Morgunblaðið - 15.04.2015, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. APRÍL 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
150 ár eru í dagliðin frá andlátiAbraham Lin-
colns, eins dáðasta
forseta Bandaríkj-
anna, en hann féll
fyrir morðingjahendi einungis
um viku eftir að búið var að leiða
bandaríska borgarastríðið til
lykta. Skipstjórinn hafði stýrt
fleyinu í höfn, en fékk ekki að
njóta ávaxta friðarins. Það var
ekki síður miður, því að eftir-
maður hans á forsetastóli, And-
rew Johnson, fékk það hlutverk
að stýra endurreisninni eftir
stríðið, og kaus að gera það með
þeim hætti, að lítið breyttist í
högum Bandaríkjanna, annað en
að þeir sem áður voru þrælar
urðu að nafninu til frjálsir, án
þess að fá að njóta þeirra réttinda
eða jafnréttis sem slíkri stöðu
hefði átt að fylgja.
Arfleifð Lincolns er um sumt
mörkuð þeim heilagleika sem
gjarnan fylgir þegar menn kveðja
þessa jörð of snemma, þó að þar
megi finna ýmsar þverstæður.
Hans er gjarnan minnst sem
mannsins sem batt enda á þræla-
hald í Bandaríkjunum, en oft
gleymist að tala um að það var þó
ekki takmark Lincolns með styrj-
öldinni, heldur hitt að halda
Bandaríkjunum saman sem einu
ríki. Þá er það að vissu leyti kald-
hæðnislegt, að Lincoln beitti
ýmsum brögðum til þess að halda
fremsta lýðræðisríki heims á
þeim tíma saman, þar á meðal rit-
skoðun og herlögum.
Líkt og Lincoln benti á í Get-
tysborgarávarpi
sínu í nóvember
1863 voru Bandarík-
in stofnuð utan um
þá róttæku hug-
mynd í sögu mann-
kynsins, að allir menn væru skap-
aðir jafnir. Í eldi borgara-
styrjaldarinnar sá Lincoln fyrir
sér að Bandaríkin gætu endur-
fæðst í nafni frelsis, þannig að
slíkt ríki, sem byggðist á valdi
fólksins, myndi ekki hverfa af
jörðu.
Því miður hefur nokkuð skort á
það að Bandaríkin hafi uppfyllt
hið mikla loforð sem þau voru
stofnuð um. Það tók um hundrað
ár til viðbótar að binda enda á að-
skilnaðarstefnu þá sem ríkti í
Suðurríkjunum, og 150 árum síð-
ar er enn langur vegur frá því að
hægt sé að tala um að allir menn
séu skapaðir jafnir í Bandaríkj-
unum. Nýleg dæmi frá Suður-
Karólínu og víðar sýna að enn
hallar mjög á blökkumenn í
Bandaríkjunum, sem verða enn
fyrir barðinu á gríðarlegu mis-
rétti, ekki síst af hálfu ríkis og
lögreglu.
Það að stöðu kynþáttamála í
Bandaríkjunum sé enn ábótavant
þýðir þó ekki, að starf Lincolns
hafi allt verið unnið fyrir gýg.
Engin leið er að vita, hvort Lin-
coln hefði getað hraðað þeirri
þróun sem hann hóf í átt að frels-
un þrælanna, hefði hann lifað.
Hitt er þó sennilegt að án þeirrar
forystu sem Lincoln sýndi á sín-
um tíma væru Bandaríkin komin
enn skemmra á veg en nú er.
Veitti mikilvæga for-
ustu en þó er enn
löng leið ófarin}
Arfleifð Lincolns
156 krabbameins-sjúklingar fóru
árin 2012-2014 til
Danmerkur til
greiningar í jáeinda-
skanna. Fjöldinn
hefur farið vaxandi
og nálgaðist hundr-
að í fyrra og gæti
orðið helmingi meiri á þessu ári.
Enginn slíkur skanni er á Íslandi.
Kári Stefánsson, forstjóri Ís-
lenskrar erfðagreiningar, skrifar
grein í Morgunblaðið í gær þar
sem hann gerir forgangsröðina í
meðferð opinbers fjár að umtals-
efni. Í greininni veltir hann því
fyrir sér hvers vegna Sigmundur
Davíð Gunnlaugsson forsætisráð-
herra gefi út yfirlýsingu um að
halda upp á hundrað ára afmæli
fullveldis með því að ljúka við
byggingu húss yfir stofnun ís-
lenskra fræða þegar kreppir að
heilbrigðiskerfinu.
Kári segir að það sé til marks
um að sjálfstæðið sé aftur að glat-
ast til Dana að sjúklingar séu
sendir til Danmerkur og bendir á
að forsætisráðherra geti auðveld-
lega skipt um skoðun og flutt
„það fé sem hann er í þann veginn
að setja í hús vestur á Melum yfir
í kaup á tæki til þess að hlúa að
lösnu fólki“.
Í jáeindaskönnum eru notaðir
ísótópar, sem gefa frá sér jáeind-
ir. Til að framleiða ísótópa þarf
öreindahraðal auk
þess sem framleiða
þarf sérstök merki-
efni. Undir þetta
þarf mjög sérhæft
húsnæði.
Kristján Þór Júl-
íusson heilbrigðis-
ráðherra sagði í við-
tali við Morgunblaðið í janúar að
tækjabúnaðurinn myndi kosta
um 200 milljónir auk þess sem
kosta myndi allt að einn og hálfan
milljarð að byggja utan um hann
vegna þess að húsnæðið þyrfti að
vera geislahelt. Hann frábiður
sér bráðabirgðalausnir.
Eins og Stefán E. Matthíasson
læknir hefur bent á í greinum í
Morgunblaðinu þarf jáeinda-
skanni ekki að vera í „bráða-
kjarna spítalabyggingar til fram-
tíðar“. Eigi að bíða eftir nýjum
Landspítala muni biðin standa í
fimm til tíu ár.
Það kostar sitt að senda sjúk-
linga til Danmerkur í greiningu.
Það sem verra er að velja þarf úr
sjúklinga til fararinnar. Jáeinda-
skönnun myndi koma mun fleiri
sjúklingum til góða en nú fá slíka
greiningu. Með notkun jáeinda-
skanna verður meðferð markviss-
ari og auðveldara að fylgjast með
og sjá árangurinn. Fyrir vikið
gæti dregið úr lyfjagjöf og óþörf-
um skurðaðgerðum. Það er ekki
til lítils að vinna.
Sjúklingar eru send-
ir til greiningar í
Danmörku og fara
mun færri en þyrftu
á að halda}
Beðið eftir jáeindaskanna
Þ
ar sem ég ólst upp í Vesturbænum
átti ég eðlilega oft leið niður Tún-
götuna. Neðst í henni stóð lengi
umferðarmerki, á horni Túngötu
og Suðurgötu, og þegar maður var
staddur fyrir framan sovésku menningar-
skrifstofuna sem þar var og skugginn af merk-
inu sást á norðvesturhorni Herkastalans sýnd-
ist mér sem þar stæði maður, nánar tiltekið
maður sem ég þekkti, eða réttara sagt maður
sem Steingrímur bróðir minn þekkti. Ég vissi
aldrei hvað hann hét en Steini kallaði hann
Joe. Ég nota orðið maður frjálslega, því auðvit-
að var Joe bara unglingur, eiginlega barn, og
Steini líka, hvað þá ég, sennilega var ég ekki
nema fjórtán eða fimmtán ára þegar þessi
minning varð til. Mér fannst ég þó næstum
fullorðinn á þessum tíma og þeir félagarnir,
Joe og Steini, rígfullorðnir, Steingrímur sautján ára að
verða átján, en ekki veit ég hvað Joe var gamall og reynd-
ar man ég ekki eftir að hafa hitt hann eða séð, hann var
þarna bara sem áhrifavaldur í skugganum, grindhoraður
í síðum svörtum frakka eins og Steini og eins og ég.
Það voru allir alltaf að tala um Joe, en með allir á ég
eiginlega við foreldra mína sem ekki voru sáttir við að
Steini ætti slíkan og þvílíkan vin, sem var víst vafasamur,
eða svo fannst þeim, kannski drykkjumaður og hálf-
gerður flækingur. Fyrir vikið, þ.e. vegna óánægju for-
eldra minna, varð Joe að táknmynd af andófi í stöðnuðu
samfélagi, hálfgerður útlagi, fannst mér, sem lifði á jaðri
fornfálegs samfélags sem ekki skildi hann og
okkur.
Á endanum hvarf Joe svo sjónum mínum,
án þess ég hafi séð hann almennilega, nema
sem skugga á kastalavegg.
Síði frakkinn varð einskonar einkennisbún-
ingur okkar í menningarkima vestur í bæ, við
sem reyktum hass, átum sýru og fannst við
vera ótrúlega gáfaðir og misskildir. Ég vildi
vera eins og Steini og líka eins og Joe, í alltof
stórum frakka, enda var ég algjört peð á þeim
tíma. Við vorum fleiri í þessum menningar-
kima, flaksandi frakkinn var einkennisbún-
ingur til marks um að ég væri sérstakur, til-
heyrði sérstökum menningarkima þar sem
enginn var sérstakur, enda voru allir eins. Ís-
lenskir hippar voru eiginlega horfnir á þeim
tíma, búnir að klippa sig, skipta um föt og fá
sér vinnu, en við vorum einskonar síðhippar, stein-
steypuhippar sem mældum malbik.
Eftir að Steini var dáinn langaði mig til þess að skugg-
inn væri af honum, að hann stæði þarna á Suðurgötuhorn-
inu og væri að bíða eftir einhverjum, kannski eftir mér, en
ferðunum niður Túngötuna hafði þá fækkað. Í dag reyni
ég stundum að sjá skuggann af frakkaklæddum unglingi
á veggnum þá sjaldan ég geng niður Túngötuna. Umferð-
armerkið er þó annað, eða kannski er ég einhver annar
því það er sama hve ég blimskakka augunum, ég sé aldrei
annað en umferðarmerki og auðan steinvegg.
arnim@mbl.is
Árni
Matthíasson
Pistill
Skugginn af Steina
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
Niðurstöður rannsóknasérfræðinga Hafrann-sóknastofnunar eru aðmun minna hafi drepist
af íslenskri sumargotssíld vegna
sýkingar í stofninum heldur en ótt-
ast hafði verið og gert var ráð fyrir.
Sýkingin kom upp haustið 2008 og
hennar gætir enn í síldinni, en hins
vegar er ekki gert ráð fyrir neinum
sýkingardauða lengur.
Guðmundur J. Óskarsson,
fiskifræðingur hjá Hafrann-
sóknastofnun, segir að alla vetur
frá 2008 hafi sést merki um sýkingu
í síldinni, en hún er einkum metin
út frá blettum í hjarta síldarinnar.
Sýkingarhlutfallið fór í um og yfir
50% fyrstu tvo veturna, en nú eru
merki um sýkingu í 30-40% af ár-
göngum frá 2006 og eldri. Yngri ár-
gangar, sérstaklega 2008 og yngri,
eru nánast án sýkingar.
Sýkingardauðinn ofmetinn
„Fyrstu tvö árin sáum við sýk-
inguna þróast úr því að vera væga-
í byrjun haustsins í það að vera
mjög mikil seinni part vetrar, en
síðan þá höfum við ekki séð slíka
þróun,“ segir Guðmundur. „Það
hefur lítil breyting orðið á eðli sýk-
ingarinnar síðustu ár og það að
yngri árgangar skuli vera án sýk-
ingar bendir til þess að það sé nán-
ast engin ný sýking í stofninum.
Eitthvað drapst af síldinni
fyrstu tvo veturna og skýrasta
dæmið var í höfninni í Vestmanna-
eyjum í mars 2009 er um þúsund
tonn drápust. Við höfum ekki gert
beint mat á því hve mikið magn
hafi drepist af völdum sýkingar-
innar en gerðum ráð fyrir fyrstu
árin að öll sýkt síld dræpist. Eftir
því sem fleiri gögn söfnuðust upp
varð okkur ljóst að við værum að
ofmeta sýkingardauðann, og höfum
síðan um 2012 aðeins gert ráð fyrir
sýkingardauða fyrstu tvo veturna.
Þetta mat er í sífelldri endurskoðun
eftir því sem tíminn líður og við
fáum ný gögn.
Í heildina teljum við að nokkur
þúsund tonn hafi drepist vegna sýk-
ingar, en mun minna en ætla mátti
miðað við hversu hátt sýkingarhlut-
fallið var. Hins vegar teljum við að
sýkt síld hafi frekar orðið bráð
þorsks og annarra fisktegunda
heldur en ósýkt þar sem hún hafi
verið auðveldari bráð og nátt-
úrulegur dauði hafi því ekki breyst
mjög mikið í heild,“ segir Guð-
mundur.
Mikil óvissa var um stofninn
Sýkingin skapaði mikla óvissu
um afdrif stofnsins og í ástands-
skýrslu Hafrannsóknastofnunar
fyrir fiskveiðiárið 2009/2010 segir
meðal annars að við framreikninga
stofnsins bætist við óvissa um þró-
un Ichthyophonus-sýkingar í stofn-
inum, þ.e. hvort meira af stofninum
muni sýkjast á vor- og sumarmán-
uðum 2009. Að teknu tilliti til niður-
staðna um sýkingarhlutfall veiði-
stofnsins veturinn 2008/2009 þar
sem sýkingin er talin hafa drepið
um 32% stofnsins veturinn/vorið
2009 er talið að hrygningarstofninn
verði 344 þús. tonn sumarið 2009.
Eins og áður sagði má greina
sýkinguna á blettum í hjarta síld-
arinnar og slíka bletti má enn finna
í stórum hluta eldri síldarinnar.
Guðmundur segir spurningu hvort
réttara sé að nefna slíka bletti sýk-
ingu eða merki um gamla sýkingu.
Í samstarfi við vísindamenn á Keld-
um hafi verið kannað hvort þessi
sýking væri virk eða óvirk. Í mörg-
um tilvikum hafi komið í ljós að
sýkillinn var til staðar en ekki virk-
ur.
Mun minni sýkingar-
dauði en óttast var
Morgunblaðið/Gunnlaugur Árnason
Síldveiðar Í nokkur ár veiddist síldin í Breiðafirði, meðal annars skammt
frá höfninni í Stykkishólmi. Í fyrra fékkst mest af henni í Kolluál.
Mikilvægur stofn
» Árið 2008 var stofn ís-
lenskrar sumargotssíldar mjög
sterkur og fiskveiðiárin 2007/
08 og 2008/09 var afli úr
stofninum yfir 150 þúsund
tonn hvort ár.
» Leyfilegur heildarafli á
þessu fiskveiðiári er 82.200
þúsund tonn.
» Auk affalla vegna sýking-
arinnar er talið að um 55 þús-
und tonn hafi drepist í tveimur
umhverfisslysum í Kolgrafa-
firði veturinn 2012-13.
» Mikið af íslensku sumar-
gotssíldinni hefur síðustu ár
haldið sig á Breiðafirði og í
Kolluál, en einnig við sunnan-
og suðaustanvert landið.
» Ekki hefur verið munur á
sýkingu eftir því hvar síldin
heldur sig.
» Guðmundur Óskarsson
gerði grein fyrir þróun sýking-
arinnar og niðurstöðum rann-
sókna á Polshift-ráðstefnunni
sem lýkur í Reykjavík í dag, en
þar er fjallað um uppsjávar-
fiskistofna og loftslagsbreyt-
ingar.