Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Qupperneq 77

ferlis greinarinnar hérlendis. Fomleifa-
fræöingar em mislangt á veg komnir og
virðast talsvert meövitaöir um orðalag
greinarimiar, enda haía þeir aö sjálfsögðu
verið um nokkurt skeið undir áhrifum frá
breyttri stöðu kvnjanna eftir jafn-
réttisbaráttu síðastliðinna áratuga. Þrátt
fyrir það hefur skrefið vfir á annað stig
þroskaferlisins ekki enn verið tekið, né
heldur \-fir á það þriðja.
Hugmyndir um kvngervi og ólíkar
birtingarmyndir þess í tíma og rúmi vom
lítt þekktar þegargrein Þorkels um kumlið
á Öndverðamesi kom út árið 1966. Hins
vegar nú þegar tæplega 40 ár em liðin frá
því að grein hans var birt hefur því enn
ekki verið sinnt að endurskoða kumlið á
kennilegan hátt. Þessi staðre\ nd lýsirmjög
vel stöðu kvnjafomleifafræði á Islandi í
dag, sem synir að fátt hefur breyst varðandi
hugmyndir um kyngervi. Nefna má eiimig
áðurnefnda endurútgáfu Kumls og
haugfjár árið 2000 í þessu sambandi.
Orðalag er hlutlaust að mestu leyti en
engin viðleitni gerð til þess að ljalla um
eða endurskoða kumlin á kynjafræðilegan
hátt. Efhiviður á borð við þann sem fannst
í kumlinu á Öndverðamesi hefur einnig
verið hunsaður og engin umræða átt sér
stað. Rannsóknir hafa augljóslega ekki
miðast við kynjafomleifafræðilega nálgun
hér á landi. þó svo að kennileg fomleifa-
fræði hafi náð hérnokkuð sterkri fótfestu.
Birtingarmynd kymjafornleifafræði á
Islandi einkennist í raun af algjöm áliuga-
ley'si, sem gerir það að verkum að fom-
leifafræðin hér á landi er þegar á heildina
er litið mörgum ámm á eftir í þróun sé
hún borin saman við nágrannalöndin.
Niðurlag
Rangtúlkanir sem rekja má til fordóma
hafa lengi byrgt fólki sýn á fortíðina.
Hugsast getur að haugfé lýsi ekki
félagslegri stöðu hins látna. heldur segi
meira um þá sem leggja manneskjuna til
grafar. Kenningar af þessu tagi geta hins
vegar verið varasamar vegna þess að stutt
er á milli þeirra og þess að gera lítið úr
mikilvægi þeirra áhrifa sem einstakl-
ingurinn hafði. Þó manneskjan hafi verið
óvenjuleg útlits, þarf það ekki að þýða að
hún hafi verið óhæf til að gegna
valdamikilli stöðu í samfélaginu.
Kyngervi og hvernig þau birtast í
kumlum em flóknari en svo að hægt sé
að notast við svo einfalda flokkun og þá
að konur hafí fengið nælur og karlmenn
sverð í grafir sínar, eins og þjóðinni hefur
verið kennt í kennslubókum um áratuga
skeið. Sú ímynd sem fólk hefur lengi haft
af landnámsfólki íslands er mjög stöðluð
og litla ljölbreytni þar að fínna. Kannski
vom sverð þrátt fyrir allt ekki tákn fyrir
karlmennsku og völd, og hugsanlega fór
þetta tvennt hreint ekki saman. Orðin
karlmennska og kvenleiki em að sama
skapi mjög gildishlaðin. Erfítt er að gera
sér grein fý'rir hvaða þýðingu þau hafa. ef
þá nokkra, í augum mismunandi fólks á
ólíkum tímum. I raun em þau ónothæf í
þessu samhengi sökum hinna ósjálfráðu,
ómeðvituðu viðbragða lesenda viö þeim.
Að lokum má varpa fram þeirri spum-
ingu hvort eitt kuml geti kollvarpað hug-
myndum fólks um karlmennsku landnáms-
aldar og birtingamiyndum hennar? Líklega
ekki, en það kallar engu að síöur fram
áhugaverðar spumingar. Þegar tækifæri
hafa gefist til þess að storka gömlum
kreddum og lífga upp á umræðu og
umfjöllun. líkt og kumlið á Öndverðamesi