Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Side 87

John Fowles og Astkonan
visku“ margra rithöfunda og andófs þeirra gegn því hlutverki að „segja
sögu“ — eða þá til afhjúpunar þeirra á sögu, sem samt sem áður er látin fara
fram.
í The Magus stendur í lokin ekki steinn yfir steini í öllum ævintýrum er
söguhetjan upplifði; öll voru þau sjónhverfingar bragðarefsins Conchis,
sem er sjálfur að leika hlutverk Prosperós í þessari „nútímalegu“ útfærslu á
Ofvibri Shakespeares, en dæmigert má teljast að það skuli vera eitt af
eftirlætisverkum Fowles. Oll skáldsagan verður jafnframt vísvituð sjón-
hverfing og völundarhús höfundarins. Margir töldu að í Daniel Martin
hefði Fowles snúið baki við slíkum klækjabrögðum og sáu ekki nema
takmarkaðar víddir þeirrar stórbrotnu sögu.4 Slíkum lesendum hlýtur að
hafa brugðið í brún við að lesa Mantissu, þar sem sögusviðið er heilabú
rithöfundar. Sú vistarvera er í formi einangrunarklefa í sjúkrahúsi, og sagan
er undirlögð af viðskiptum sjúklingsins og hans eina gests, skáldskapargyðj-
unnar. Sagan er öðrum þræði árás á öfgafulla huglægni og sjálfvísun
nútímaskáldsagna, en um leið þó óhjákvæmilega öflugt framlag til einmitt
þessara „kreppueinkenna“ sagnagerðarinnar, og í ljósi þess hversu mis-
kunnarlaust Fowles gefur sig þessari kreppu á vald í Mantissu hlýtur maður
að bíða næstu skáldsögu hans með eftirvæntingu, því hann hefur í raun gert
sér afar óhægt um vik að halda lengra á sömu braut.5
„Sagan sem ég er að segja er tóm ímyndun “
En það er í Astkonu franska lautinantsins sem Fowles lánast best þetta
tvístig sitt milli realisma og módernískrar formgerðar. Ekki síst vegna þess
að sögusviðið er England á Viktoríutímanum, heimur sem við þekkjum
kannski best úr raunsæisskáldsögum þeirra tíma. Og Fowles hefur sem fyrr
segir margt til að bera er prýðir fremstu höfunda realismans og tekst
meistaralega að endurskapa þennan heim og leiða okkur inn í hann. En
sögumaður verksins er ekki allur þar sem hann er séður. Grunsemdir kunna
að læðast að sumum lesendum þegar á fyrstu síðu, er Cobbanum í Lyme
Bay er líkt við höggmyndalist Ffenry Moore, og brátt verður fullljóst að
sögumaður (og á bak við hann söguhöfundur) er að miðla frásögninni frá
sjónarhóli nútímamanns, hundrað árum eftir að sagan gerist, og nýtir til
þess ýmsa þekkingu sem ekki samræmist veröld sögunnar. Þannig erum við
öðru hverju látin hrökklast út úr epískum straumi verksins, eins og þegar
sagt er um frú Poulteney að „I Gestapó hefði vafalaust verið staða fyrir
frúna . . .“ (4. kafli), eða þegar þessi mergjaða lýsing fylgir hinum eina og
mjög svo snögga ástaleik söguhetjunnar Charles Smithson og hinnar dular-
fullu Söru sem leysir líf hans úr læðingi en leggur um leið reglubundinn
Viktoríuheim hans í rúst:
485