Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Page 41

Ivar Björklund og Terje Brantenberg
Altamálið, hreindýrarækt
og menning Sama
Af hálfu Sama hefur því verið haldið fram að virkjun Altaárinnar mundi hafa
alvarlegar afleiðingar bæði fyrir hreindýrarækt og menningu Sama. I því sem hér
fer á eftir verður þessi staðhæfing tekin til nánari athugunar.
Hreindýrarækt er ákaflega viðkvæm atvinnugrein, mjög háð náttúruum-
hverfi og margþættu samstarfi hjarðeigendanna. Breyting sem varðar einn
þessara þátta getur þannig orðið mjög afdrifarík fyrir önnur svið þessa at-
vinnuvegar á viðkomandi svæði. Þetta á ekki síst við um þann stað þar sem
virkjun er nú fyrirhuguð. Hann er hluti af Nuortabealli sem er eitt þriggja
hreinræktarsvæða í Kautokeino þar sem búa um 300 menn með hjarðir
25 — 30.000 hreindýra.
Nuortabealli-svæðið er þegar að talsverðu leyti fullnytjað undir hjarðirnar og
því hverfandi möguleikar til að hnika til því kerfi sem þar hefur verið komið
upp, ekki síst ef enn meira land tapast. Vegagerð, námuvinnsla og aðrar
framkvæmdir hafa þegar þrengt töluvert að þessu svæði. Margir Samar hafa af
þeim sökum misst kelfingarsvæði sín eða hluta þeirra og orðið að nota í
staðinn sumar- og haustsvæðin sem nýtast þá verr fyrir bragðið. Oll þessi röskun
hefur þrengt mjög að hreindýraræktinni.
Virkjunarstaðurinn er á einu lykilsvæði þess hirðingjabúskapar sem
stundaður er á Alta-Kautokeino-vatnasvæðinu. Hreindýrin hafast við út við
ströndina á vorin en leita inn í landið á haustin, og haustið er sá tími þegar
mestu máli skiptir að hjarðirnar eigi greiða leið inn á þetta svæði. Landshættir
og varnargarðar þrengja upprekstrarleiðina frá ströndinni þannig að hún verður
að þröngri rennu. Hér koma saman stórar hjarðir á hverju hausti og fjöldinn
yrði alveg óviðráðanlegur ef ekki væri hægt að beina hluta þeirra í aðrar áttir. Sá
staður sem nú á að taka undir virkjun er einmitt eini staðurinn sem getur gegnt
því hlutverki. Þar er nægilegt rými og gróður til að þrír meðalstórir flokkar geti
haft viðdvöl um mánaðar skeið. Þarna geta dýrin hafst við út fengitímann,
meðan aðrar hjarðir streyma hjá, án þess þeim lendi saman.
Þannig er þetta svæði mikilvægt allri hreindýrarækt í Nuortabealli. Ef það er
27