Bókasafnið - 01.06.2010, Síða 18

18
bókasafnið 34. árg. 2010
grunnþætti þeirra og gæti höfðað til lesenda. Oft stendur
einn þáttur upp úr vegna sérkenna. Dæmi: Í einni spennusögu
getur aðdráttarafl bókarinnar falist í sterkri, viðkunnanlegri
söguhetju. Í annarri gæti það verið framandi sögusvið,
hnyttin orðræða eða innsýn í ákveðin vandamál. Ráðgjafinn
þarf einnig að vera meðvitaður um einkenni sem mögulega
gætu dregið úr aðdráttarafli bóka fyrir suma lesendur, svo
sem djarfar kynlífslýsingar, ofbeldi eða viss ritstíll.
Með aukinni færni í að greina aðdráttarafl færist ráðgjafinn
yfir á stig tvö, að flokka saman titla eða höfunda eftir
aðdráttarafli. Þegar leikni í þessu eykst er jafnvel nóg að hafa
aðeins lesið ritdóma eða umsagnir. Stig þrjú felur svo í sér að
athuga hvaða sagnategund bókin tilheyrir.
Það krefst þjálfunar að temja sér þennan hugsunarhátt
en sá sem sinnir starfinu þarf einnig að þjálfa sig í að koma
hugsunum sínum í orð. Ráðgjafinn þróar með sér skipulagðan
lestur, heldur skrá yfir lesnar bækur og skrifar umsagnir. Hann
æfir sig í að tala um bækur, aðdráttarafl og sagnategundir við
samstarfsfólk og viðskiptavini. Aðferð þessi auðveldar honum
að svara spurningum og hjálpa lesendum að skilgreina eigin
lessmekk.
Um ráðgjafaþjónustuviðtalið sjálft segja Saricks og Brown
(1997) að grípa þurfi hvert tækifæri til að bjóða aðstoð.
Algengustu fyrirspurnir viðskiptavina séu um ákveðinn
höfund en stundum sé spurt um tiltekna sagnategund. Auk
þess að svara fyrirspurninni á ráðgjafinn að nota tækifærið til
að skapa tengsl og benda á fleiri bækur. Ef viðskiptavinurinn
spyr til dæmis um eitthvað eftir rithöfundinn Mary Higgins
Clark er upplagt að spyrja hvort hann hafi líka lesið Joy
Fielding. Þannig kemst viðskiptavinurinn að því að starfsfólkið
getur komið með uppástungur og taki samræðum um
bækur fagnandi. Nokkuð algengt er að spurt sé um nýjar
metsölubækur. Á almenningsbókasafni er slík bók sjaldnast
laus. Þá er upplagt að stinga upp á líkum höfundi sem
viðkomandi getur lesið í millitíðinni og spyrjast fyrir um hvað
það er sem hann heldur að honum líki við í bókinni sem hann
spurði um. Oft þarf ráðgjafinn sjálfur að hafa frumkvæðið að
viðtalinu. Hann þarf að vera á röltinu innan um bókahillurnar
og spjalla við viðskiptavini. Með þessu brýtur hann ísinn og
eykur möguleikana á því að þeir þori að spyrjast fyrir. „Ertu að
leita að einhverju sérstöku?“ eða „Má ég stinga upp einhverju
að lesa?“ eru t.d. góðar leiðir til að hefja samræður. Ef
viðskiptavinurinn vill þiggja aðstoð er reynt að fá hjá honum
upplýsingar sem byggja má uppástungurnar á. „Hvað finnst
þér gaman að lesa?“ er ekki gagnleg spurning því yfirleitt á
fólk erfitt með að svara því fyrirvaralaust. Betra er að biðja
viðskiptavininn að segja frá bók sem hann naut þess að lesa.
Eftir að hafa hlustað og safnað þannig upplýsingum um
smekk viðskiptavinarins og hvað honum hugnast þá stundina
er hægt að benda honum á nokkrar bækur og lýsa í stuttu
máli efni þeirra og aðdráttafli. Þannig ætti viðskiptavinurinn
að vera komin með nægar upplýsingar til að geta valið.
Samtalinu er svo slitið með því að hvetja viðskiptavininn til að
koma aftur, láta vita hvernig honum líkaði lesturinn og fá fleiri
uppástungur að bókum (Saricks og Brown, 1997).
Tillögur annarra sérfræðinga eru misjafnlega yfirgrips-
miklar en nokkuð samhljóma: Viðtalið er í raun fyrirvaralausar,
óformlegar samræður milli viðskiptavinar safnsins og
starfsmanns, augliti til auglitis. Starfsmaðurinn þarf að
vera vel að sér í sagnategundum og aðdráttarafli bóka
og nota hjálpartæki, svo sem uppflettirit og bókalista.
Mikilvægi þess að orða spurningar þannig að svarið gefi sem
gagnlegastar upplýsingar og að inna lesanda eftir því hvað
það er við bók sem höfðar til hans kemur fram hjá öllum
sérfræðingunum. Hugmyndir þeirra speglast í skilgreiningu
Saricks (2005) á ráðgjafaþjónustuviðtalinu: Það er ólíkt öðrum
upplýsingaþjónustuviðtölum að því leyti að það snýst ekki
um svör við spurningum. Það er samtal þar sem lesandinn
segir frá bókasmekk sínum og ráðgjafinn bendir á mögulega
bókatitla og hvetur til áframhaldandi samskipta. Mælikvarði á
árangur er hvort viðskiptavinurinn kemur aftur til að tala um
bækur og fá uppástungur og efni sem fullnægir lesþörfum
hans og viðvarandi samskipti verða til.
Leiðbeiningarreglurnar endurskoðaðar
En hvernig gengur bókasafnsstarfsfólki að aðstoða viðskipta-
vini að finna „góða bók“?
Í grein May, Olesh, Miltenberg og Lackner, A look at
readerś advisory services, sem birtist í Library Journal árið
2000, er greint frá rannsókn þeirra á ráðgjafaþjónustu við
lesendur á almenningsbókasöfnum í Nassau í Bandaríkjunum.
Niðurstöður sýndu að í engum af 54 tilfellum átti hið ítarlega
ráðgjafaþjónustuviðtal sér stað og aðferðum fyrrnefndra
sérfræðinga var sjaldan beitt. Í 98 prósentum tilfella eða á
öllum söfnum nema einu þurfti viðskiptavinurinn sjálfur að
leita sér aðstoðar. Viðbrögð starfsfólks við fyrirspurnum um
aðstoð voru allt frá því að bjóða fólk velkomið og til þess að
vera fáskiptin og í nokkrum tilfellum brást það ergilegt við.
Starfsfólki þótti beiðni um leiðsögn auðsýnilega óþægileg.
Bókaábendingar byggðust oft á persónulegum smekk og
reynslu en fagleg hjálpartæki voru sjaldan notuð og þá helst
rafræn bókaskrá. Eftirfylgni var næstum aldrei í boði (May o.fl.
2000).
Rannsóknir May og félaga og svipaðar athuganir Chelton
(2003) benda til þess að þrátt fyrir leiðbeiningarreglur
sérfræðinga virðist markviss, formleg ráðgjafaþjónusta við
lesendur ekki vera fyrir hendi og venjan virðist vera að veita
ófagleg, óformleg, handahófskennd svör við fyrirspurnum.
Fagskrif sérfræðinganna nýtast því starfsfólki bókasafnanna
ekki sem skyldi.
En hvað getur starfsfólk bókasafna gert til að bæta
fagmennsku sína? Er starfið jafnvel of erfitt í framkvæmd til
þess að vera á allra færi?
Duncan Smith (2000) telur að skýringuna megi rekja til
þriggja mikilvægra breyta: Viðhorfa, skorts á hjálpartækjum
og vöntun á yfirfærslu þekkingar í skipulagða framkvæmd.
Hann bendir á að til að bæta ráðgjafaþjónustu við lesendur
þurfi meira til en útgáfu leiðbeininga. Smith hófst því handa
við að brúa bilið milli þekkingar og framkvæmdar. Það
fólst í að skilgreina hlutverk ráðgjafaþjónustu við lesendur,