Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Blaðsíða 76

Tímarit Máls og menningar
Náskylt þessu verkefni er rannsókn á lífsskilyrðum þjóðsagnanna og ævin-
týranna. Víst má með sanni segja, að þau hafi nú ekki verri verið allt frá
landnámstíð, en þá er að herða huginn og safna heimildum og spyrja sem
greindarlegast. Ekki verður betra að bíða. Mikilsvert er að fá sem gleggsta
vitneskju um það, við hvaða tækifæri sögur voru sagðar og hvernig sög-
urnar voru. Það er vitað, að staðsagnir voru og eru vanalegast sagðar, þegar
farið er hjá stöðunum, sem þær eru um. Þannig mætti lengi telja, og minna
má á það, að ævintýri voru helzt sögð börnum, þegar þau áttu að vera þæg
og góð. Þá hefur einnig verið of lítið hugað að útbreiðsluskilyrðum þjóð-
sagna og ævintýra, hvaða sögur geta flutzt á milli, og hverjar sögur eru
bundnar við ákveðið svæði. Það er enginn nýr sannleikur, að ævintýrin,
sem skýra frá sammannlegri reynslu, finnast um allar jarðir í lítt breyttri
mynd, en ekki er eins mikið vitað um aðra sagnaflokka.
Þá væri ennfremur ástæða til að safna sem flestum heimildum um viljandi
og óviljandi breytingar á þjóðsögum og ævintýrum. Hvaða áhrif hafa áheyr-
endur á sagnamennina? Er sleppt úr sögum, sem sagðar eru börnum, ýmsum
efnisatriðum og erfiðum orðum og orðatiltækjum? Reyna menn að segja
hverja sögu á sem líkastan hátt hverju sinni eða breyta þeir henni eftir að-
stæðum? Hvernig breytast sögur við það að ganga í munnmælum? Allt eru
þetta spurningar, sem reynt hefur verið að fá sem flest og réttust svör við,
allt frá því að söfnun þjóðfræða hófst á vegum Handritastofnunarinnar og
mætti víst telja nokkrar í viðbót.
Eitt er það rannsóknarsvið íslenzkrar þjóðsagnafræði, sem hefur verið
helzt til lengi vanrækt, en það eru rannsóknir á því sem einfaldast væri að
kalla sagnaforða ákveðinna, fróðra sagnamanna. Með orðinu sagnaforði á
ég við allar þær sögur, — bæði þjóðsögur og ævintýri —, sem þetta hrað-
mælta og minnisgóða heiðursfólk hefur lært og segir sjálfum sér og öðrum
til skemmtunar og fróðleiks. Ymsir merkir þjóðsagnafræðingar víða um lönd
hafa gert yfirgripsmiklar, fróðlegar og bráðskemmtilegar rannsóknir á sagna-
forðanum, og haft erindi sem erfiði. Margt þessara rita hefur alþjóðlegt gildi,
en samt sem áður held ég, að íslendingar gætu lagt fram sinn skerf til sinna
rannsókna, því að hér á landi hafa aðstæður verið frábrugðnar því, sem
verið hefur í öðrum löndum, t. d. hefur ólæsi varla þekkzt í manna minnum.
Að vísu mun nú enginn sagnafróður maður vera uppi hér á landi, sem kann
að segja alla flokka þjóðsagna og ævintýra, en engu yrði ég fegnari en því
ef einhver vildi afsanna þessa skoðun mína. Til voru menn allt fram á þessa
öld, sem kunnu tugi og aðrir hundruð sagna. Jónas Jónasson á Hrafnagili
66