Bókasafnið - 01.06.2010, Qupperneq 16

16
bókasafnið 34. árg. 2010
eður lífs og ævisögur. Ritið er þýtt úr dönsku af Þorsteini
Ketilssyni prófasti í Vaðlaþingi og er prentað á Hólum í
Hjaltadal árið 1756.
Ýmsar merkar bækur á erlendu máli eru einnig hluti
safnsins. Þar má með þeim merkustu telja bók sem ber
fangamark Brynjólfs biskups Sveinssonar (1605–1675). Hér er
um að ræða Gyðingasögu eftir Josephus Flavius, prentaða í
Genf í Sviss árið 1634. Ekki er vitað um sögu eintaksins eftir
1810 uns það kemst í eigu Páls, en á því eru fleiri áritanir en
fangamark biskups, sem er táknað með LL (lupus loricatus
= brynjaður úlfur). Ártalið 1658 er einnig skrifað á titilblaðið
og er talið að þar sé um að ræða árið sem Brynjólfur kaupir
bókina. Auk þessa standa stafirnir OI og SS og Thorvaldus
Bödvarius við hlið annars ártals: 1732. Ekki er vitað hvað
fyrri skammstöfunin táknar, en Páll taldi líkur á því að SS
stæði fyrir nafn séra Sigurðar Sigurðssonar, sem var prestur
í Holti í Önundarfirði á árunum 1730-1760. Sigurður var
sonur Sigurðar Jónssonar prests í Holti sem giftur var Helgu
Pálsdóttur, dóttur Páls Björnssonar í Selárdal (1621-1706) sem
var einna kunnastur fyrir hlut sinn í galdraofsóknum 17. aldar.
Páll var settur prestur í Selárdal árið 1645 af Brynjólfi biskupi
og giftist Helgu Halldórsdóttur ári síðar, en Helga var systir
Margrétar konu biskups. Páll Jónsson taldi þetta styðja það
að bókin hefði á sínum tíma verið flutt frá Selárdal að Holti
í Önundarfirði með Helgu Pálsdóttur, en hún var elst barna
Páls og Helgu Halldórsdóttur, fædd 1650. Hún giftist (árið
1671) Sigurði Jónssyni (1643-1730) sem var aðstoðarprestur í
Holti 1669-1680 og prestur þar frá 1680 til dauðadags. Bókin
lendir svo að líkum hjá Sigurði syni hans (1684-1760) sem
verður aðstoðarprestur í Holti árin 1709-1730 og prestur þar
frá 1730 til dauðadags. Það er síðan vitað um bókina að sr.
Þorvaldur Böðvarsson kaupir hana árið 1810, væntanlega af
afkomendum sr. Sigurðar Jónssonar og Helgu Pálsdóttur. Sr.
Þorvaldur fer síðar að Melum í Melasveit og endar þar sinn
prestsskap árið 1836, þá 78 ára gamall. Hvort bókin var þá enn
í eigu hans er ekki vitað.
Elst bóka í Pálssafni er eitt rita Marteins Lúthers, prentað
í Wittenberg árið 1521.  Þar er einnig  Biblia laicorum eða
Leikmannabiblía eftir Johann Auman, sem prentuð var á
Hólum 1599 í þýðingu Guðbrands biskups. Þetta er elsta
íslensk bók í Pálssafni. Af öðrum Íslendingum frá fyrri tíð,
sem hafa áritað eintök í Pálssafni, má nefna Skúla Magnússon
landfógeta, sr. Þorstein Helgason í Reykholti og skáldin
Þorstein Erlingsson og Einar Benediktsson sem áritað hafa
eigin verk. Áritaðar bækur frá seinni tíð eru nær óteljandi.
Árið 1993 barst bókasafni Páls Jónssonar í Safnahúsi
kærkomin sending frá gefanda sem ekki vildi láta nafns síns
getið. Hér var um að ræða elsta og fágætasta tímarit íslenskt,
Islandske Maaneds Tidender, sem prentað var í Hrappsey
og Kaupmannahöfn á árunum 1773-1776. Þegar þetta er
skrifað er enn ekki vitað hver gefandinn er, en tímaritið er vel
varðveitt í Pálssafni.
Verið er að bæta almennt aðgengi að Pálssafni og kynna
bókakost þess fyrir almenningi og fræðimönnum, m.a. með
því að skrá bækurnar í Gegni eftir sérhönnuðu kerfi sem
hentar safninu. Safnið er deild í Héraðsbókasafni Borgarfjarðar
og er stillt upp í sérstöku rými. Þar hafa fræðimenn aðgengi
að bókunum samkvæmt sérstökum reglum, en þær eru ekki
til útláns. Sérstök þriggja manna fagstjórn er um málefni
Pálssafns og er hún skipuð Ásu Ólafsdóttur systurdóttur
Páls, Ólafi Pálmasyni mag.art. og Guðrúnu Jónsdóttur
forstöðumanni Safnahúss.
Lokaorð
Í erindi við opnun Pálssafns árið 1989 líkti Ólafur Pálmason
Páli við sveininn í ævintýrinu sem hélt ungur út í heim en galt
fósturlaunin með feng sínum við heimkomuna. Páll Jónsson
hleypti heimdraganum aðeins 16 ára gamall. Þrátt fyrir að
langt væri um liðið hugsaði hann heim þegar að leiðarlokum
kom mörgum áratugum síðar. Þá ákvað hann að láta ekki leysa
safnið upp heldur gefa það óskipt upp í Borgarnes. Stofnað
hefur verið til þessa fágæta og fallega bókasafns af stakri
natni og þekkingu. Það gefur dýrmæta innsýn í þann mikla
menningararf sem bókakostur landsins er og undirstrikar
jafnframt mikilvægi þess að hann sé vel varðveittur fyrir
komandi kynslóðir.
Safnahúsi Borgarfjarðar er heiður að því að fá að gæta
bókasafns Páls Jónssonar, enda ber að líta á safnið sem eina af
gersemum þjóðarinnar.

Heimildaskrá
Bragi Óskarsson. 1983. „Þess svenska Gústavs landkróns og þess
engelska Bertolds fábreytilegar Róbinsons eður lífs og ævisögur.“
Rætt við Pál Jónsson. Morgunblaðið, 13. febrúar.
Böðvar Kvaran. 1995. Auðlegð Íslendinga. Hið íslenska bókmenntafélag,
Reykjavík.
Jóhann Gunnar Ólafsson. 1971. Bækur og bókamenn. Almenna
bókafélagið, Reykjavík.
Morgunblaðið 1999. Hlaut Pálsvörðuna. 1. apríl.
Ólafur Pálmason. 1991. Páll Jónsson og bókasafn hans. Sérprentun úr
Árbók Landsbókasafns 1989, Reykjavík.
Ólafur Pálmason. 2009. Pálssafn. Útg. af höfundi, Kópavogi.
Steindór Steindórsson frá Hlöðum. 1989. Páll Jónsson frá Örnólfsdal.
Örn og Örlygur, Reykjavík.
Sveinn Níelsson. 1950. Prestatal og prófasta á Íslandi. 2. útgáfa með
viðaukum og skýringum eftir dr. Hannes Þorsteinsson.
Björn Magnússon sá um útgáfuna. Hið íslenska bókmenntafélag,
Reykjavík.
Óprentaðar heimildir
Páll Jónsson. Bókarabb (minnisbækur um bækur og bókamenn),
skrifaðar 1960 til 1982.
Unnar Ingvarsson. 2009. Erindi á málþingi um Pál Jónsson, haldið í
Borgarnesi 20. júní 2009.

Vefsíður
h t t p : / / w w w. s a f n a h u s . i s / d e f a u l t . a s p ? s i d _ i d = 3 1 9 0 1 & t r e _
rod=002|006|&tId=1 Samantekt Sævars Inga Jónssonar héraðs bókavarðar
undir heimasíðu Safnahúss Borgarfjarðar, www.safnahus.is.