Bókasafnið - 01.06.2010, Blaðsíða 20

20
bókasafnið 34. árg. 2010
gífurlega. Auk gagnagrunna sem gerast þarf áskrifandi að
er fjöldinn allur af vefsíðum, ókeypis og gegn gjaldi, sem
nýtast bæði fagfólki og lesendum. Hjálpartækin eru í hraðri
þróun hvað umfang, eiginleika og aðgengi varðar. Dæmi um
gagnagrunna sem fagfólk notar og mælir með eru NoveList
frá Ebsco, What do I read next? frá Gale, Fiction connection frá
Gale og Readers advisor online frá Libraries unlimited (Moyer,
2008; Chelton, 2003; Saricks, 2005; Kuzyk, 2006; Roncevic o.fl.,
2008). Af vefsíðum sem bókasafns- og upplýsingafræðingar
benda á sem fýsilega kosti fyrir ráðgjafa og lesendur má
nefna What should I read next? (www.whatshouldireadnext.
com), Booklist online (www.booklistonline.com), What´s
next? (ww2.kdl.org/libcat/WhatsNextNEW.asp), Whichbook
(www.whichbook.net), Overbooked (www.overbooked.
org), Goodreads (www.goodreads.com), Library thing (www.
librarything.com) og Shelfari (www.shelfari.com) (Moyer,
2008; Saricks, 2005; Kuzyk, 2006). Bóksöluvefir geta líka verið
mjög góðar upplýsingalindir og er Amazon.com eitt besta
dæmið um það.
Síðast en ekki síst hjálpartækja og gott dæmi um áhrif
Internetsins á samskipti bókasafns- og upplýsingafræðinga
ber að nefna póstlista, blogg og umræðuvefi. Þekktastur
þeirra er líklega Fiction_L. Vefmiðillinn, sem hannaður
var 1995 af bókasafns- og upplýsingafræðingum Morton
Grove Public Library, er vettvangur ætlaður bókasafns- og
upplýsingafræðingum almenningsbókasafna en öðrum
áhugasömum bókaunnendum er velkomið að taka þátt
(Morton Grove Public Library, 2008). Fiction_L er mikið
notaður og telur Saricks (2005) velgengni listans vera lýsandi
dæmi um samstarfseðli ráðgjafaþjónustu við lesendur og
gagnsemi þess að deila reynslu og þekkingu.
Mat á hjálpartækjum
En hvernig nýtast hjálpartækin og hvernig er best að nota
þau? Hvað þarf að hafa í huga við val á hjálpartækjum fyrir
safnið og viðskiptavini þess?
Í meistaraprófsritgerð sinni árið 2001 greindi Quillen
frá úttekt og samanburði á hjálpartækjum sem notuð eru í
ráðgjafaþjónustu við lesendur. Til skoðunar valdi hún fjögur
hjálpartæki. Þrjú þeirra voru tölvutæk, Amazon.com, Novelist
og What do I read next og eitt þeirra, Now read this, var á
prenti. Niðurstöður Quillen (2001) bentu til að allt væru þetta
góð hjálpartæki til að aðstoða viðskiptavini með fyrirspurnir
en ekkert þeirra væri hinn fullkomni upplýsingabrunnur. Því
væri ráðlegt að nota þau öll og það krefðist færni að sjá hvert
þeirra hentaði best hverju sinni.
Adkins og Bossaller (2007) gerðu úttekt á þremur
tegundum tölvutækra hjálpartækja: Bókaverslanir á
Internetinu, gagnagrunnar ætlaðir ráðgjafaþjónustu við
lesendur og rafrænar bókaskrár tveggja ónefndra safna.
Bókaverslanirnar voru Amazon.com og BarnesandNoble.com
og gagnagrunnarnir voru NoveList og What do I read next.
Niðurstöður sýndu, líkt og niðurstöður úr rannsókn Quillen,
að hjálpartækin bæta hvert annað upp. Netverslanir nota fleiri
aðgangspunkta (e: access points) og af meiri samkvæmni en
hinar tegundirnar og bókasafns- og upplýsingafræðingar telja
þær almennt mjög gagnleg hjálpartæki. Sé árangur metin í
magni upplýsinga eru hann mjög góður. En sem leitartæki
eru þær ekki gallalausar og viðmót þeirra er gjarnan erilsamt
og einkennist af ofgnótt upplýsinga og auglýsingum. Vegna
efnisorðagjafar og ritdóma gagnagrunnanna veita þeir gjarnan
aukaupplýsingar sem ekki er að finna í netverslununum og
reynast þeir oft betur til að finna eldri bækur. Til að leita að
ákveðnum titlum eða bókum sem upplýsingar liggja þegar
fyrir um er tiltölulega hagkvæmt að nota skrár safnanna
(Adkins og Bossaller, 2007).
Vefsíður bókasafna
Umræður fagfólks um upplýsingaþjónustu á vefsíðum safna
snúast nú um að móta staðla og reglur um framkvæmd.
Í tveim ritum RUSA (2004) eru leiðbeiningarreglur fyrir
bókasöfn sem veita þjónustu á Internetinu. Hvorki þar né í
öðrum slíkum skrifum um rafræna upplýsingaþjónustu fannst
sérstök umfjöllun eða leiðbeiningar um ráðgjafaþjónustu við
lesendur. „Í allri þessari mótunarvinnu hefur ráðgjafaþjónustu
við lesendur enginn gaumur verið gefin. Hún virðist vera svo
til ósýnileg í fagskrifum um rafræna upplýsingaþjónustu.“
(Trott, 2005, bls. 211).
Í meistaraprófsritgerð sinni greindi Kelly (2000) frá niður-
stöðum rannsóknar sinnar á vefsíðum bandarískra bókasafna.
Aðeins rúmlega tíu prósent þeirra 530 vefsíðna sem hann
skoðaði buðu upp á raunverulega ráðgjafaþjónustu við
lesendur. Átt er við þjónustu eða efni skapað af starfsmönnum
safnsins eða viðskiptavinum þess (t.d. bókalistar, umsagnir
og gagnrýni) en ekki tengla í aðrar síður og í hjálpartæki á
Internetinu.
Í eigindlegri rannsókn í Kanada þar sem tekin voru viðtöl
við 194 manneskjur sem lögðu mikla stund á yndislestur var
meðal annars spurt út í ferlið við að velja sér bækur. Í ljós
kom að skáldsagnaunnendur nota handahófsleit og treysta á
fundsæld þegar þeir leita að bókum í hillum bókasafna (Ross,
1999). Stiklutexti vefsíðna höfðar til þessara leitaraðferða
skáldsagnaunnenda. Það er ekki tilviljun að í ensku eru sömu
orðin, að vafra og vafri (e: browse/browser), notuð um leit í
bókahillum safna og í stiklutextaumhverfi veraldarvefsins.
Vefurinn er því ákjósanlegasta leitarverkfærið fyrir
skáldsagnaunnendur (Nielsen, 2005). Bókasöfn geta tekið
tillit til þess við skipulagningu og framsetningu efnis fyrir
skáldsagnaunnendur á vefsíðum sínum.
Önnur kynslóð Internetsins
Minnst hefur verið á bókavefsíðurnar LibraryThing og Shelfari.
Þær eru svokölluð félagsnet og eru dæmigerðar fyrir aðra
kynslóð Internetsins að því leyti að notendur geta tekið
virkan þátt og mótað efni síðunnar. Slíkar síður eru vinsælar
meðal bókaunnenda og framsýn bókasöfn eru þegar farin
að kanna möguleika þeirra (Moyer, 2008). Wyatt (2007) segir
þessa möguleika umbreyta ráðgjafaþjónustu við lesendur og
skapa úrvals tækifæri til að stefna að æðsta takmarki hennar,
þ.e.a.s. að hlúa að lestrarsamfélögum, örva allar samræður