Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Page 28

Kynjafornleifafræði
sem einstaklingsfræði
áratug síðustu aldar að kyngervi sem
félagsleg afurð verður almennt viðurkennt
sem rannsóknarefni og þá skapað af hinu
umliggjandi samfélagi með mismunandi
birtingarformum félagslegra hlutverka.
tákna og sambanda (Sorensen, 2000, bls.
19). Kynjafomleifaffæðin komst þar með
á það stig sem hún er í dag, þar sem
athyglinni er beint að því að bera kennsl
á hin ýmsu birtingarform kyngervis í
gegnum efnismenningu einstaklingsins
sem geranda og þátttakanda í hinu
umliggjandi samfélagi.
í þessari grein verður lögð sérstök
áhersla á að nota orðið einstaklingur í
þessu samhengi. því þannig er fyllsta
hlutleysis gætt en um leið undirstrikaður
munurinn á kynjafornleifafræði og
femínískri fomleifafræði. Þrátt fvrir aö
hægt sé að stunda rannsóknir á fortíðinni
með báðar nálganimar að leiðarljósi em
viðfangsefni þeirra ekki þau sömu. Innan
femínískrar fomleifafræði er það konan,
í eintölu jafnt sem fleirtölu, sem er í
brennidepli, en innan kynjafornleifa-
fræðinnar er það manneskjan, karlinn.
konan. bamið eðajafnvel öldungurinn
sem sjónum er beint að. í þeirri fyrmefhdu
er meiri áhersla lögð á hið líffræðilega
k\n, en í þeirri síðamefndu er lögð jöfh
áhersla á rannsókn á kyni og kyngervi.
Engu að síður snúast rannsóknir bæði
innan femínískrar fornleifafræði og
kynjafornleifafræði um hina maigháttuðu
skörun milli kyngervis, valds, stéttar,
hugmyndafræði og annarra félagslegra
vídda sem efnismenningin getur
endurspeglað (Spencer-Wood, 2000, bls.
114).
Kyngervi, kyn og viðföngin'
Fjölgun rannsókna á sviði kynjafræða
innan mannfræði á áttunda og níunda
áratug síðustu aldar leiddu til aukinnar
vitneskju um fjölbreytileika kyngerva,
nokkuð sem talið er hafa leitt til
aðgreiningar á hinu líffræðilega kyni frá
kyngervi (Sorensen, 2000, bls. 42). Þetta
varð einnig til jxss að litið var á kyn sem
stöðugt og óháð síbrevtilegu menning-
arlegu umliverfi þess. Auk þess var álitið
að hægt væri að greina kyn með vísinda-
legum hætti. hinan fomleifafræðinnar varð
þróunin með þeim hætti að >tri einkenni
beinagreinda vom notuð til þess að greina
kvnin tvö, karls og konu, í gegnum
mamiabeinafræði, mismunandi lýsingum
í rituðu máli, í list eða á tengdum sviðum
(Sorensen, 2000, bls. 45-46; Preucel og
Hodder, 1996. bls. 417-18).
Nýlega hafa verið lagðar fram spum-
ingar um réttmæti hugmynda um aðeins
tvö k\rn, þ.e. karls og konu, vegna jxss að
þær útiloka raunvemlega upplifun fólks
á eigin ky'ni. jsar sem í fléttast aörar víddir
kyns eins og til dæmis samkvnhneigð
(Sorensen, 2000, bls. 46). Samliliða þessu
hefur verið litið á kyngervi sem bre>tilegt
og óstöðugt fmmhugtak. Hugtakið felur
í sér k>Tijaða meikingu sem birtist í hegðun
hvers og eins, samhliða því að hafa áhrif
ámótun hennar (Sorensen, 2000, bls. 52).
Kyngervi er því einn af þeim gmndvallar-
þáttum félagslegra samskipta sem byggja
á menningarbundnum sameiginlegum
einkennum eðamun á meðal einstaklinga
(Preucel og Hodder, 1996, bls. 418). Af
þessum ástæðum hefur verið bent á aö
aðeins áhrif kyngervis á umliggjandi
umhverfi geti verið greint en aftur á móti
ekki áhrif vegna líffræðilegs kyns.
Innan fomleifafræðinnar hafa k> nja-
26