Morgunblaðið - 27.12.2014, Blaðsíða 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. DESEMBER 2014
Sýningarsalur í Skipholti 35 • Seljabót 7, Grindavík • www.pgv.is • Sími 510 9700
Sendum
landsmönnum
okkar bestu
óskir um
gleðileg jól.
Þökkum
viðskiptin á
árinu sem
er að líða.
Tilfinning fyrireinkaeignarrétt-inum hefur veriðræktuð vandlega
með lagasetningu og í
dómskerfinu. Það ríkir eng-
inn ófriður í samfélaginu
um að einstaklingar hafi
rétt á að eiga það sem þeir
eiga og njóta góðs af því.
Það sé jafnvel til bóta fyrir
eignina að vera í einkaeigu.
Hún ávaxtist betur og spill-
ist síður. Friðurinn um
þetta atriði byggist að sjálf-
sögðu á þeirri forsendu að
jafnvægi ríki í því hvað hver
eigi mikið; að meira en 50%
áþreifanlegra eigna sé til
dæmis ekki í höndum 5%
landsmanna.
Um leið og einkaeignarrétturinn er metinn að verðleikum er hitt
ekki síður mikils vert að huga að sameigninni og rétti okkar til henn-
ar: tungutakinu og allri menningunni sem er iðkuð með tunguna á
vörum, að því er virðist ókeypis og áreynslulaust. Það villir þó mörg-
um sýn hvað það er auðvelt að tala. Það er svo vandalaust að börn eru
ekki ómálga nema rétt fyrstu misserin og komast eftir það fljótt upp
á lagið með að tjá sig með tungunni – og stjórna foreldrum sínum.
Lykillinn að því að tungu-
málið virki í samskiptum er
að við eigum það saman og
að við komum okkur saman
um merkingu orðanna.
Stundum finnst manni eins
og ófriðurinn í samfélaginu
stafi einkum af því að fólk
kýs að leggja allt aðra merkingu í orðin en áður hefur verið gert,
ræna tungumálinu og rífa þannig niður það sem byggt hefur verið
upp. Líkt og í hinni fornu heimsmynd Eddunnar þar sem drekinn
Níðhöggur nagar í sífellu eina rót heimstrésins á meðan það er verk-
efni guðanna að næra tréð svo það megi dafna og halda áfram að bera
heiminn uppi – þrátt fyrir stöðugt starf niðurrifsafla.
Sagan og samtíðin geyma gnótt dæma þess að ofbeldis- og ofstæk-
ismenn hafa náð yfirhöndinni í samfélögum manna, yfirleitt í nafni
einstrengingsháttar sem nærist á stjórnmála- eða trúarhugmyndum.
Slíkum öflum er jafnan mest í nöp við frelsi annarra til sameign-
arinnar sem við tjáum með orðum, menningarinnar og fágunarinnar
sem kostar aldalanga þjálfun að ná tökum á og beita svo sómi sé að.
Miðað við hvað það er erfitt og seinlegt að byggja upp tungutak og
menningu sætir það furðu hvað menningarsnauðir Níðhöggar heims-
ins geta oft náð miklum árangri við niðurrifið á skömmum tíma.
Óskandi væri að sem flest leyfðu boðskap jólanna um frið og fögn-
uð að ná tökum á hugsun sinni. Jólin marka upphaf nýrrar hring-
ferðar um sólu, eins og við skiljum nú vegna vísindanna. Til forna sáu
menn fyrir sér að sólin væri sífellt að setjast sunnar og sunnar á sjón-
deildarhringnum, alla leið í Keili frá landnámsbænum í Reykjavík
séð, áður en hún byrjaði að þoka sér norðar á ný. Þetta var tilefni til
fornrar hátíðar ljóss og gleði sem hefur nú í þúsund ár verið tjáð hér
á landi með sögunni af þeirri eilífu guðs jólagjöf sem börnin eru: ljós
heimsins sem við sameinumst um í einni sögu af einu barni sem við
eigum öll saman.
Sameignarrétturinn
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Flest af því sem gerist í kringum okkur snýstum dægurmál en stundum tekur vegferðmannfólksins nýja stefnu og þá vaknaspurningar um hvort grundvallarbreytingar
séu framundan. Það er ekki óhugsandi að við lifum
slíka tíma nú.
Þeir sem hafa reynt að horfa fram á veg síðustu
áratugi hafa flestir verið þeirrar skoðunar að þunga-
miðja efnahagslegra umsvifa á heimsbyggðinni muni
flytjast í austur til Asíu og enn er það líklegast. Þó
eru þeir til sem halda því fram að hún muni ekki síð-
ur færast til norðurs og að í „Nýja norðrinu“, eins og
einn fræðimaður kallaði norðurslóðir verði vaxtar-
broddur framtíðarinnar. Um þau tækifæri, sem þar
gætu opnast fyrir Ísland hefur Heiðar Már Guð-
jónsson fjárfestir skrifað merkilega bók sem gæti
verið eins konar stefnuskrá fyrir Ísland í málefnum
norðursins.
Nú eru miklar sviptingar á olíumörkuðum sem geta
haft áhrif á þessa þróun og svonefnda „geópólitíska“
stöðu lykilríkja. Sumir íslenzkir fræðimenn hafa not-
að orðið landfræðipólitík yfir
þetta hugtak sem nær því nú
kannski ekki alveg. Olían leikur
þar lykilhlutverk eins og hún
gerir í daglegu lífi okkar.
Hvers vegna hefur orðið hrun á olíuverði á heims-
markaði? Er það vegna þess að framboð hefur aukist
svo mikið vegna vaxandi olíuframleiðslu úr leirsteini í
Bandaríkjunum og því sem kallað er olíusandar í
Kanada?
Eða er það vegna þess að Sádi-Arabar vilja kippa
fótunum undan þessari olíuframleiðslu í Norður-
Ameríku með því að gera hana svo óarðbæra að
henni verði hætt?
Eða er það vegna þess að Sádi-Aröbum mislíki við-
leitni Bandaríkjastjórnar til að ná samkomulagi við
Íran um kjarnorkumál af ótta við að það mundi
styrkja efnahagslega stöðu Írans í kjölfar aukins út-
flutnings á olíu þaðan og gera Íran að þeim mun öfl-
ugri andstæðingi Sádi-Araba í Mið-Austurlöndum?
Eða eru Bandaríkjamenn og Sádi-Arabar að end-
urtaka leikinn frá níunda áratug síðustu aldar, þegar
Sovétríkin voru brotin á bak aftur efnahagslega með
því að auka stórlega framboð á olíu og knýja með því
fram mikla verðlækkun, sem Sovétríkin þoldu ekki.
Er með öðrum orðum verið að koma Pútín á kné
með efnahagslegu stríði?
Við þessum spurningum fást engin alvöru svör en
nokkrar staðreyndir um afleiðingarnar blasa við:
Bandaríkin og Kanada verða sameiginlega sjálfum
sér nóg um olíu í kringum 2020 og meira en það ef
Mexíkó bætist í þeirra hóp.
Þetta þýðir að Bandaríkin munu ekki hafa jafn
mikinn áhuga á að hafa afskipti af málefnum Miða-
Austurlanda og þau hafa haft fram að þessu vegna
þeirra hagsmuna að tryggja sér aðgang að olíu. En
slíkt afskiptaleysi Bandaríkjamanna mundi hugs-
anlega kalla á frekari afskipti Kína, sem er í vaxandi
mæli háð olíu frá þessum heimshluta.
Olían er grundvallarþáttur í tekjuöflun rússneska
ríkisins. Það olíuverð, sem nú er ríkjandi mundi þýða,
standi það til frambúðar, stórfellt efnahagslegt áfall
fyrir Rússland sem við slíkar aðstæður hefði ekkert
bolmagn til að heyja nýtt kalt stríð við Vesturlönd
eða halda uppi ófriði á landamærum nágrannaríkja
eins og Rússar gera nú.
Verði Rússar fyrir verulegum skakkaföllum vegna
verðhruns á olíu getur það haft pólitísk áhrif heima
fyrir. Annars vegar á þann veg að ólígarkarnir hætti
stuðningi við Pútín þar sem hann geti ekki varið
hagsmuni þeirra og hins vegar vegna þess að al-
menningur í landinu taki illa gífurlegri kjaraskerð-
ingu, sem fólk kann að kenna Pútín um.
Vandi þeirra sem stjórna einræðisríkjum eins og
Rússlandi og Kína (Rússlandi
er augljóslega stjórnað af
bandalagi leynilögreglu og hers)
er sá að bjáti eitthvað á efna-
hagslega með alvarlegum hætti
getur það leitt til uppreisna. Við ekkert eru ráða-
menn í Kína hræddari en einmitt það. Þess vegna
leggja þeir sig fram um með góðu eða illu að koma í
veg fyrir það.
Dragi Bandaríkjamenn sig í hlé frá Mið-Aust-
urlöndum kann það að veikja mjög stöðu Ísraels
gagnvart arabaríkjunum. Og eins og pólitíkinni er
háttað í Bandaríkjunum gæti það eitt út af fyrir sig
orðið til þess að þeir haldi viðveru sinni þar en láti
minna fara fyrir sér en áður.
Þegar horft er á þessa stóru mynd er erfitt að
komast að annarri niðurstöðu en þeirri að Bandaríkin
standi með pálmann í höndunum næstu áratugi.
Árásargirni Pútíns sé eins konar dauðateygjur hins
rússneska heimsveldis og stóra spurningin sé sú
hvort það markaðskerfi sem er að verða til í Kína
muni að lokum ryðja kommúnistastjórninni úr vegi.
Hvað þýðir þetta fyrir okkur eyjarskeggja hér
norður í höfum?
Það er ekki hægt að segja neitt til um það hvort
olíudraumar Íslendinga og þar með Færeyinga og
Grænlendinga verði aldrei meira en draumar. En
eins og staða mála er nú stendur olíuverðið ekki und-
ir frekari olíuleit í Norðursjó hvað þá norður í höfum.
En uppbyggingin sem framundan er í Grænlandi
snýst ekki bara um olíu heldur líka um málmvinnslu
og vatnsaflsvirkjanir. Eftir sem áður þurfa Græn-
lendingar á þjónustu að halda vegna þeirrar upp-
byggingar. Og það stendur óbreytt að siglingaleiðir
milli Evrópu og Asíu eru styttri og hagkvæmari yfir
hin norðlægu hafsvæði.
Og svo vikið sé að dægurmálum:
Miðað við núverandi olíuverð verða Norðmenn ekki
jafn miklir keppinautar um vinnuafl frá Íslandi og
þeir hafa verið.
Er olían að breyta heimsmyndinni?
Bandaríkjamenn standa
með pálmann í höndunum.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Fræg eru orð Árna Magnússonarhandritasafnara: „Svo gengur
það til í heiminum, að sumir hjálpa
erroribus á gáng, og aðrir leitast
síðan við að útryðja aftur þeim
sömu erroribus. Hafa svo hverir
tveggja nokkuð að iðja.“ Því miður
má finna dæmi um fyrrnefndu iðj-
una í skýrslu Rannsóknarnefndar
Alþingis á bankahruninu, sem kom
út 2010. Af einhverjum ástæðum
eru þar ýmsar fullyrðingar settar á
blað, án þess að þær séu sann-
reyndar eða prófaðar saman við
annað efni úr skýrslunni.
Til dæmis er á 40. bls. í 20. kafla
þetta haft eftir Jóni Ásgeiri Jóhann-
essyni um samtöl bankamanna á
öndverðu ári 2008: „Á öðrum stað í
heiminum, miklu sunnarlegra, var
haldin veisla þar sem var skipulagt
ákveðið módel sem var það að
Landsbankinn og eigendur Lands-
banka og Kaupþings voru komnir að
niðurstöðu um það, það væri í raun
ekki hægt að gera neitt af viti nema
að Glitni væri skipt upp á milli
þeirra.“ Þessum stóru orðum er
hvergi fylgt eftir í skýrslunni. Ég
hef rætt við ráðamenn Landsbank-
ans og Kaupþings á þessum tíma,
og enginn kannast við þetta. Hins
vegar kemur einmitt fram í skýrsl-
unni, að þeir Sigurjón Þ. Árnason,
Hreiðar Már Sigurðsson og Jón Ás-
geir Jóhannesson (sem var raunar
hvorki bankastjóri né bankaráðs-
maður í Glitni) ræddu eitt sinn sam-
an um þann möguleika, að Kaup-
þing og Landsbankinn keyptu
saman Glitni, en fundurinn leystist
upp í hávaðarifrildi um, hver ætti að
kaupa hvað. Þessi saga Jóns Ás-
geirs um veislu suður í löndum er
bersýnilega hugarórar, og má velta
því fyrir sér, hvort hið sama eigi við
um fleiri samsæriskenningar hans.
Annað dæmi er, að á 140. bls. í 20.
kafla er þetta haft eftir Össuri
Skarphéðinssyni um fund aðfara-
nótt mánudagsins 6. október: „Þar
eru þrír prúðbúnir og vel mæltir yf-
irstéttar Bretar frá J.P. Morgan
sem hafði verið ráðinn sem sér-
stakur ráðgjafi Seðlabankans.“ En
af þessum þremur mönnum var að-
eins einn breskur, Michael Ridley,
og hann var ekki úr neinni yfirstétt,
þótt hann talaði óaðfinnanlega
ensku. Einn var Svíi, Johan Berg-
endahl, og einn bandarískur, Gary
Weiss. Ýmislegt annað er haft eftir
Össuri í skýrslunni, og má spyrja,
hvort það sé eins óáreiðanlegt.
Í þessum tveimur dæmum hefur
rannsóknarnefndin hjálpað „errori-
bus“ á gang, og verða síðan aðrir að
leitast við að „útryðja aftur þeim
sömu erroribus“. Hafa þá hvorir
tveggja nokkuð að iðja.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Nokkuð að iðja