariff að ekki skuli betur vandað til
hennar en raun er á. Ritgerffin er breytt að
því leyti, aff nokkrar skýringargreinar eru
færffar í meginmál og á þann hátt er hin
upphaflega gerð ritgerffarinnar brengluð
og er þaff hæpin ráffstöfun. ítarlegur inn-
gangur hefffi vissulega veriff þarfur og at-
hugasemdir um heimildir og niffurstöffur
höfundar, en slíku er ekki fyrir að fara.
Jóhannes Nordal ritar Um bókina og höf-
und hennar sem inngang og er þar ekkert
nýtt aff finna, nema línurit nokkurt og
hæpnar fullyrffingar dregnar af því í þá
veru aff ísland hafi ekki borið meiri fólks-
fjölda en 50.000 manna fyrr á öldum. Inn-
gangsritari telur þessa skoffun koma fram
hjá höfundi varffandi árin fyrir Móffuharff-
indin, en sú ályktun er mjög hæpin og verff-
ur ekki notuff sem rök fyrir fullyrffingum
inngangsritara. í inngangi er rætt um flutn-
ing þjóffarinnar á Jótlandsheiffar, sem ætl-
un landstjórnarmanna. Samkvæmt því sem
bezt er vitaff, mun þessu hafa veriff hreift,
en um þaff eru engar skjalfestar heimildir.
Aftur á móti hafa nýlega komið fram
tillögur, sem myndu ef yrði úr framkvæmd-
um, ummynda mikinn hluta Norffurlands í
,Jótlandsheiffar“ og einnig hafa ýmiskon-
ar framkvæmdir undanfarið orðiff til þess
aff flytja inn gadd þann, sem fyrrum fylgdi
76