Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Síða 26

Tímarit Máls og menningar
verið upp á til að auðkenna dægurbókmenntir, bæru vitni um stéttarlega
og menningarlega fordóma. En afstaða fínmenningar til lágmenningar
hefur ekki alltaf verið hin sama. A árunum fyrir síðustu heimsstyrjöld var
svo sem aldrei talað um þessi fyrirbæri opinberlega. Samt var þetta þegar
á þeim tíma stórbrotinn skemmtiiðnaður. Þeir einu, sem reyndu að taka
lágmenninguna alvarlega, voru þeir sem fylgjandi voru svokallaðri menn-
ingarróttækni eða ,kulturradikalisme‘. Mönnum eins og Poul Henningsen
þótti það bæði furðulegt og leiðinlegt að verkalýðsstétt tók upp verstu
hliðar borgaralegs menningarlífs, í stað þess að byggja upp sína eigin
menningu. En á þeim árum voru í raun og veru gerðar fjölmargar til-
raunir til þess. Það voru einmitt þessar tilraunir sem hurfu á árunum rétt
eftir stríð, þegar skemmtiiðnaðurinn óx og óx, um leið og kaldastríðsand-
inn lá eins og ullarteppi yfir róttæku menningarlífi. Þegar reynt var á
sjöunda áramg að blása nýju lífi í menningarróttækni, var sú skoðun út-
breidd meðal arftaka Poul Henningsen að poppmenningin væri helsti óvin-
ur þeirra í menningarbaráttunni, en umræður þeirra um popp og skemmti-
bókmenntir einkenndust einmitt af þeim hleypidómum sem var gerð grein
fyrir áðan. Þeir héldu því m. a. fram að poppframleiðendur væru aðeins
óheiðarlegir, af því að þeir væru bara að hugsa um peninga og gróða. Jafn-
framt lýsm þessir róttæklingar sig fylgjandi þeim lýriska módernisma sem
var mjög í blóma á þeim árum, án þess að nokkur vikublaðalesandi tæki
eftir því nema í sambandi við úthlutun listamannalauna. I kjölfar þess-
arar gagnrýni á dægurbókmenntir reyndu kennarar í dönskum skólum að
ala nemendur upp við fína ljóðlist, og kenndu þeim að fara ekki heim að
hlusta á popp og lesa Andrés önd, heldur fara á bókasafn og lesa Dosto-
jevskí og Rifbjerg. Sem dæmi um þessa stefnu í skólakerfinu má nefna
smásagnaúrval sem kom út 1964 undir titlinum „Godt og dárligt“, þar
sem eru sögur eftir fínbókmenntalega höfunda annars vegar og smásögur
úr vikublöðum hins vegar. Tilgangur bókarinnar er eins og segir í formála
að þroska smekk nemenda og fá þá til að lesa góðar bækur.
Þessi stefna hefur augljóslega mistekist. En ég held að það sé ekki vegna
þess að hún hafi í eðli sínu verið röng, heldur vegna þess að áhrif sjón-
varps, útvarps, kvikmynda og poppplatna hafi verið miklu sterkari en áhrif
fólskulegra kennara sem sögðu eitthvað á þessa leið: Heyrðu, það sem þú
lest og þér finnst gott, það er í rauninni ekki nema skítabókmenntir. Það
sem þú ert alltaf að leita í bókum, nefnilega spenna og óvenjulegir at-
burðir, það er líka til hjá góðum höfundum: sjáðu hérna, hér er bók eftir
16