Tímarit Máls og menningar - 01.07.1971, Blaðsíða 85

þurr upptíningur, heldur lifandi saga þeirra
ráðuneyta, sem farið hafa með völd á fs-
landi í sex áratugi, framkvæmdir þeirra,
saga um það, hvemig þau urðu til og hvað
þeim varð að falli, stefnuyfirlýsingar
þeirra, loforð þeirra og efndir. Heimildir
höfundarins eru að sjálfsögðu opinberar
prentaðar heimildir: Alþingistíðindin,
Stjórnartíðindin, Lögbirtingur og dagblöð-
in. Auk þessa hefur hann átt kost á að
nota óbirtar heimildir, endurminningar
stjórnmálamanna og annað þeim skylt. Ég
er sjálfur lítt kunnugur sögu aldar okkar
á fslandi, svo að ég má ekki í fljótu bragði
meta krítískt þá flóknu pólitísku sögu, sem
Agnar Kl. Jónsson hefur sagt og túlkað
í riti sínu. En að svo miklu leyti sem ég
get um dæmt, þá virðist mér öll frásögn
höfundarins bera vitni hlutbundinni rann-
sókn og mati á staðreyndum. Þó vil ég í
þessu efni gera eina undantekningu, en þar
er ég málum kunnugur.
í fyrra bindi ritsins, bls. 252—256 segir
frá myndun annars ráðuneytis Ólafs Thors,
sem skipað var 21. október 1944. Þetta var
hin sögufræga Nýsköpunarstjóm, um hverja
Ólafur Tliors hafði þau orð síðar, eftir
andlát hennar, að hún væri einhver bezta
ríkisstjóm, sem farið hefði með völd á
fslandi. Agnar Kl. Jónsson skýrir rétt og
nákvæmlega frá aðdraganda þessarar stjóm-
armyndunar og bætir við að lokum: „Það
er væntanlega engum gert rangt til, þótt
því sé haldið fram, að það sé engum einum
manni jafnmikið að þakka og formanni
Sjálfstæðisflokksins, Ólafi Thors, að það
tókst, þrátt fyrir mjög mikla erfiðleika, að
mynda þingræðisstjórn flokka með jafn
ólíkum sjónarmiðum og stefnum og hér var
um að ræða ...“
Þetta er formlega rétt. En höfundurinn
gleymir einu veigamiklu atriði í þessu
máli: hinni stórkostlegu ræðu Einars 01-
geirssonar, þegar Alþingisumræðum var út-
Umsagnir um bœkur
varpað 11. september 1944. Ég hef á öðr-
um stað kallað þessa ræðu einhverja þá
stórbrotnustu, sem flutt hefur verið á Al-
þingi um áratugi. Þar voru boðuð einhver
afdrifaríkustu straumhvörf í sögu Sósíal-
istaflokksins: viljið þið stéttastríð á íslandi
eða stéttasamvinnu um uppbyggingu ís-
lenzkra atvinnuvega? Þessi mikla ræða
Einars Olgeirssonar er enn í minni margra
núlifandi fslendinga, enda skráð í Alþingis-
tíðindum. Og þessi ræða varð raunveru-
legur grundvöllur annars ráðuneytis Ólafs
Thors, þótt ég vilji alls ekki draga úr þætti
hans þegar til framkvæmdanna kom. Ég
átti sjálfur því láni að fagna að kynnast
Ólafi Thors persónulega í kosningunum
haustið 1946, og þá spurði ég hann hverja
aðild Einar Olgeirsson hefði átt í myndun
Nýsköpunarstjórnarinnar, og Ólafur svar-
aði með sinni alkunnu og dálítið stráks-
legu hreinskilni: Hann Einar var svo and-
skoti hugmyndaríkur!
Ég læt þetta nægja, en ég held að dæmið
sýni, að ekki sé nóg að nota formlegar
heimildir um viðræður stjómmálaflokka,
heldur verði að seilast stundum dýpra þeg-
ar ræða er um pólitísk umskipti.
Og svo að lokum: ég vil þakka bekkjar-
bróður mínum, Agnari Kl. Jónssyni, fyrir
þetta mikla og ágæta frumrannsóknarverk
í sögu aldar okkar.
Sverrír Krístjánsson.
Mannfækkim af hallærnm
„Drepsótt, stríð og dýrtíð eru kallaðir
þeir snörpustu vendir í Guðs hendi ...“
Þannig upphefst ritgerð Hannesar biskups
Finnssonar,1 og höf. heldur áfram: „En á
nærverandi tíðum er stríð orðið vægara en
1 Mannjœkkun aj hallœrum á fslandi.
Jón Eyþórsson og Jóhannes Nordal sáu um
útgáfuna. Almenna Bókafélagið 1970.
75