Bókasafnið - 01.06.2010, Síða 29

29
bókasafnið 34. árg. 2010
Þeir sem flokka á bókasöfnum með aðild að Gegni verða
að hafa í huga að mismunandi flokkunarkerfi eru lögð til
grundvallar við flokkun efnis sem skráð er í Gegni. Jafnvel þó
notuð sé sama útgáfan af Dewey-kerfinu þá geta söfn beitt
henni á mismunandi hátt. Samt má búast við að með aukinni
notkun Gegnis verði óhjákvæmilega með tímanum nokkur
samræming í flokkuninni við það að flokkarar skoði færslur
hjá öðrum söfnum til viðmiðunar fyrir flokkun í eigin safni.
Íslenskar hefðir í flokkun
Í tímans rás hafa skapast ýmsar hefðir hér á landi í beitingu
Dewey-kerfisins.
Skáldrit
Aðalregla Dewey-kerfisins er að flokka bókmenntaverk eftir
upprunamáli. Þeirri aðferð er meðal annars beitt á Lands-
bókasafni Íslands – Háskólabókasafni og í nokkrum öðrum
söfnum. Einn af valkostum Dewey-kerfisins er að flokka skáldrit
ekki eftir upprunamáli heldur tungumáli ritsins. Þeirri aðferð er
einkum beitt á almenningsbókasöfnum og grunnskólasöfnum.
Á sumum söfnum tíðkast að flokka allar skáldsögur í einn
flokk (S) og er það einkum hjá almenningsbókasöfnum og
grunnskólasöfnum sem þeirri aðferð er beitt. Einnig þekkist að
gefa skáldritum ekkert flokksmerki. Þó notað sé eitt og sama
kerfið má þannig beita því á ýmsa mismunandi vegu.
Ævisögur
Meginregla Dewey-kerfisins nú er að flokka ævisögur með
þeirri fræðigrein sem viðkomandi persóna tengist sterkast.
Valkostur er að flokka allar ævisögur saman í 920 flokkinn og
skipta þeim nánar eftir ævistarfi. Þessari aðferð er til dæmis
beitt á Landsbókasafni Íslands – Háskólabókasafni. Á mörgum
íslenskum bókasöfnum skapaðist sú sérstaka hefð að flokka
ævisagnasöfn í 920 og ævisögur einstaklinga í 921. Flokkstalan
921 er séríslensk afbrigði sem er ekki í bandarísku útgáfunni (sbr.
Dewey, 1970, 111; Dewey, 1987, 333). Helgaðist þetta af því að
oft var erfitt að ákvarða í hvaða flokki viðkomandi ævisaga ætti
best heima því margir tilheyrðu fleiri en einni starfsstétt. Þessari
aðferð er beitt víða á söfnum hér á landi og hefur hún gefist vel.
Innan flokksins er raðað eftir nöfnum þeirra sem skrifað er um.
Efnisgreining: Flokkun vs. Lyklun
Fyrir tölvuvæðingu bókasafna var flokkun jafnan eina
efnisgreiningin. Beitt var fínflokkun og hver bók fékk fleiri en
eina flokkstölu (aukamarktölu, plúsmarktölu) ef efni hennar gaf
tilefni til. Á þeim tíma var íslenskan ekki talin henta til lyklunar
því hún væri beygingamál. Bókasöfn héldu þá spjaldskrár, það
er stafrófsskrá og flokkaða skrá, sem notaðar voru við að finna
efni safnanna, hvort tiltekið efni væri til og hvar það stæði í hillu
væri það til. Gegndu skrárnar sama hlutverki og tölvuvæddar
skrár gera nú. Reynt var að gera efni safnanna eins aðgengilegt
og kostur var. Spjöldum fyrir flokkstölur var síðan raðað í
flokkuðu skrána. Framan við aukamarktölu var + (plús) merki
sem sýndi að talan var ekki staðsetningartákn og fyrir neðan
þá tölu á spjaldinu var flokkstalan sem sýndi staðsetningu
safngagnsins í hillu.
Með lyklun gagna samfara tölvuvæðingu bókasafna upp
úr 1990 minnkaði þörfin fyrir fínflokkun og aukamarktölur
því efnisorðin komu í staðinn. Árið 1992 kom fyrsta útgáfa
Kerfisbundins efnisorðalykils fyrir bókasöfn og upplýsingam-
iðstöðvar út, 2. útgáfa 1996 og sú þriðja 2001 (Þórdís T.
Þórarinsdóttir og Margrét Loftsdóttir, 2001) með því markmiði
að stuðla að samræmingu í efnisorðagjöf.

Þáttur miðlægrar skráningar í flokkun
Árið 1974 var hafið að gefa út spjaldskrárspjöld sem bókasöfn
gátu keypt og var flokkstala bókanna prentuð á spjöldin.
Þjónustumiðstöð bókasafna tók við útgáfu og sölu spjalda
þegar hún var stofnuð árið 1978 en jafnframt samtímaskrán-
ingu voru spjöld gefin út fyrir bækur gefnar út á árunum 1944-
73 (Regína Eiríksdóttir, 1997). Spjaldaútgáfan stuðlaði vafa-
laust að samræmingu í flokkun á íslenskum bókasöfnum. Með
tölvuvæðingu bókasafna minnkaði eftirspurnin og árið 1997
var þjónustunni hætt (Regína Eiríksdóttir, tölvupóstur, 17. apríl
2009). Þess má geta að frá árinu 1973 hefur Skólasafnamiðstöð
Reykjavíkur flokkað og skráð efni skólasafna í grunnskólum í
Reykjavík og þannig unnið mikið samræmingarstarf á sviði
flokkunar. Fyrst var efnið skráð á spjaldskrárspjöld sem send
voru út í söfnin en frá 1994 hefur allt efni verið tölvuskráð
(Margrét Björnsdóttir, 1997).
Framtíð Dewey hér á landi
Einsýnt er að íslensk bókasöfn munu áfram nota Dewey-kerfið
um ófyrirsjáanlega framtíð til að skipa safnefni í hillur burtséð
frá útgáfuformi. Ný þýðing af Dewey er æskileg. Þýðingin frá
2002 er einkum byggð á útgáfu frá 1997 en ný útgáfa kom út
2003 og enn er ný útgáfa kerfisins, 23. óstytta útgáfan og 15.
stytta, í undirbúningi. Blönduð vefútgáfa gæti verið fýsilegur
kostur hér á landi, þannig að stytta útgáfan væri á íslensku en
þar sem henni sleppti væri hægt að fara beint inn í óstyttu
bandarísku útgáfuna. Slík útgáfa gæti verið ódýrari þar sem
ekki væri um prentkostnað að ræða. Einnig gæti hún stytt
þýðingartímann og veitt aðgang að styttri og óstyttri útgáfu
samtímis. Slík útgáfa er í undirbúningi í Svíþjóð og í skoðun í
Noregi (Mitchell, Rype, Svanberg, 2009).
Eins og áður getur er nú engin markviss samræming í
flokkun á íslenskum söfnum. Með tilkomu aukinnar efnis-
orðagjafar hefur hlutverk flokkunar í flestum tilfellum breyst
frá því að vera efnisgreiningar- og staðsetningarkerfi í að
vera nær eingöngu staðsetningarkerfi. En með aukinni
alþjóðavæðingu hefur mikilvægi flokkunar sem efnisgrein-
ingar aftur aukist. Dewey-kerfið hefur verið þýtt á fjölmörg
tungumál og gætu marktökur þess því þjónað eins og
nokkurs konar alheimsmál á sviði efnisflokkunar í rafrænum
gagnaskrám. Í auknum mæli hefur verið fallið frá að nota
staðfæringar og breytingar við flokkun til að skapa þjóðtungu