Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Blaðsíða 84

Tímarit Máls og menningar
Stjórnarráðið í sextín ár
Á þessari öld erils og umstangs, þegar eng-
inn gefur sér tíma til eins eða neins, varla
að menn hafi tóm til annars en fletta dag-
blöðunum með ólundarlegum geispa, þá er
æði mikið í ráðizt að gefa út á einu bretti
tveggja binda sagnfræðirit, sem telur hvorki
meira né minna en 992 bls. í texta, auk
fróðlegra fylgirita. Þetta ber vitni mikilli
bjartsýni þeirra manna, sem hafa leitazt
við að hefja SögufélagiS til þeirrar reisnar,
sem það skipaði áður í útgáfum íslenzkra
söguheimilda, og má í því efni ekki gleyma
tvíefldum dugnaði dr. Bjöms Þorsteinsson-
ar. Það þarf beinlínis kjark til að lesa svo
virkjamikið rit til enda, en að skrifa slíkt
rit á fimm árum er afrek, sem ég treysti
engum til, nema Agnari Kl. Jónssyni, nú-
verandi sendiherra okkar í Osló, enda nýt
ég þess að þekkja manninn persónulega
frá því við gengum inn í Menntaskólann,
langir og ólögulegir busar.
Þetta mikla rit um StjórnarráS íslands
í ríflega hálfa öld ber vitni óþrotlegri elju
og vinnugleði manns, sem lætur sér ekki
allt fyrir brjósti brenna og ræðst í að rita
sögu þessarar stofnunar í miklum embættis-
önnum.1 En hann hefur ekki sætt sig við
að skrifa formlega sögu íslenzkra stjórnar-
deilda, heldur hefur hann fært í búning
pólitíska sögu íslands á 20. öld. Þetta verk
Agnars Kl. Jónssonar hefur verið leyst með
slíkum ágætum, að fram hjá því verður
aldrei gengið. Ég skil ekki, að nokkur ís-
lenzkur stjórnmálamaður geti komizt hjá
því að hafa þessa bók á náttborði sínu.
Ég skil heldur ekki í að nokkur íslenzkur
blaðamaður geti skrifað af viti um íslenzk
stjórnmál aldar okkar án þess að hand-
fjatla bókina á vinnuborði sfnu, svo ég
1 Agnar Kl. Jónsson: StjórnarráS íslands
1904—1964. Sögufélagið 1969. Tvö bindi.
1046 bls.
ekki tali um atvinnusagnfræðinga okkar,
sem mega standa í geysilegri þakkarskuld
við Agnar Kl. Jónsson fyrir að hafa unnið
þetta frumverk í sögu íslands á okkar öld.
Hér hefur jarðýta farið um frosinn svörð
— og eftirleikurinn ætti að vera öðrum
auðveldari fyrir bragðið. StjórnarráS fs-
lands 1904—1964 er annað og meira en rétt
og slétt handbók. Hún er saga aldar okkar,
skrifuð af manni, sem hefur, að ég held,
komizt mjög nærri hinni gullnu meginreglu
Tacítusar: sine ira et studio.
Fáa menn tel ég betur fallna til að skrifa
sögu „Stjórnarráðsins" íslenzka en Agnar
Kl. Jónsson. Saga stofnunarinnar er honum
með vissum hætti í blóð borin. Faðir hans,
Klemenz Jónsson, var fyrsti embættismaður
hennar frá upphafi til ársins 1917, og sjálf-
ur hefur Agnar Kl. Jónsson verið hagvanur
á þessum slóðum í starfi og embætti. Gam-
all kennari okkar beggja sagði einu sinni
við mig, að Agnar Kl. Jónsson væri að
skaphöfn og útliti síðasti og eini embættis-
maður á íslandi, er bæri brag 19. aldar,
og mér varð strax ljóst, hve satt þetta var:
samvizkusemin, heiðarleikinn í málflutn-
ingi, en án alls embættishroka, sem mátti
þó kenna meðal kollega hans á þeirri
ágætu öld.
Það er alls ekki eins einfalt og margir
skyldu ætla, að skipa niður efni í bók sem
þá, er hér hefur verið rætt um. Sjálfum
finnst mér efnisniðurröðunin hafi tekizt
mjög vel. Það hefði sosum mátt skrifa
þessa bók með þeim hætti að láta sér nægja
að lýsa tildrögum stjórnardeilda, telja fram
ráðuneyti og starfslið, og þar fram eftir
götunum. Fyrir bragðið hefði bókin orðið
mun styttri, orðið einskonar uppsláttarbók,
sem mörgum hefði þó komið að liði. En í
meðförum Agnars Kl. Jónssonar varð
„Stjórnarráðið" að pólitískri sögu íslands
á 20. öld — og við megum þakka guði fyrir
að svo varð. Fyrir þá sök varð bókin ekki
74