Morgunblaðið - 07.02.2015, Blaðsíða 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 2015
Ábaksíðu í víðlesnu blaði stóð þetta: „Á meðal viðstaddra voruRagnheiður Elín Árnadóttir iðnaðarráðherra og eiginmaðurhennar, Jón Gerald Sullenberger kaupmaður, Ásta HrafnhildurGarðarsdóttir, sem “ o.s.frv. Þá gall við í frú í Austurbænum:
„Ja hérna, enn eitt Bónus-ævintýrið!“
Hér hefði semikomma (depilhögg) forðað leiðum misskilningi: „Meðal
viðstaddra voru Ragnheiður Elín Árnadóttir iðnaðarráðherra og eig-
inmaður hennar; Jón Gerald Sullenberger kaupmaður“ o.s.frv. Semi-
kommu má nota í upptalningu „til að afmarka þá liði sem helst eiga sam-
an“, segir í þeirri góðu bók, Stafsetningarorðabókinni frá 2006 (bls. 728).
Það er ekki sama hvernig við skiptum orðum milli lína. Haus-tönn er t.d.
ekki það sama og haust-önn og vel-limaður er annarrar merkingar en
velli-maður (hvað sem það orð annars þýðir). Og minna má á ístru-flanir
frá árunum þegar ís-truflanir voru tíðar við Búrfellsvirkjun. Ég legg til að
orðið ístru-flanir verði tekið
upp í merkingunni „áhyggjur
af yfirvigt“: Hann var með
miklar ístruflanir eftir jólaát-
ið.
Ég mæli með því að kenn-
arinn (eða afi og amma) bregði
á leik með svona löguðu til að minna börnin á leyndardóma málsins, m.a.
það að stafsetning og framburður fara ekki nærri alltaf saman: Á hverjum
degi slettir hann deigi í form svo hann deyi ekki úr leiðindum (góð staf-
setningaræfing: hér gæti afi aldeilis komið 10. bekkjar nemanda á óvart).
Einnig má benda börnunum á orð sem eru nákvæmlega eins í framburði
og stafsetningu en hafa gjörólíka merkingu:
Þetta var rúmlega mánaðar rúmlega (orðflokkagreining: ao. + no.).
Til að fyrirbyggja námsleiða eru nemendur látnir velja milli námsleiða.
Hún kynntist tælandi mönnum í Tælandi (orðflokkagreining: lo. + no.).
Og örfá viðbótardæmi um tvíræðni:
Selur í göngugötunni.
Mikill hiti í læknum á Ísafirði.
Vöknuðu þeir við það (vökna eða vakna?).
Pottfélagi stóð efst á Laugarásnum og horfði til vesturs, yfir hús gamals
útrásarmanns í átt að Hörpu. Þá fékk hann hugljómun: Lírukassinn ætti
hún að heita. „Hún minnir á þessi sjálfspilandi smáorgel með handsveif-
inni,“ sagði hann og bætti óvænt við eftir stutta þögn: „Líran á Ítalíu var
víst orðin verðlaus gjaldmiðill þegar hún var aflögð.“
„ hversu óradjúpt er ekki niður á hamingjuna frá yfirborðsgleðinni,“
segir í Öræfum eftir Ófeig Sigurðsson (bls. 145). Í þeirri metsölu- og verð-
launabók fer sannarlega fram merkileg tilraunastarfsemi með mál og stíl:
„dr. Lassi lítur þreytulega á loftljósið svo skuggar þræða grunnar hrukk-
ur í kringum augun en svo óreiðukennt og grimmilega um andlitið étandi
upp æsku og drauma eins og gatnakerfi úthverfa étur upp náttúruna“ (bls.
49). En maður þarf að hafa heilmikið fyrir lestrinum; ég var feginn þegar
ég loksins komst á bls. 342 (hafði þá lesið allan textann upphátt fyrir
frúna).
Ístruflanir
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Þótt erfitt sé að festa hendur á því hvað ríkis-stjórnin og stjórnarflokkarnir ætlast fyrir varð-andi formlega afturköllun aðildarumsóknar Ís-lands að Evrópusambandinu er ekki erfitt að
átta sig á því sem er að gerast í Evrópu. Þar eru blikur á
lofti og er þá vægt til orða tekið.
Evrópa er í uppnámi, pólitískt, efnahagslega og hern-
aðarlega, annars vegar inn á við, þ.e. innan Evrópusam-
bandsins sjálfs og hins vegar út á við, á landamærum
ESB-ríkja og nágrannaríkja þeirra. Sú bjartsýni, sem var
til staðar við lok kalda stríðsins um friðsamlega framtíð í
þessari stríðum hrjáðu heimsálfu öldum saman, er horfin.
Þróun Evrópusambandsins, sem margir litu til sem frið-
arbandalags fremur en efnahagsbandalags er í fullkom-
inni óvissu.
Hið pólitíska uppnám innan evrusvæðisins, sem er að
sjálfsögðu kjarni Evrópusambandsins sem slíks, lýsir sér í
því að aðhaldsstefnan í efnahags-
málum, sem Þjóðverjar hafa haft
forystu um, hefur reynt svo á inn-
viði aðildarríkjanna, að þeir eru að
bresta í sumum þeirra. SYRIZA,
bandalag vinstri manna í Grikk-
landi, er í raun bandalag gamalla
kommúnista, maóista og annarra vinstri manna. Sú stað-
reynd að gríska þjóðin skuli kjósa yfir sig slíkt bandalag
segir mikla sögu um algert gjaldþrot hefðbundinna stjórn-
málaflokka í Grikklandi.
En það sem meira er: Um allan syðri hluta Evrópu
fagna menn ýmist leynt eða ljóst sigri þessa sundurleita
hóps, sem hefur tekið að sér að stjórna Grikklandi í sam-
vinnu við stjórnmálaflokk yzt til hægri, sem hefur andúð á
Þjóðverjum einna helzt á stefnuskrá sinni. Ítalir fara ekki í
felur með fögnuð sinni og Podemos, nýr stjórnmálaflokkur
á Spáni ekki heldur. Frakkar fagna en flíka því ekki op-
inberlega. Þjóðfylking Marine Le Pen sækir nú stíft fram
á hægri kantinum en Podemos frá vinstri á Spáni.
Sigri SYRIZA er fagnað vegna þess að í öðrum aðild-
arríkjum evrunnar gera menn sér vonir um að þeim takist
að kveikja eld undir aðhaldsstefnu Þjóðverja. Og jafn-
framt er ekki lengur hægt að útiloka að flokkar lengst til
vinstri og hægri komist til áhrifa í öðrum evruríkjum á
sama tíma og Valkostur fyrir Þýzkaland sækir fram í sínu
heimalandi.
Það er ekki lengur óhugsandi að stjórnvöld í Berlín og
embættismenn í Brussel missi tökin og meiri líkur en
minni á að sameiningarþróunin í Evrópu sé að stöðvast.
Efnahagslegt uppnám evrusvæðisins og þar með ESB
lýsir sér í því að efnahagslægð er gengin í garð í evruríkj-
unum svo og verðhjöðnun. Þar koma við sögu almenn
efnahagsleg vandamál einstakra aðildarríkja, mikil skuld-
setning opinberra aðila í sumum þessara landa og heimila
og fyrirtækja í öðrum. Flestir, sem fjalla um efnahagsmál
á evrusvæðinu telja að það muni taka áratug eða meira að
ná hagvexti á strik í þessum löndum.
Hinar efnahagslegu þrengingar kalla fram harkaleg
viðbrögð á báða bóga eins og sjá mátti í fyrradag, þegar
Seðlabanki Evrópu tilkynnti að hann yrði ekki lengur lán-
veitandi til þrautavara fyrir gríska banka frá og með mið-
vikudegi í næstu viku.
Evrópusambandið stendur því í innbyrðis stórátökum
um sameiningarþróunina og alvarlegir brestir eru byrj-
aðir að sjást í gjaldmiðilssamstarfi evruríkjanna.
En jafnframt er nú í fyrsta sinn frá lokum kalda stríðs-
ins komin upp alvarleg hernaðarleg staða í Evrópu. Kjarni
hennar er auðvitað hið stríða samband á milli Rússa ann-
ars vegar og ESB og Bandaríkjanna hins vegar. Fleiri og
fleiri lýsa þessari stöðu á þann
veg að nýtt kalt stríð sé að brjót-
ast út. Þótt Rússar eigi nú sjálfir
við mikinn efnahagsvanda að
stríða vegna lækkunar olíuverðs á
heimsmarkaði, hafa þeir ekkert
dregið úr stuðningi við aðskiln-
aðarsinna í austurhluta Úkraínu. Ástandið þar fer hríð-
versnandi og í fyrradag var tilkynnt að Atlantshafs-
bandalagið mundi auka hernaðarlega nærveru sína í
austurhluta Evrópu.
Rússar eru ekki vinalausir innan ESB. Augljóst er að
sterk tengsl eru á milli stjórnvalda í Moskvu og nýrra
stjórnarherra í Aþenu, sem hefur m.a. „strategíska“ þýð-
ingu vegna legu Grikklands gagnvart Miðausturlöndum.
En jafnframt er ljóst að stjórnmálahreyfingar yzt á hægri
kantinum í Evrópu telja sig sumar hverjar eiga sálufélaga,
þar sem Pútín, forseti Rússlands, er. Einhverjir kunna að
líta svo á að Rússar séu svo efnahagslega veikir um þessar
mundir að þeir hafi ekki bolmagn til eins eða neins. Þeir
sem þannig hugsa ættu að minnast þess að samstarf
Rússa og Kínverja er að verða stöðugt nánara og það sem
Rússar geta ekki fjárhagslega kunna Kínverjar að geta.
Þegar horft er til sögu Evrópu, þó ekki sé nema 500 ár
til baka, fer ekki á milli mála að við erum nú að upplifa enn
eitt tímabilið, þar sem tilraunir til sameiningar eru að
hrökkva til baka.
Þessi stóra mynd er ekki til umræðu hér á Íslandi að
nokkru marki. Hún kemur okkur hins vegar við vegna
þess að hópur Íslendinga hefur talið eftirsóknarvert að Ís-
land verði hluti af þessum umbrotum. Sá hópur lagði upp í
þá vegferð vegna þess að hann trúði á evruna.
Svo margt hefur hins vegar gerzt á meginlandi Evrópu
frá því aðildarumsóknin var samþykkt á Alþingi 2009 að
það getur beinlínis verið hættulegt að gerast aðili að ríkja-
bandalagi, sem logar stafna á milli og enginn veit hvert
muni stefna á næstu árum.
Af þessum ástæðum er afturköllun aðildarumsóknar Ís-
lands að Evrópusambandinu mikilvægari en nokkru sinni
fyrr á síðustu fimm árum, þótt fleira komi til
Þetta er stóra myndin
af þróun Evrópu
Nú er beinlínis orðið hættu-
legt fyrir Ísland að láta
aðildarumsóknina liggja
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Hálfrar aldar ártíð Ólafs Thorsvar haldin hátíðleg á dögunum.
Tveir menn sögðu mér, hvor í sínu
lagi, að Ólafur hefði orðið forsætis-
ráðherra í hvaða landi sem er. Þeir
voru dr. Benjamín Eiríksson, hag-
fræðingur og bankastjóri, og Magn-
ús Óskarsson borgarlögmaður. Ólaf-
ur rak útgerðarfyrirtækið Kveldúlf
ásamt föður sínum og bræðrum og
fór fyrst í framboð 1921 með þeim
Jóni Þorlákssyni verkfræðingi og
Einari H. Kvaran rithöfundi. Hann
vakti þegar athygli. Þá sagði Jón
Thoroddsen yngri, sem var ákafur
jafnaðarmaður: „Einn selur sement,
annar saltfisk og hinn þriðji sannfær-
inguna.“ Magnús Jónsson guðfræði-
dósent sagði þá á almennum kjós-
endafundi, að nú tíðkaðist sama
aðferð og hjá laxveiðimönnum. Jón
Þorláksson væri ryðgaði öngullinn,
en Ólafur Thor girnilega flugan. Náði
Jón kjöri, enda skipaði Ólafur þriðja
sæti listans.
Ólafur var fyrst kjörinn á þing í
Gullbringu- og Kjósarsýslu 1926. Lét
hann strax að sér kveða á þingflokks-
fundum, og sagði Hákon Krist-
ófersson í Haga háðslega: „Það er
naumast okkur hefur bæst liðsauk-
inn!“ Minnir þetta á, þegar Sigurður
Bjarnason frá Vigur var fyrst kjör-
inn á þing 1942. Hann hafði skrifað
fyrir kosningar, að Alþingi þyrfti að
endurheimta virðingu sína. „Og ætl-
ar þú að vinna það afrek?“ spurði
Ólafur. Allir þekkja gamansöguna af
því, að Ólafur kom stundum seint á
nefndarfundi fyrstu ár sín á þingi.
Pétur Ottesen sagði þá við hann:
„Ólafur, þú virðist fjandakornið ekki
fara á fætur fyrr en um hádegið!“
Ólafur var fljótur til svars: „Það
mundir þú nú líka gera, ef þú værir
kvæntur henni Ingibjörgu minni!“
Kona Ólafs var Ingibjörg, dóttir
Indriða Einarssonar, hagfræðings og
leikskálds.
Ólafur Thors var hressilegur í
framkomu. Eitt sinn var Benjamín
Eiríksson staddur inni hjá honum og
von á öðrum manni í heimsókn. Ólaf-
ur hreyfði hendur eins og hann væri
að leika á fiðlu og sagði við Benjamín:
„Ja, hvaða lag á ég nú að leika fyrir
hann þennan?“ Gamall andstæðingur
Ólafs, Jónas Jónsson frá Hriflu,
sagði líka eitt sinn: „Það er ein-
kennileg tilviljun, að hinn kunni hug-
sjónamaður íslenskrar leikmenntar,
Indriði Einarsson, skyldi hafa átt að
tengdasonum tvo mestu leikara á Ís-
landi, þá Jens Waage og Ólaf Thors.“
En þrátt fyrir allan sinn grallaraskap
var Ólafur alvörugefinn maður, lífs-
reyndur, ráðríkur og vandur að virð-
ingu sinni. Hann gaf dótturdóttur
sinni gott ráð: „Ekki eyða ævinni í að
sjá eftir eða kvíða fyrir.“
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Ártíð Ólafs Thors
Heyrðu umskiptin
Fáðu heyrnartæki til reynslu
Það er næstum því sama hvernig heyrnarskerðingu þú ert með
og hvernig lifi þú lifir, því ReSound heyrnartækin eru vel til þess
fallin að hjálpa þér við að skilja talmál, hafa framúrskarandi
hljómgæði og snjalla þráðlausa tengingu.
FYRSTU SNJALL-
HEYRNARTÆKIN
Apple, Apple merkið, iPhone, iPad og iPod touch eru
vörumerki Apple Inc, skráð í BNA og öðrum löndum.
App Store er þjónustumerki Apple Inc. Hlíðasmára 11 · 201 Kópavogur · Sími 534 9600 · heyrn.is