Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Blaðsíða 58

Tímarit Máls og menningar
undanskilinn finnst mér enginn hafa ort betur á íslensku en séra Hall-
grímur. Sú væmilega lútherska sem hann treður inní sín bestu verk er þó
sér á parti nóg til að kveikja með mér velgju. En til allrar hamingju er hún
aldrei sér á parti, hún er svo samofin „hinu vandasama" að hún hættir að
skifta máli. Píslarsaga frelsarans í opinberri kirkjutúlkun verður algert
aukaatriði hjá þeim sálartíðindum sem skáldinu tekst að lyfta uppúr
hyljum handar sinnar. A sama hátt getur sérhver unnandi góðra ljóða
fyrirgefið jafnvel sínum argvítugustu skoðanaandstæðingum úr sam-
tímanum, ef þeim hefur lánast að veiða innar hörundi sínu nokkra
flöktandi glampa orðs og orðs.
Þegar litið er yfir sögu ljóðlistar frá því upphafi sem við þekkjum, sést
glögglega að tímarnir hafa oftar en ekki þrengt grimmilega að mögu-
leikum skálda til að umbreyta tilfinningum sínum í list. Einsog aðrir hafa
skáldin mátt bæla sig undir margþættu oki þess sem kallað hefur verið
menning og siðmenning en er ekki síst kúgun svo mögnuð að ekki
einusinni kúgararnir hafa sloppið óskaddir. Á löngum tímaskeiðum hefur
ljóðlistin ekki verið annað en kyrkingur, þjáningastunur njörvaðar í form
og þurrpumpulega epík, ellegar þá trúarkredda svo brynjuð að þar hefur
hvergi komist að ærleg skynjun. Aldrei hefur þó á þessu sviði fremur en
öðrum tekist að ganga endanlega af fantasíunni dauðri. Henni hefur
meiraðsegja tekist að þrengja sér inni rímurnar og sálmana sem öldum
saman héldu andanum í og niðrí íslendingum en eru nú ekki mikið meira
en dapurleg heimild um þjóð í margháttaðri nauð.
Með hruni lénsveldisins, upplýsingu ýmiskonar, iðnbyltingu, efna-
hagsframförum sem smámsaman náðu til æ fleiri, óbeinni kúgunar-
formum en áður höfðu tíðkast, í stuttu máli með kapítalisma og auknu
„frelsi“ á heimavígstöðvunum og skefjalausu ofbeldi í nýlendunum, þá
skreið ljóðið undan gömlu fargi og náði að dafna um stund. Tíminn frá
lokum átjándu aldar og frammá þessa er nokkuð líbblegur í ljóðlist
Vesturlanda. En þá gerast þau undur, að þrátt fyrir enn róttækari tækni-
byltingar, enn óbeinni kúgunarform, enn bættari efnahag, enn meira
„frelsi“ en áður — þá verður ekki framhald á þessari þróun, ljóðlistin
springur ekki út sem efnilegasta rósin í garðinum heldur fölnar hún og
visnar sem mest hún má; ekki einusinni ósvífnum lýðskrumurum kemur
44