Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Síða 88

Tímarit Máls og menningar
Þau lágu eins og lömuð yfir athæfi sínu. Storknuð í synd, frosin í
alsælu. Charles — í huga hans var ekki neinn mildur dapurleiki eftir
samfarirnar heldur varð hryllingurinn samstundis allsráðandi — var
eins og borg sem þegir eftir að kjarnorkusprengja hefur fallið af
friðsælum himni. Allt var í rúst; öll lögmál, öll framtíð, öll trú, allur
heiðvirður ásetningur. Samt hafði hann lifað af, hann lá í sætasta sigri
lífs síns, síðasti maðurinn sem enn var á lífi, svo óendanlega einangr-
aður . . . en geislavirkni sektarkenndarinnar var þegar farin að læðast
eftir taugum hans og æðum. (47. kafli)
Segja má að sögumaður verksins sé eins konar búktalari. Eins og títt er í
verkum sem gerast í fortíð sem við þekkjum til, er sögumanni ljáð „rödd“ er
samræmist ytri tíma sögunnar og Fowles er óvefengjanlegur snillingur í að
líkja eftir raddbrigðum hina viktoríönsku sögumanna. En sögumaður Fowl-
es gerir ýmislegt sem ljóstrar upp búktali hans, og iðulega talar hann til
okkar með sinni „eiginlegu“ rödd, af okkar tímasviði, og horfir þá meðvitað
um öxl til löngu liðins tíma sögunnar.
Ekki lætur sögumaður við það sitja að afhjúpa sinn nútímalega sjónarhól,
því stundum hrynur hin listræna blekking á enn afdrifaríkari hátt, t. d.
þegar hann spyr hver Sara sé eiginlega:
Ég veit það ekki. Þessi saga sem ég er að segja er tóm ímyndun. Þessar
persónur sem ég skapa hafa aldrei verið til nema í höfðinu á mér. Ef ég
hef hingað til þóst þekkja huga og leyndustu hugsanir persóna minna,
er ástæðan sú að ég skrifa (á sama hátt og ég hef tileinkað mér eitthvað
af orðaforða og ,,rödd“) í samræmi við hefð sem var almennt viður-
kennd þegar saga mín gerist: þá að skáldsagnahöfundurinn væri Guði
næstur. Hann veit kannski ekki allt, en reynir þó að láta þannig. En ég
lifi á öld Alain Robbe-Grillet og Roland Barthes; ef þetta er skáldsaga
getur það ekki verið skáldsaga í nútímamerkingu þess orðs. (13. kafli)
Hér sést hversu slunginn Fowles er: um leið og hann rýfur frásagnarblekk-
ingu realismans, sætir hann lagi og stemmir stigu við allri viðleitni til að
skipa honum í hóp forsvarsmanna róttækrar nýstefnu í prósagerð (Fowles
er sérlega í nöp við frönsku nýsöguna, en Robbe-Grillet er frægasti fulltrúi
hennar).6 Fullyrðingin í lok tilvitnunarinnar felur í sér skemmtilega mót-
sögn. Annars vegar samræmist texti sem þessi ekki viðteknum skilningi á
hvað skáldsaga sé. En þar sem Fowles skrifar „í nútímamerkingu þess orðs“
getur hann átt við að hans aðferð sé í andstöðu við þann módernisma sem
leitast við að brjóta hina „guðdómlegu“ blekkingu endanlega niður.
486