Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Síða 69

. „I gegnum list að Ijóssins viskusal
og mannsandans, sem eru grundvöllur listarinnar og tilverunnar, og eyðir
þar með firringunni sem gerir manninn að útlaga í umhverfi sínu. A þennan
hátt verður listin í senn uppspretta æðsta sannleika og endurnærandi hvíld
fyrir þá sem leita að samræmi í sundruðum heimi.
í þessu samhengi er vert að athuga skilning Gröndals á sjálfu listhugtak-
inu, en að hans áliti er listin jafnan nátengd þörfum mannsins, líkamlegum
og andlegum. I skýringum sínum við Hugfró kemst hann m. a. svo að orði:
List og þörf eru að mörgu leyti óaðgreinanlegar; 1. af því að í öllum
þeim hlutum, sem gerðir eru vegna líkamlegrar nauðsynjar (þarfar),
liggur listin falin, og þeir geta verið listasmíði; 2. af því að listin í
sjálfri sér er þörf, og andinn heimtar fegurð. (B.G. 1:548)
í framhaldi af þessu skiptir Gröndal allri list í tvo flokka eftir því af hvaða
hvötum eða þörfum þær eru sprottnar. Annars vegar eru blandaðar listir,
það sem við köllum venjulega listiðn eða nytjalist. Þessi tegund listar
grundvallast á verkum sem komin eru til af líkamlegri þörf mannsins:
smíðum, vefnaði eða byggingum, hlutum sem menn geta ekki án verið.
Þessi sköpun manna er vissulega ekki alltaf listræn, en hún getur orðið það
ef vel tekst til. Þessar listir eru þó að jafnaði á miklu lægra eðlisstigi en
hreinar listir, sem koma til af „ósjálfráðri fegurðarheimtun andans“ og eru
því á engan hátt skilyrtar af þeim notum sem hluturinn á að hafa. Þetta eru
myndlist, tónlist og skáldskapur, listgreinarnar sem Hegel nefndi „róman-
tískar listir“.
Af þessu má sjá að öll sköpun mannsins getur orðið að list með einum eða
öðrum hætti. Listin er sífellt til staðar og af orðum Gröndals virðist jafnvel
mega ráða að öll tilvera mannsins, bæði starf hans og hugsun, stefni beint
eða óbeint að list. Listin er sama þörf mannsins fyrir fullkomnun og felst í
ídealismanum, sama löngun til að yfirgefa gráan hversdagsveruleikann og
lyftast upp í veldi fegurðarinnar. Og í listinni er allt mögulegt, þar verður
draumurinn veruleiki og veruleikinn draumur. Án nokkurra vandkvæða
sættir listin allar mótsagnir í sjálfum sér nægum heimi þar sem sérhver
hlutur á sér afmarkaðan sess í fagurri heildarmynd. Þannig er listin í raun og
veru heimssýn rómantíkera og aðferð til að lifa af, með því að hún er bæði
takmarkið sem stefnt er að og forsenda allra framfara. Það er listin, tengsl
hugar og handar, sem umbreytir hellisskútanum, þar sem forfeður okkar
leituðu sér skjóls, í dýrlegar hallir og kirkjur, sem ummyndar trjábút, sem
notaður var til að fleyta sér út í nálægar eyjar, í hafskip „knúin fast af gufu
og geystum eldi“, svo nú má segja: „hafið er kúgað listaveldið undir“ (B.G.
1:232). Og það er einnig listin sem breytir myndum og tónum náttúrunnar í
verk sem gleðja menn og vekja hjá þeim andlega nautn um leið og hún
467