Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Blaðsíða 32

Altamálið og
frumbyggjaréttindi Sama
Áform um virkjun Altaárinnar í Norður-Noregi hafa komið af stað-miklum deilum
meðal Norðmanna, sem einkum hafa varðað réttarstöðu Sama. Hefur verið dreginn í efa
réttur Stórþingsins til að taka slíkar ákvarðanir um mannvirkjagerð einhliða, án sam-
þykkis þeirra sem hafa nytjað þetta land í ómunatíð.
Það sem hér fer á eftir er útdráttur úr greinaflokki nokkurra norskra þjóöfélags- og
mannfræðinga sem ritaður var af þessu tilefni.
Harald Eidheim
Frumbyggjaréttindi — mannréttindi
Réttindi frumbyggja eru í raun óaðskiljanleg frá almennum mannréttindum.
Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna felur í sér viðurkenningu þess að
viss grundvallarréttindi manna megi ekki skerða og þau riki sem hafa undirritað
hana skuldbinda sig til að stuðla að því að fólki í eigin landi og öðrum löndum
séu tryggð þau réttindi. Mannréttindi eru æðri þeim lögum sem hvert land
setur.
A sama hátt eru frumbyggjaréttindi skilgreind þannig að þjóðflokkar eigi líka
óskoraðan rétt til að lifa í friði og þann rétt þurfi að vernda með ýmis konar
ákvæðum sem standi ofar lögum hvers lands. Við vitum að réttur frumbyggja er
víða fyrir borð borinn. I mörgum löndum hefur stoðum verið kippt undan
lífsgrundvelli þeirra eða honum er stór hætta búin. Stöðugt er gengið á rétt
þeirra til landsvæða sem þeir eiga sögulegt tilkall til og efnahagslegri, pólitískri
og menningarlegri þróun þeirra hafa verið settar margs konar skorður. Sagan
hermir frá sífelldum þjóðamorðum og útrýming vofir yfir mörgum þjóðflokk-
um enn í dag.
A alþjóðavettvangi hafa Norðmenn beitt sér mjög í þágu frumbyggja,
einkum innan stofnana Sameinuðu þjóðanna. Starfið hefur aðallega beinst að
því að móta reglugerð sem skuldbindi aðildarríkin til viðurkenningar á rétt-
indum frumbyggja sem séu lögum æðri og að afla slíkri reglugerð fylgis. Þessu
frumkvæði hefur fylgt fjárhagslegur og siðferðilegur stuðningur við Heimsráð
22