Bókasafnið - 01.06.2010, Blaðsíða 40

40
bókasafnið 34. árg. 2010
tengja söfn eintök sín við þá bókfræðifærslu. Að meðaltali eru
fi mm eintök tengd hverri bókfræðifærslu. Í árslok 2009 voru
947.864 virkar bókfræðifærslur í kerfi nu og 4.646.587 eintök.
Bókfræðigrunnurinn er sameign og á sameiginlegri
ábyrgð allra aðildarsafna Gegnis. Samræmd vinnubrögð
og reglur eiga að tryggja gæði gagnanna. Skráningarráð
Gegnis hefur yfi rumsjón með bókfræðigrunninum. Í
samningum Landskerfi s bókasafna við hvert aðildarsafn segir:
„Skráningarráðið skal setja reglur um bókfræðilega skráningu
og ber verkkaupa [aðildarsöfnum] að hlíta þeim reglum,
enda sé markmið þeirra að auka gæði bókfræðilegra gagna
í kerfi nu.“ Að hverri bókfræðifærslu koma oft á tíðum mörg
söfn og margir skrásetjarar og ógerlegt er að eigna einstökum
söfnum tilteknar færslur. Heimild til að skrá í kerfi ð er bundin
einstaklingi, ekki safni. Forsenda þess að einstaklingur fái
skráningarheimild er að vera útskrifaður bókasafns- og
upplýsingafræðingur og að hafa sótt sérstakt námskeið um
skráningarþátt Gegnis hjá Landskerfi bókasafna. Í árslok 2009
höfðu upp undir 200 einstaklingar fengið skráningarheimild.
Þessir einstaklingar starfa hjá u.þ.b. 90 söfnum. Þess ber þó að
geta að meirihluti aðildarsafna Gegnis hefur ekki skrásetjara
meðal sinna starfsmanna en tengja eintök við fyrirliggjandi
bókfræðifærslur.
Á hverju byggist tölfræðin?
Tölulegar upplýsingar um bókfræðigrunn Gegnis byggjast að
mestu á kóðum í markfærslum. Áreiðanleikinn er þess vegna
háður vinnulagi gegnum tíðina. Skráningarráð Gegnis setti
reglur um lágmarkskóðun haustið 2004 og byggist ákvörðun
um val á kóðum á þeim reglum. (Sjá Handbók skrásetjara
Gegnis http://hask.bok.hi.is) Rétt er að taka fram að fullkomið
samræmi í kóðun er ógerlegt í gagnagrunni á borð við
bókfræðigrunn Gegnis. Tölurnar, sem hér er gengið út frá,
eru því í samræmi við markfærslurnar í bókfræðigrunninum
en skekkjur vegna ónákvæmni, mismunandi vinnulags eða
skorts á kóðun liggja milli hluta.
Umfang bókfræðigrunnsins
Safnkostur aðildarsafna Gegnis er skráður í bókfræðigrunn
kerfi sins. Sem vænta má er um að ræða margs konar efni á
fj ölbreyttu útgáfuformi. Lesmál er fyrirferðarmest, þ.e. bækur
og bókarkafl ar, tímarit og tímaritsgreinar, námsritgerðir,
skýrslur o.s.frv. Nálægt níutíu prósent af færslum í grunninum
er fyrir prentað lesmál. Færslur fyrir hljóðritaða tónlist nema
7,6%. Hljóðbækur, mynddiskar og myndbönd, handrit,
tölvugögn og tæki eru einnig skráð en færslur fyrir það efni
eru lítill hluti af heildinni.
Um áramót 2009/2010 voru í bókfræðigrunni Gegnis
947.864 virkar færslur. Kerfi ð var tekið í notkun í maí 2003
og frá upphafi höfðu verið vistaðar í því 1.129.610 færslur.
Mismunurinn, 181.746 færslur, eru óvirkar færslur. Þeim
hefur verið eytt úr kerfi nu en eru teljanlegar vegna þess að
númerin hanga óvirk inni. Bókfræðifærslum er eytt þegar
gögn eru afskrifuð og stundum þarf að eyða færslum vegna
mistaka við skráningu. Drjúgur hluti þessara óvirku færslna á
rætur að rekja til þess að færslur fyrir tvískráð efni hafa verið
sameinaðar, ýmist vélvirkt eða handvirkt. Búið er að eyða
16% af færslum sem voru vistaðar í kerfi ð frá því í maí 2003
til ársloka 2009.
Árið 2009 bættust 41.266 bókfræðifærslur í Gegni. Skylt er
að geta þess að samanburður á tölum úr bókfræðigrunninum
er varasamur á milli ára. Það á bæði við um heildarfj ölda
og árlegar viðbætur. Ástæða þessa er að grunnurinn er
breytilegur frá einum tíma til annars. Ekki er einungis bætt
við nýjum færslum heldur er stöðugt verið að sameina
gamlar færslur fyrir tvískráð efni. Líftími færslna er jafnframt
mislangur vegna grisjunar á safnkosti aðildarsafna Gegnis og
þar með grisjunar í bókfræðigrunninum.
67%  
8%  
2%  
16%  
3%   4%  
Útgáfuform  
Árslok  2009  
Bækur  
Tónlist  
Myndefni  
Greinar  og  bókarkaflar  
Námsritgerðir  
Annað  
Mynd 2: Útgáfuform, árslok 2009. Bókfræðifærslur í Gegni í árslok 2009.
Gróf hlutfallsleg skipting eftir útgáfuformum. Útgáfuformið ,,Bækur“
inniheldur hér allar mónógrafíur aðrar en námsritgerðir frá íslenskum
háskólum, þ.e. skýrslur, rafrænar bækur og doktorsritgerðir auk bóka í
algengasta skilningi þess orðs. Undir ,,Tónlist“ fellur hljóðrituð tónlist á
plötum/diskum/snældum, stök hljóðrituð lög og nótur.
,,Greinar og bókarkafl ar“ eru tímaritsgreinar og stakir kafl ar í bókum.
Undir ,,Annað“ falla tímarit, hljóðbækur, kort, handrit, tölvugögn og
tæki. Samtals eru þetta 947.684 titlar.
Gögn fyrir alla aldurshópa
Gegnir er samskrá allra tegunda bókasafna og gögnin, sem
þar eru skráð, eru ætluð fj ölbreyttum hópi, börnum jafnt sem
fullorðnum. Notkun gagnanna snýst um ýmiss konar fræðslu
og afþreyingu, nám á öllum skólastigum og rannsóknir á
fj ölmörgum fræðasviðum. Samkvæmt mynd 3 eru fj ögur
prósent af heildarfærslufj ölda í Gegni fyrir safnefni sem er gefi ð
út með það fyrir augum að það henti börnum og unglingum.
Sé einungis horft á viðbót næstliðins árs er þetta hlutfall sex
prósent eins og sést á mynd 4. Þótt árleg viðbót sýni aukningu
á barna- og unglingaefni vegur sú aukning ekki þungt þegar
gögn frá öllum tímum eru lögð saman. Heildarfj öldi færslna,
sem eru kóðaðar fyrir þennan aldurshóp, er nálægt 40.000. Sú
tala getur verið nærri lagi vegna þess að í bókasafnskerfi nu
Gegni og fyrirrennurum þess er rík og óslitin hefð fyrir að
auðkenna efni sem hentar börnum og unglingum. Engu að
síður er ljóst að efni ætlað börnum er lítt áberandi í Gegni og
hætt við að leit að því gangi brösuglega. Þetta er bagalegt
vegna þess að árangursrík leit í Gegni á að vera ein varðan af
mörgum í lærdómsferli virkrar upplýsingaöfl unar.
67%  
8%  
2%  
16%  
3%   4%  
Útgáfuform  
Árslok  2009  
Bækur  
Tónlist  
Myndefni  
Greinar  og  bókarkaflar  
Námsritgerðir  
Annað