Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.03.2015, Blaðsíða 38

L
ærlingurinn í Hvíta húsinu, Monica
Lewinsky, varð á einni nóttu heims-
þekkt aðeins 24 ára gömul þegar hún
gerði þau mistök að verða ástfangin af
yfirmanni sínum. Í hjartnæmum fyrirlestri á
nýlegri TED ráðstefnu sem hún kallar „the
price of shame“ eða „gjald niðurlæging-
arinnar“ eins og það gæti útlagst á íslensku
ræðir Lewinsky opinskátt um reynslu sína af
því að hafa verið fórnarlamb neteineltis (e. cy-
per bullying), þó hún bendi á að fyrirbærið
hafi ekki verið komið með nafn þá.
Lewinsky vill með fyrirlestrinum opna um-
ræðuna um neteinelti og ljá þeim rödd sem
lent hafa illa í því og verið jafnvel ofsótt með
einhverjum hætti á netinu.
Lítið hafði heyrst frá Lewinsky, sem nú er
42 ára, í um áratug þegar hún veitti tímarit-
inu Vanity Fair viðtal á síðasta ári. Í því við-
tali lýsti hún alvarlegum afleiðingum ást-
arsambandsins við Bill Clinton og dró
athyglina sérstaklega að vefmiðlum, líkt og
hún gerir í fyrirlestrinum nú. Hún bendir á að
á þessum tíma hafi engir samfélagsmiðlar ver-
ið til en fréttin um hana og Clinton hafi þó
fyrst komið fram á vefmiðlum. Myndir af
henni hafi á skömmum tíma verið komnar út
um allan heim. Hún hafi á örskotsstundu farið
frá því að vera óþekkt ung kona í Washington
yfir í það að vera niðurlægð opinberlega um
víða veröld. Hún hafi orðið skotspónn og þurft
að líða fyrir þessi mistök á allt annan hátt en
sjálfur Bandaríkjaforsetinn. Hann hafi þurft
að vernda sína valdastöðu og hún hafi bara
verið peð sem mátti fórna.
Missti æruna á einni nóttu
Eins og fyrirlesturinn ber með sér hefur Lew-
insky öðlast þroskað sjónarhorn á atburði árs-
ins 1998, þegar upp komst að Bill Clinton
hafði haldið við hana, og hún greinir atburða-
rásina á áhugaverðan hátt.
„Þegar ég var 22 ára varð ég ástfangin af
yfirmanni mínum. Þegar ég var 24 ára varð
ég að horfast í augu við eyðileggjandi afleið-
ingar þess,“ segir Lewinsky.
Og hún heldur áfram.
„Árið 1998, eftir að óviðeigandi ástarsam-
band hafði kippt undan mér fótunum þá var
fótunum kippt undan mér í pólitískum fjöl-
miðlastormi sem var ólíkur öllu sem við höfð-
um áður kynnst. Þessi skandall var í boði
hinnar rafrænu byltingar.
Þegar fréttin kom út þá kom hún út á net-
inu. Þetta var í eitt af fyrstu skiptunum sem
vefmiðlar voru á undan hefðbundnum frétta-
miðlum með stórfrétt.“
Ljósmyndir af Lewinsky, sérstaklega ein
mynd af henni í bláum kjól, fóru á methraða
um netið og kommentin fóru að streyma inn.
Lewinsky var kölluð öllum illum nöfnum á
netinu og myndum dreift víða henni til háð-
ungar, gjarnan gengu tölvupóstar með mynd-
um af henni manna á milli.
„Ég var kölluð drusla, hóra, tussa, heimsk-
ingi. Ég missti æruna, stolt mitt og næstum
lífið. Fyrir sautján árum síðan var ekki til
neitt nafn yfir þetta en í dag köllum við þetta
neteinelti eða netáreitni,“ segir Monica Lew-
insky.
Líklega má kalla Lewinsky fyrsta fórn-
arlamb neteineltis á heimsvísu. Nokkrum ár-
um áður hafði fólk aðeins þrjár leiðir til að fá
fréttir: útvarp, sjónvarp og dagblöð. Þegar
mál Lewinsky komst upp á yfirborðið var net-
ið að slíta barnsskónum en segja má að fréttir
af framhjáhaldi hennar og Bill Clinton hafi
verið fyrsti netskandallinn.
Lewinsky hefur lítið látið á sér bera síðast-
liðinn áratug eða svo. Hún lýsir því í fyrr-
nefndu viðtali í Vanity Fair að nær ógerlegt
hafi reynst fyrir hana að fá vinnu í Bandaríkj-
unum. Árið 2008 lauk hún framhaldsnámi í
sálfræði frá breskum háskóla en komst að því
þegar hún sneri aftur til Bandaríkjanna að
nafn hennar var síður en svo gleymt. Enginn
vildi fá Monicu Lewinsky í vinnu.
Dauði Tyler Clementi hafði áhrif
Hún segist hafa vaknað upp við vondan
draum árið 2010 þegar hún las fréttir af því
að háskólanemi að nafni Tyler Clementi hefði
svipt sig lífi eftir að myndir af honum í kyn-
mökum með öðrum karlmanni láku á netið.
Þá fannst Lewinsky að tími væri líklega kom-
inn til þess fyrir hana að stíga fram og segja
söguna af því þegar hún og hennar einkalíf
var opinberað á netinu. Í hennar tilviki voru
þetta ekki aðeins myndir af henni og nafnbirt-
ing, heldur voru upptökur af einkasamtölum
hennar við konu sem hún taldi vinkonu sína
settar á netið, en í þeim lýsti hún ástarsam-
bandi sínu við Clinton nákvæmlega.
Dauði Tylers var vendipunktur fyrir Lew-
insky. Hún fór að geta sett sína reynslu í
samhengi og rifjaði upp tíma þegar foreldrar
hennar vöktuðu hana hverja stund því þau
voru hrædd um að hún yrði „auðmýkt til
dauða“ eins og hún orðar það. Um tíma var
óttast að hún myndi svipta sig lífi.
Lewinsky er umhugað um að opna umræðu
um ábyrgð. Ekki sé nóg að tala um frelsi til
tjáningar heldur verði fólk að vera tilbúið að
axla ábyrgð, ekki bara einstaklingar heldur
líka vefmiðlar sem geri út á það að birta nið-
urlægjandi fréttir af einkalífi fólks.
Hún bendir einnig á að við sem neytendur
frétta verðum sífellt ónæmari fyrir því þegar
fólk er niðurlægt og viðkvæmar persónu-
upplýsingar birtar á netinu. Hún hvetur fólk
til að setja sig í spor þeirra sem fyrirsagn-
irnar fjalla um eða eins og hún orðar það:
„walk a mile in someone elses headline“ –
prófa að „lifa lífi sínu undir fyrirsögn um ein-
hvern annan“.
Með fyrirlestrinum vill Monica Lewinsky
leitast við að hjálpa þeim sem telja að öll sund
séu lokuð og líður eins og lífið sé búið vegna
einhvers sem birst hefur um viðkomandi á
netinu.
Hennar skilaboð eru að fórnarlömb net-
eineltis séu nú þegar orðin allt of mörg. Nú sé
kominn tími til að snúa við blaðinu og hafa
samkennd að leiðarljósi en hætta að framleiða
og deila efni á netinu sem gengur ekki út á
neitt nema opinbera niðurlægingu.
Fyrsta netfórnarlambið?
NAFN MONICU LEWINSKY VARÐ
SKYNDILEGA Á ALLRA VÖRUM
EFTIR AÐ UPP KOMST UM ÁST-
ARSAMBAND HENNAR OG BILL
CLINTON BANDARÍKJAFORSETA
ÁRIÐ 1998. LEWINSKY SNERI
NÝVERIÐ AFTUR FRAM Á SJÓN-
ARSVIÐIÐ EFTIR ÁRALANGT SJÁLF-
SKIPAÐ FJÖLMIÐLABANN OG RÍS
NÚ UPP GEGN NETEINELTI.
FYRIRLESTUR HENNAR Á TED.COM
HEFUR VAKIÐ MIKLA ATHYGLI.
Eyrún Magnúsdóttir eyrun@mbl.is
„Ég er líklega eina manneskjan yfir fertugu sem vill alls ekki verða 22 ára aftur,“ segir Monica
Lewinsky í TED fyrirlestri sínum og uppsker hlátur. Í lok fyrirlestrarins er standandi lófatak.
AFP
* „Því meiri skömm,því fleiri smellir. Þvífleiri smellir, því meiri
auglýsingatekjur,“ segir
Monica Lewinsky og skýt-
ur föstum skotum á vef-
miðla sem gera út á nið-
urlægjandi fréttir af fólki.
Monica Lewinsky talar af einlægni um neteinelti í fyrirlestri sem nálgast má á vefsíðunni www.ted.com.
38 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.3. 2015
Græjur og tækni
...að 21 árs maður hefur að meðaltali eytt
um 5.000 klukkustundum í að spila tölvu-
leiki, 10.000 klukkustundum í að gera eitt-
hvað í snjallsímanum sínum og hefur auk
þess sent um 250.000 tölvupósta og smá-
skilaboð, úr síma og af netinu.
Vissir þú...