Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Blaðsíða 12

Tímarit Máls og menningar
blaðsíður. Blöðin eru 42 sentímetrar á hæð og 24 sentímetrar á breidd, en
leturflöturinn 32 sentímetrar á hæð, en 23 á breidd. Skriftin er tvídálkuð,
jafnt og fallegt settletur, hæfilega bundið, svo að auðlesið má heita hverju
barni. Upphafsstafir kapítula eru lýstir, þ. e. prýddir með ýmiss konar skrauti
eða myndum með ýmsum litum, og er sérstaklega vandað til þess skrauts, þar
sem sögur hefjast. Og ekki er minnst um það vert, þegar hugsað er til hinna
hörmulegu örlaga íslenzkra skinnbóka, að þetta mikla handrit er varðveitt
stráheilt, svo að þar vantar ekkert blað og það er hvergi svo máð, að torvelt
sé að lesa. Er óhætt að fullyrða, að þessi meðferð sé einstök og sýni, að bókin
var alla tíð í höndum þeirra manna, sem kunnu að meta hana sem kjörgrip og
ættargrip. Við vitum líka meira um Flateyjarbók en aðrar fornar skinnbækur,
hvar og hvenær hún var rituð, nöfn allra eigenda hennar í hálfa þriðju öld,
jafnvel nöfn prestanna, sem skrifuðu hana og skreyttu.
Formálinn byrjar: „Þessa bók á Jón Hákonarson“ — og er síðan nokkur
greinargerð fyrir efni og skrifurum. Jón Hákonarson var bóndi í Víðidals-
tungu í Húnavatnsþingi, fæddur 1350 og dáinn skömmu eftir 1400, ef til vill
í plágunni miklu. Aftan við þennan gamla formála er skrifað miklu síðar:
„Þessa bók á eg Jón Finnsson að gjöf míns sáluga föðurföðurs Jóns Björns-
sonar, svo sem bevísingar til finnast skulu, en var mér af mínum sáluga föð-
ur, Finni Jónssyni sjálfum, persónulega afhent og í þeirri meiningu til eignar
fengin. Til merkis mitt nafn hér fyrir neðan:
Jón Finnsson
með eigin hönd.“
Þrír síðustu eigendur bókarinnar á íslandi, Jón Björnsson, Finnur Jónsson
og Jón Finnsson, bjuggu í Flatey á Breiðafirði, og þegar Jón Finnsson skrif-
aði þetta, hefur hann vissulega ekki ætlað sér að farga þessari gjöf afa síns.
Brynjólfur biskup Sveinsson, sem hafði fengið fyrirmæli konungs, Frið-
riks III., að útvega honum fornar skinnbækur, sótti fast á og bauð fyrir bók-
ina fimm hundruð í jarðeignum. En Jón Finnsson vildi ekki meta hana til
fjár. Þegar biskup vísíteraði í Flatey 1647, fylgdi Jón honum til skips og gaf
honum bókina. Brynjólfur sendi hana konungi nokkru síðar 1656, að því er
venjulega er talið, svo að hún hefur nú verið í Danmörku um það bil 315 ár.
Aðalefni Flateyj arbókar er Noregs konunga sögur, en auk þess lét Jón Há-
konarson rita aðra mikla skinnbók með íslendinga sögum, sem seinna var
kennd við Vatnshorn í Haukadal og nefnd Vatnshyrna. Hún er nú að mestu
glötuð nema í pappírsuppskriftum. Þessar tvær bækur mega heita heilt bóka-
2