Bókasafnið - 01.06.2010, Síða 26

26
bókasafnið 34. árg. 2010
Eins og sjá má á töflunni hér að ofan hefur notkunin verið
aðlöguð síðar og er útfærslan nú á nokkuð annan hátt en í
þýðingu Jóns Ólafssonar.
Aðrar þýðingar Dewey-kerfisins á Íslensku
Hálf öld leið þar til næsta þýðing kerfisins leit dagsins ljós en
það var árið 1952 þegar þeir félagar dr. Björn Sigfússon og
Ólafur F. Hjartar gáfu út bók sína Bókasafnsrit 1. Myndunar-
og skráningarstörf með fulltingi menntamálaráðuneytisins. Í
bókinni var fjallað um flokkun og ágrip af Dewey-kerfinu birt í
þýðingu ásamt efnislykli.
Fljótlega eftir að embætti bókafulltrúa ríkisins var stofnað
var gefið út ritið Leiðbeiningar um flokkun og skráningu
bóka (Guðmundur G. Hagalín, 1955). Ritið var ætlað litlum
bókasöfnum og þýðingin mun ágripskenndari en áðurnefnd
þýðing þeirra Björns og Ólafs. Nokkrum árum síðar eða 1961
gaf bókafulltrúi út ritið Um almenningsbókasöfn – fræðsla og
bendingar um skipan þeirra og rekstur (Guðmundur G. Hagalín)
þar sem er að finna heldur ítarlegri útdrátt úr kerfinu. Bæði
ofangreind rit byggðu á Bókasafnsriti þeirra Björns og Ólafs
sem þótti of ítarlegt fyrir lítil bókasöfn.
Nánast strax eftir stofnun Bókavarðafélags Íslands (BVFÍ)
árið 1960 var af stjórn félagsins „skipuð nefnd til þess að
ganga frá reglum um flokkun fyrir íslenzk bókasöfn“ (Dewey,
1970, bls. 7). Tíu árum síðar var þýðing kerfisins, sem byggðist
á 16. (frá 1958) og 17. (frá 1965) óstyttu útgáfunni, gefin út hjá
bókafulltrúa ríkisins að tilhlutan BVFÍ sem fékk leyfi rétthafa
fyrir útgáfunni sem í formála er kölluð „útdráttur úr kerfinu“
(Dewey, 1970, bls. 8) enda mikið stytt. Það að stuðst var við
tvær útgáfur helgaðist af því að verkið dróst á langinn og
„þótti nefndarmönnum einsýnt að taka bæri tillit til ýmissa
breytinga, sem gerðar höfðu verið síðan 16. útgáfan birtist“
(Dewey, 1970, bls. 7). Þetta er í fyrsta skipti sem kerfið er gefið
út í bókarformi hér á landi og hefur vafalaust verið mikill
fengur að því fyrir íslensk bókasöfn.
Næsta þýðing kerfisins var svo gefin út 17 árum síðar
eða 1987 og byggðist aðallega á 11. styttu útgáfu þess (frá
1979) en að nokkru var stuðst við forprent af 12. útgáfunni
sem þá var í undirbúningi (Dewey, 2002). Samstarfsnefnd
um upplýsingamál stóð að útgáfunni en Flokkunarnefnd
bóka safna annaðist ritstjórn og þýddi jafnframt meginhluta
verksins en nefndin hafði verið skipuð árið 1980 (Dewey,
1987). Miðað við næstu útgáfu á undan var þessi útgáfa miklu
ítarlegri.
Þriðja þýðingin í bókarformi kom svo út árið 2002 eða
réttum 100 árum eftir að þýðing Jóns Ólafssonar birtist í
Tímariti Hins íslenska bókmenntafélags. Landsbókasafn Íslands
– Háskólabókasafn stóð að útgáfunni. Útgáfan hafði verið
lengi í vinnslu en vinna við hana var hafin strax um 1990
(Þórdís T. Þórarinsdóttir, 1992a). Útgáfan er nokkuð nákvæm
þýðing á 13. styttu útgáfunni frá 1997 en að einhverju leyti
höfð hliðsjón af 14. útgáfunni sem var þá í vinnslu (Dewey,
2002). Þetta er langítarlegasta útgáfan á íslensku fram til þessa
og endurspeglar hún í flestum tilvikum frumgerðina enda var
kveðið á um í útgáfusamningi „að efnistök séu í sem mestu
samræmi við alþjóðlegu (amerísku) útgáfuna“ (Dewey, 2002).
Þróunin hefur jafnan verið sú að hver ný þýðing Dewey-
kerfisins á íslensku hefur verið ítarlegri og vandaðri en sú
næsta á undan. Mikill fengur hefur verið að öllum þýðingunum
fyrir íslensk bókasöfn og þær stuðlað að aukinni fagmennsku
og samræmingu í flokkun. Einnig hefur það auðveldað
flokkunarstörfin að hafa kerfið á móðurmálinu. Þýðingarnar
hafa jafnan verið mjög lengi í vinnslu sem stafar af því að
þýðingarstörfin voru að jafnaði unnin meðfram öðrum
störfum á söfnunum en hve þýðingarnar voru lengi í vinnslu
hlýtur að hafa orsakað tvíverknað þegar ný útgáfa kerfisins
sem taka þurfti tillit til kom út áður en verkinu lauk.
Samanburður á umfangi þýðinga
Eins og glögglega má sjá á töflunni hér að neðan hefur mikil
þróun orðið á umfangi og þar með nákvæmni þýðinga Dewey-
kerfisins á íslensku.
Yfirlit yfir þýðingar Dewey-kerfisins á íslensku
Nr. Ár Útgáfuform Bls.-fjöldi Umfang og ítarleiki
1 1902 Tímaritsgrein 8 Ágrip - hluti tímaritsgreinar
2 1952 Bókarkafli 19 Ágrip en með efnislykli
3 1955 Bæklingur 8
Enn meiri stytting
án efnislyklils fyrir
lítil bókasöfn
4 1961 Bæklingur 12 Heldur ítarlegri en fyrri bæklingur
5 1970 Bók (leyfi) 174
Byggð á 16. & 17.
óstyttu útg., stytt -
nánast útdráttur
6 1987 Bók (leyfi) 571
Byggð á 11. styttu
útg. kerfisins, en
meira stytt
7 2002 Bók (leyfi) 993
Þýðing á 13. styttu
útg. kerfisins frá
1997
Íslenskir valkostir
Dewey-kerfið býður upp á ýmsar staðfæringar fyrir hvert
tungumál og land um sig. Sem dæmi má nefna að taka má
flokkstölu bandarískrar ensku í bandarísku útgáfunni undir
þjóðtungu þess lands sem kerfið er notað í. Bandarísk enska
er þá flokkuð með breskri ensku. Viðkomandi tungumál fær
þá flokkstölu fyrir bandarískar bókmenntir (810) sem eru í því
tilviki flokkaðar með breskum bókmenntum (820). Einnig hafa
ýmsar aðrar tilfærslur og breytingar verið gerðar – sérstaklega
í fyrri útgáfum – en í íslensku útgáfunni frá 2002 er lítið um
aðrar breytingar á kerfinu að ræða en fyrir íslensk sérsvið enda
er ekki mælt með þeim hjá aðalritstjórn kerfisins. Útvíkkanir
kerfisins, til dæmis í flokkun landsvæða, eru leyfðar í samráði
við aðalritnefnd kerfisins. Gert er að skilyrði að öll frávik frá
bandarísku útgáfunni önnur en útvíkkanir séu auðkennd
sérstaklega. Í íslensku útgáfunni frá 2002 eru slíkar breytingar
auðkenndar með tákninu # (tvíkross eða milla).