Morgunblaðið - 27.12.2014, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. DESEMBER 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Stundum verð-ur gagnrýnitrúverðugri
þegar hún kemur
innan frá, þótt ekki
sé þar með sagt að
á hana verði hlust-
að. Sýrlenska skáldið Adonis,
sem nokkrum sinnum hefur ver-
ið orðað við bókmenntaverðlaun
Nóbels, talar tæpitungulaust
um arabíska vorið og stöðu ísl-
ams í viðtali við þýska vikuritið
Der Spiegel fyrr í þessum mán-
uði.
Þar segir hann að þegar fólk
reis upp í arabalöndunum fyrir
fjórum árum hafi vaknað í hon-
um miklar vonir um að þessu
„hrópi eftir frelsi“ myndi fylgja
lýðræði, borgaralegt samfélag,
réttaríki, frelsi og jafnfrétti.
„Þetta hefði getað orðið formáli
nýrra tíma upplýsingar í araba-
heiminum,“ segir hann. „Í stað
þess braust út barátta um völd.“
Adonis er þeirrar hyggju að
„nútíminn“ sé eins og utan-
aðkomandi hlutur í arabaheim-
inum, tæknilegt fyrirbæri. Í
hinum ríku arabaríkjum sé „nú-
tíminn“ neyslufyrirbæri, en
sköpunarkrafturinn, sjálfræði
skynseminnar, greindin sem
máttur sköpunar, séu skilin eft-
ir úti á hlaði. „Arabar neyta
„nútímans“ án þess að vera
hluti af honum,“ segir hann.
„Þeir tileinka sér hann ekki.“
Hann heldur áfram og segir
að íslam og lög trúarbragðanna
komi lýðræði ekkert við. „End-
urreisn, siðaskipti, upplýsing
eru sögulegar vörður á vegferð
hinnar húmanísku byltingar
vestursins,“ að sögn skáldsins.
„Þær vantar í sögu
araba og íslams.
Þetta snýst um að
stíga út úr hinum
himnesku, heild-
rænu og guðlega
tíma inn í jarð-
neskan, einstaklingsbundinn og
mannlegan tíma. Þetta skilyrði
lýðræðis verður bara uppfyllt ef
það verður að raunveruleika,
sem svo margir arabískir hugs-
uðir og skáld óska sér og krefj-
ast: róttækur aðskilnaður hins
trúarlega frá hinu pólitíska.“
Adonis segir að í íslam sé að-
eins horft aftur, en engar fram-
farir verði nema haldið verði
fram á við.
Jack Straw setti fram sam-
bærilega gagnrýni í samtali við
Morgunblaðið fyrir nokkrum
árum þegar hann var utanrík-
isráðherra Bretlands. Hann
sagði að í íslam hefði ekki átt
sér stað siðbót eins og í krist-
inni trú á 16. öld og bætti við að
slíkt uppgjör yrði íslam til góðs:
„Án hennar hefði kapítalisminn
aldrei orðið. Múslímaheimurinn
var vagga algebrunnar, algórit-
mans og annarra fræða, en
hann hefur ekki átt sambæri-
legt blómaskeið síðan, fyrir ut-
an kannski Íran.“
Oft er dregin upp einsleit
mynd af íslam í vestrænum fjöl-
miðlum. Þó bendir margt til að
íslam sé í blindgötu. Þau öfl,
sem nú ráða mestu innan íslams
þar sem tekist er á, hvort sem
það er meðal súnníta eða sjíta,
ýta ekki beinlínis undir opin
skoðanaskipti í eigin röðum. Og
markmið þeirra afla er hvorki
opið né frjálst samfélag.
Skilyrði lýðræðis er
aðskilnaður hins
trúarlega frá hinu
pólitíska}
Íslam í blindgötu
Byltingar verðameð ýmsum
hætti. Um þessar
mundir er verið að
þróa nýja aðferð til
þess að ofurkæla fisk sem í
fréttaskýringu Ágústs Inga
Jónssonar í blaðinu fyrr í vik-
unni var sagt „á margan hátt
byltingarkennt“.
Matís og IceProtein á Sauð-
árkróki hafa unnið að þessu
verkefni, sem vonir eru bundn-
ar við að muni ekki aðeins auka
líftíma fisksins á leið á markaði
með ferskfisk, heldur einnig
bæta gæði og nýtingu. Þá verði
hægt að spara verulega með því
að losna við ís úr veiðiskipum
og flugvélum og skipum, sem
flytja fisk.
Aðferðin hefur verið prófuð á
rannsóknarstofum, en nú
stendur til að kanna hvernig
tekst til með búnað til að ofur-
kæla fisk um borð í Málmey SK
1. Þessi tilraun hefur vakið at-
hygli utan landsteinanna og
fengu Matís, IceProtein og
samstarfsaðilar þeirra nýlega
styrk að upphæð fjórar millj-
ónir norskra króna
úr samnorrænum
sjóði til rannsókna
á ofurkælingunni.
Sjávarútvegur er
einn af hornsteinum íslensks
atvinnulífs. Miklar breytingar
hafa orðið í greininni á und-
anförnum áratugum og nýting
hráefnisins verður sífellt betri.
Það gefur auga leið að verð-
mæti sjávarfangsins verður
meira eftir því sem það er
ferskara.
Gunnar Þórðarson, umdæm-
isstjóri Matís á Ísafirði, segir í
fréttaskýringunni að bætt nýt-
ing vegna ofurkælingar hafi
skilað lítilli fiskvinnslu á Vest-
fjörðum 900 þúsund krónum á
dag. Þar lýsir hann ferlinu
þannig að í raun sé verið „að
iðnvæða hugmyndir vísinda-
manna og nýta nýja þekkingu
fyrir fiskiðnaðinn“.
Fyrirheit þessarar nýju
tækni eru gríðarleg og til
marks um það hvað mikilvægt
er að hlúa að rannsóknum og
framförum í þessari mikilvægu
atvinnugrein fyrir þjóðarbúið.
Hugmyndir vísinda-
manna iðnvæddar}Bylting í sjávarútvegi?
D
agbækur Björns Þórðarsonar,
forsætisráðherra í utanþings-
stjórninni svonefndu á árunum
1942 til 1944, voru nýlega af-
hentar Borgarskjalasafni til
varðveislu. Dagbækurnar varpa ljósi á bak-
svið íslenskra stjórnmála í aðdraganda lýð-
veldisstofnunar og eru einnig góð heimild um
persónu Björns, vinnubrögð hans og viðhorf.
Þá draga þær upp forvitnilegar myndir af
samráðherrum hans, Birni Ólafssyni, Einari
Arnórssyni og Vilhjálmi Þór, og ríkisstjór-
anum og síðar forsetanum, Sveini Björns-
syni. Um dagbækurnar og efni þeirra birti
ég grein í nýútkomnu jólahefti vikuritsins
Vísbendingar og vísa til hennar vilji menn
fræðast nánar um þær.
Ekki er hægt að segja að efni dagbókanna
breyti miklu um þá mynd sem dregin hefur verið upp
af utanþingsstjórninni. Hún kom fáu í verk þrátt fyrir
góðan ásetning, enda algjörlega háð vilja Alþingis þar
sem hver höndin var upp á móti annarri. Dýrtíð og
ókyrrð á vinnumarkaði var helsta vandamálið á þessum
tíma, en stærsta viðfangsefni stjórnmálanna var þó
undirbúningurinn að skilnaði við Danmörku og stofnun
lýðveldis. Björn Þórðarson var í hópi þeirra sem vildu
fara varlega í því efni, helst bíða til stríðsloka í von um
að Danir yrðu þá lausir úr prísund Þjóðverja og skiln-
aðurinn gæti farið fram í friði og sátt. En að mati
þeirra sem hraðar vildu fara, meirihlutans á Alþingi,
kallaði slík kurteisi á of mikla áhættu; Ís-
land hefði getað orðið skiptimynt í frið-
arsamningum, en slík örlög smáþjóða eru
ekki óalgeng að loknum stríðsrekstri stærri
þjóða. Björn var hins vegar nógu raunsær til
að átta sig á því að ekki væri skynsamlegt
að streitast á móti þegar hin þverpólitíska
lýðveldisnefnd skilaði vorið 1943 tillögum
sínum um stofnun lýðveldis 17. júní 1944.
Hann segir berum orðum í dagbókunum að
hann hafi ekki viljað fastbinda lýðveld-
isstofnunina með þessum hætti, en ákvað að
fylgja þeirri stefnu sem meirihluti Alþingis
markaði. Fyrir vikið komst hann á spjöld
sögunnar sem forsætisráðherrann sem lýsti
yfir stofnun íslenska lýðveldisins á Þingvöll-
um.
Dagbækurnar sýna Björn sem einrænan
mann sem flíkar ekki tilfinningum sínum og einka-
málum, hefur lítinn áhuga á því að sækja boð og sam-
kvæmi og er fámáll við slík tækifæri. Hann sóttist ekki
eftir sviðsljósinu, leit ekki á sig sem stjórnmálamann,
en vildi vinna fósturjörðinni gagn þegar eftir því var
leitað. Síðustu orðin í dagbókum hans eru rituð þegar
stjórn hans fór frá 21. október 1944: „Er þá þessu
stjórnarævintýri mínu lokið. Fáar hefi ég átt skemmti-
stundir þennan tíma, en ég hefi eignast nokkra góða
vini, sem ég ekki hafði þekkt áður og trúi ég því, að
þeir muni reynast mér tryggir.“
guðmundur@mbl.is
Guðmundur
Magnússon
Pistill
Dagbækur Björns Þórðarsonar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
BAKSVIÐ
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Svæðisskipulagsnefnd höfuð-borgarsvæðisins hefur lagtfram tillögu að nýju svæðis-skipulagi fyrir höfuðborg-
arsvæðið til ársins 2040. Mun það
leysa af hólmi eldra skipulag sem
gilti til ársins 2024.
Um er að ræða stefnumótandi
áætlun um þróun höfuðborgarsvæð-
isins næsta aldarfjórðunginn eða
svo. Þar eru sett fram leiðarljós,
markmið og aðgerðir um þau við-
fangsefni sem snerta sameiginleg
hagsmunamál sveitarfélaganna. Til-
lagan ásamt fylgigögnum liggur
frammi til og með 2. febrúar nk. á
skrifstofu Samtaka sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu, SSH, í
Hamraborg 9 í Kópavogi, hjá Skipu-
lagsstofnun, Laugavegi 166, og á
skrifstofum sveitarfélaganna. Á
sama tíma rennur út frestur til að
skila inn athugasemdum. Einnig
verða haldnir opnir kynningarfundir
fyrir íbúa á svæðinu.
Um 209 þúsund íbúar í dag
Fjöldi greinargerða er lagður
fram með tillögunni, m.a. um mann-
fjöldaspá og íbúaþróun á höfuðborg-
arsvæðinu til ársins 2040, eftir þau
Ingunni S. Þorsteinsdóttur og Sig-
urð Snævarr. Sjö sveitarfélög eru á
höfuðborgarsvæðinu með alls tæp-
lega 209 þúsund íbúa. Í greinargerð
sinni framreikna þau mannfjöldann
á svæðinu samanlagt, sem og hjá
einstökum sveitarfélögum, bæði til
ársins 2025 og einnig til 2040. Upp-
haf tímabilsins miða þau við árið
2012 en þá voru ríflega 203 þúsund
íbúar á höfuðborgarsvæðinu. Á með-
fylgjandi töflu er birt spáin frá 2012-
2040 og þar sést m.a. að íbúum gæti
fjölgað um allt að 60 þúsund næstu
25 árin, miðað við svonefnda miðspá.
Lágspá gerir ráð fyrir allt að 50
þúsund manna fjölgun. Búist er við
fjölgun í öllum sveitarfélögum, nema
í Kjósarhreppi. Þar er talið að íbúum
muni fækka úr 220 í 171 til ársins
2040. Hlutfallslega er reiknað með
mestri fjölgun í Hafnarfirði, eða um
46%. Íbúar þar voru um 26.500 árið
2012 en 2040 gætu þeir verið orðnir
um 39 þúsund talsins, ef miðspá
gengur eftir. Sama spá gerir ráð fyr-
ir 24% fjölgun í Reykjavík, 37% í
Kópavogi, 35% í Garðabæ, 40% í
Mosfellsbæ en aðeins um 6% á Sel-
tjarnarnesi. Í miðspá til 2025 er spáð
fjölgun á Nesinu um 60 íbúa en
lágspá sýnir fækkun um einn íbúa á
sama tímabili.
Í greinargerð Ingunnar og Sig-
urðar er m.a. bent á að fólksfjölgun
hafi verið mun meiri á höfuðborg-
arsvæðinu en landsbyggðinni und-
anfarin 25 ár, eða nærri því 90%
fólksfjölgunarinnar. Tekið er dæmi
um tímabilið 2009-2014 en þá fækk-
aði íbúum á landsbyggðinni um 1.200
en höfuðborgarbúum fjölgaði um
7.500. Þróunin er rakin til búferla-
flutninga en skýrsluhöfundar segja
borgarlífið draga að ungt fólk, ekki
bara á höfuðborgarsvæðinu heldur
um heim allan. Samanburður við t.d.
aðrar norrænar þjóðir sýni svipaða
þróun og hér.
77% á suðvesturhorninu
Íbúaþróunin er einnig skoðuð í
nágrannasveitarfélögum á suðvest-
urhorninu, eins og í Borgarfirði, Ár-
nessýslu og á Suðurnesjum. Þar hef-
ur orðið meiri fólksfjölgun en annars
staðar á landsbyggðinni, eða um tólf
þúsund á árunum 1991-2014. Um er
að ræða ellefu sveitarfélög og
með höfuðborgarsvæðinu búa
um 77% landsmanna á SV-
horninu.
Skýrsluhöfundar
taka fram að spár um
íbúafjölgun séu mikilli
óvissu undirorpnar, t.d.
sé horft framhjá
skipulags- og lóða-
málum og því beri
að tala öllum tölum
með þeim fyrir-
vara.
60 þúsund gætu bæst
við til ársins 2040
Fjölgun íbúa á höfuðborgarsvæðinu 2012-2040
Lágspá Miðspá
Reykjavík
Kópavogur
Seltjarnarnes
Garðabær*
Hafnarfjörður
Mosfellsbær
Kjósarhreppur
Samtals
* Álftanes meðtalið 2012.
Íbúar 2012
118.814
31.205
4.313
13.702
26.486
8.854
220
203.594
Fjölgun
21.587
9.874
90
4.106
10.852
3.016
-52
49.473
% á ári
0,6
1
0,1
0,9
1,2
1,1
-1
0,8%
Fjölgun
28.295
11.709
261
4.700
12.388
3.527
-49
60.831
% á ári
0,8
1,1
0,2
1,1
1,4
1,2
-0,9
0,9%
Heimild: Ingunn S. Þorsteinsdóttir og Sigurður Snævarr/Hagstofan
Í greinargerðinni um íbúaþróun
á höfuðborgarsvæðinu kemur
fram að Seltjarnarnes skeri sig
úr. Aldurssamsetning íbúa sé
sérstök, hlutfallslega séu
margir á aldrinum 15-24 ára,
það fækki mjög í árgöngum
fram að fertugu og hlutfalls-
lega séu margir á aldrinum 50-
64. „Samfélagið eldist hratt,“
segir þar meðal annars.
Ásgerður Halldórsdóttir bæj-
arstjóri segist ekki hafa
áhyggjur af þessari þróun. Íbú-
um sé að fjölga á ný með fleiri
barnafjölskyldum og fjölgun í
grunnskólanum. „Stækk-
unarmöguleikar okkar eru litlir
en við eigum óbyggð svæði við
Bygggarða þar sem nú er
iðnaðarhverfi sem búið er að
deiliskipuleggja og fer í bygg-
ingu á næstu misserum.
Hvernig skipan sveitarfélaga
verður á höfuðborgarsvæðinu
árið 2040 er erfitt að segja
til um, rekstur bæjarins
gengur mjög vel og því lítil
hvatning til að sameinast
öðru bæjarfélagi í dag,“
segir hún, aðspurð
hvort sveitarfélagið
muni sameinast
Reykjavík í náinni
framtíð.
Samfélagið
eldist hratt
SELTJARNARNES
Ásgerður
Halldórsdóttir