Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Síða 116

Umsagnir um bækur
HERMANGSTÍMAR
Það hefur sjálfsagt ekki verið áhlaupa-
verk fyrir Olaf Jóhann Sigurðsson að
taka upp þráð þar sem frá var horfið í
lok Gangvirkis fyrir röskum tveimur
áratugum, en nú má sjá svart á hvítu
að verkið er hafið að nýju.1 Hafið, en
ekki lokið, því á síðustu blaðsíðum þess-
arar nýju bókar er mörgum spurningum
ósvarað um Pál Jónsson og sýnt er að
von mun á einu bindi enn í þessum
bálki. í þessari bók (ég hliðra mér hjá
að beygja hljómmikið nafn hennar)
kemur það enn skýrar fram, sem þó var
tæpt á í Gangvirkinu, að sögumaður
skrifi nokkrum árum eftir að atburð-
irnir urðu sem lokið er að segja frá og
að ólítil umskipti hafi orðið í lífi hans
fyrir stund skrásetningar. Við getum
líka lesið milli lína að þessi umskipti
hafi fólgið í sér aukna pólitíska með-
vimnd og pólitískan verknað, glæpinn.
Hver hann er vitum við ekki enn. Hitt
er sýnilegt að þessi umskipti hafa leitt
sögumann í höfn hjónabandsins. Onn-
ur gáta bíður ráðningar: faðerni sögu-
manns. Meðan svo mörgum spurning-
um er ósvarað er sjálfsagt hyggilegast
að skrifa ekki alltof langt mál um þessa
bók eða felia dóm um verkið. Full merk-
ing þess er enn ókomin fram og rétt
að bíða hennar. Eigi að síður koma í
þessu bindi skýrar í ljós en áður þau
1 Olafur Jóhann Sigurðsson: Seiður og
hélog. Ur fórum blaðamanns. Mál og
menning, Reykjavík 1977.
öfl sem togast á um Pál Jónsson blaða-
mann. Persónan heldur áfram að þrosk-
ast og dýpka, þótt hægt fari, og vandi
hennar eykst.
Andstæðurnar milli þeirrar lífsstefnu
sem Páll Jónsson mundi kjósa sér og
veruleikans, umhverfis hans, koma skýrt
í Ijós í inngangskafla sögunnar. Annars
vegar minnist hann á þá „rósemi hug-
arins sem ég hef þráð árum saman og
talið eftirsóknarverðasta allra gæða?“
(7) Hins vegar er það sem raskar ró
hans:
Fyrir tveimur klukkustundum geyst-
ust yfir borgina fjórar orustuvélar,
hnituðu hringa eins og illfygli, fylltu
himinhvolfið geigvænlegu ískri í
nokkrar mínúmr, en hurfu þvínæst
stálgráar til bækistöðva sinna á
Reykjanesi. Jafnskjótt og hvinur
þeirra var þagnaður kom yfir mig
eitthvert eirðarleysi... (8)
Táknræn eins og herflugvélarnar er
í rauninni spurningin um faðerni sögu-
manns, uppruna hans. Hvar stendur ein-
staklingurinn gagnvart áleitnum vanda-
málum samtíðar sinnar, hvar stendur
hann gagnvart fortíðinni, hvert stefnir
hann? Þetta eru vissulega gamlar spurn-
ingar en svífandi í lausu lofti glata þær
allri merkingu. Eg skil þessar bækur
Olafs Jóhanns svo að þær séu fyrst og
fremst viðleitni til að gefa persónulegt
lifað svar, sprottið upp úr glímu ákveð-
ins einstaklings við ákveðið umhverfi á
ákveðnum tíma. Sömu spurningar eru
102