Morgunblaðið - 18.05.2015, Blaðsíða 26

26 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 18. MAÍ 2015
VIÐTAL
Vilhjálmur A. Kjartansson
vilhjalmur@mbl.is
Íslandssaga frá abbadís til Örlygs-
staðabardaga eða Íslandssaga A-Ö
eftir sagnfræðingana Einar Laxness
og Pétur Hrafn Árnason er komin út
og segir Pétur undirbúninginn eiga
sér hálfrar aldar sögu.
„Undirbúningurinn að gerð þessa
rits hófst fyrir hálfri öld, þ.e. árið
1965 þegar hin sáluga Bókaútgáfa
Menningarsjóðs byrjaði að leggja
drög að samningu íslenkrar alfræði-
bókar,“ segir hann. „Þá voru sagn-
fræðingarnir Björn Þorsteinsson og
Einar Laxness fengnir til að taka
saman Íslandssöguhluta þessa al-
fræðirits en það verkefni dagaði hins
vegar uppi vegna fjársveltis.“
Níu árum síðar var ákveðið að ráð-
ast í útgáfu uppflettirita um afmörk-
uð efni, t.d. tónlist, bókmenntir og
sögu Íslands, sem Einari Laxness
var falið að taka saman að sögn Pét-
urs. „Afrakstur þeirrar vinnu leit
dagsins ljós 1974 þegar fyrra bindið,
Íslandssaga a-k, kom út og þremur
árum síðar birtist l-ö. Bókaútgáfa
Menningarsjóðs lagði síðan end-
anlega upp laupana 1992 en þá var
einmitt farið að huga að endurútgáfu
Íslandssögu a-ö. Það er ekki fyrr en
árið 1995 sem hún er svo rækilega
endurskoðuð og gefin út á ný í þrem-
ur hlutum á vegum Vöku-Helgafells
með um 600 uppflettigreinum um
fjölbreytt efni tengt sögu Íslands.
Svo 20 árum síðar er ráðist á ný í
heildarendurskoðun verksins á veg-
um Forlagsins. Ég, sem sagnfræð-
ingur, var fenginn til þess í samstarfi
við Einar eftir að hafa unnið að
nokkrum bókum um söguleg efni,
þ.á m. á vegum Forlagsins. Varð úr
að ég sá um grunnvinnuna, þ.e. til-
lögur um nýjar uppflettigreinar og
að uppfæra hinar eldri. Einar fylgd-
ist svo með þessu ferli, las yfir og
gerði sínar eigin tillögur.“
Fróðlegt og skemmtilegt rit
Lesendur þurfa ekki að vera
grúskarar um sögu lands og þjóðar
til að hafa gaman af ritinu. Það er
ólíkt hefðbundnum sagnfræðiritum
að því leyti að um uppflettirit er að
ræða og auðveldlega hægt að týna
sér í ritinu enda margt fróðlegt þar
að finna.
„Íslandssaga a-ö er frábrugðin
hefðbundnum sögubókum að því
leyti að hún fjallar ekki um afmarkað
efni og fylgir því eftir í samfelldu
máli frá upphafi til enda,“ segir Pét-
ur. „Hér er öll Íslandssagan til um-
fjöllunar og hún gerð lesanda að-
gengileg með því að framreiða efnið í
afmörkuðum greinum eða flettum
eins og það heitir í orðabókar-
fræðum. Hvað var fjörbaugsgarður?
Hvenær var algengt að þéra fólk?
Hver var Vísi-Gísli? Hvers vegna
gengust Íslendingar undir Gamla
sáttmála? Hverjir voru fríbýtarar?
Hvenær var EES-samningurinn
undirritaður? Hvenær byggðist Vík í
Mýrdal? Bókin veitir svör við öllum
þessum spurningum og ótal fleiri í
þeim u.þ.b. 2.000 flettum sem þessi
nýjasta útgáfa verksins hefur að
geyma.“
Nauðsyn á nýjum tíma?
Með tilkomu netsins má spyrja sig
hvort uppflettirit sem þetta sé ekki
hluti af gamalli tíð. Varla líður sá
dagur að landsmenn leiti sér ekki
fróðleiks með hjálp Google, Wiki-
pediu eða á öðrum krókum og kim-
um netsins.
„Þetta er auðvitað sígild spurning
sem bókaútgefendur spyrja sig þeg-
ar þeir leiða hugann að útgáfu sem
þessari,“ segir hann. „Já, sannarlega
er þörf fyrir uppflettirit á sviði Ís-
landssögu. Margar þjóðir eiga veg-
lega gagnabanka yfir sögulegan
fróðleik á netinu, en ekki við Íslend-
ingar. Jú, vissulega eru til nokkrar
færslur yfir sögu Íslands á Wikipe-
diu en þær eru hvergi nærri tæm-
andi og mjög misjafnar að gæðum,
svo ekki sé dýpra kveðið. Nemandi
sem lærir sögu þarf að geta aflað sér
upplýsinga hratt og treyst heimild-
inni. Fræðimaður verður oft að leita
uppi staðreyndir, til að sannreyna
eigin minni eða bæta við fyrri þekk-
ingu. Og svo lengi sem við látum
okkur sögu landsins varða er bók
sem þessi mikið þarfaþing.“
Pétur bendir einnig á að nauðsyn-
legt sé að kunna grunnatriði í Ís-
landssögu og ritið sé bæði aðgengi-
legt og þægilegt í notkun.
„Sérhverjum einstaklingi er nauðsyn
að þekkja grunnatriði Íslandssög-
unnar til að geta tekið þátt í og skilið
samtímaumræðu. Sagan er þannig
síkvik, löngu liðnir atburðir dúkka
upp þegar þeir eru bornir saman við
hið nýliðna, t.d. Gamla sáttmála við
Icesave og rannsóknir á efnahags-
brotum við Guðmundar- og Geir-
finnsmálið. Þessi bók gerir kleift að
kryfja slíkan samanburð til mergjar
og meta þá hvort í sumum tilfellum
sé verið að bera saman epli og app-
elsínur. Þá hefur þessi útgáfa þann
augljósa kost umfram hinar fyrri að
vera í einu bindi í stað tveggja og
þriggja áður. Þetta var eiginlega lyk-
ilatriði í okkar undirbúningi, því við
erum í raun að keppa við upplýsinga-
miðlun sem fer fram með hraða
handarhreyfinga á lyklaborði og að
smella fingri á tölvumús. Í því sam-
hengi var nauðsynlegt að koma öll-
um textanum fyrir í einu bindi þann-
ig að lesandinn þarf ekki að leggja
frá sér eitt bindi og ná í annað til að
leita uppi tvær mismunandi flettur.“
Efnistökin fjölbreyttari
Pétur segir vinnuna við verkið
hafa verið tvíþætta. „Í fyrsta lagi var
farið yfir og uppfærðar fyrri flettur.
Þannig hefur svo margt gerst á
þeim 20 árum sem eru liðin frá síð-
ustu útgáfu að ýmsar upplýsingar
voru orðnar úreltar, fjöldi sýslu-
manna hefur t.d. breyst og þá hefur
margt gerst – og þó ekki gerst – í
stjórnarskrármálum. Fyrsta vers
þessarar vinnu var að elta uppi
hvers kyns úreltar upplýsingar á
borð við þessar. Þá unnum við dálít-
ið með gömlu fletturnar og skiptum
þeim lengstu upp í fleiri styttri og
afmarkaðri. Síðari hluti þessarar
endurskoðunar var svo að koma
með nýtt efni. Í fyrsta lagi var um
að ræða margar nýjar flettur
byggðar á þeim atburðum sem hafa
átt sér stað síðustu tvo áratugina,
bankahrun, búsáhaldabylting og
Icesave kemur þar kannski fyrst í
hugann. “
Þótt unnið hafi verið á gömlum
grunni var miklu bætt við og ný
nálgun tekin upp og unnið eftir að
sögn Péturs.
„Í samráði við útgefanda var svo
ákveðið að gera úr garði nokkurn
veginn nýtt rit sem vissulega hvíldi á
gömlum grunni. Þannig þróuðum við
með okkur þá hugmynd að breikka
þá skírskotun sem Íslandssaga a-ö
hefur haft, þ.e. að gera efnistökin
fjölbreyttari þannig að ritið nýtist
við enn margvíslegri störf. Þá var
m.a. bætt við efnisþáttum úr forn-
leifafræði og jarðsögu Íslands, sögu
daganna og ýmiss konar fróðleik úr
íslenskri þjóðtrú, vita menn t.d. að
baggalútur er ekki eingöngu heiti
hljómsveitar heldur upprunalega
ævafornt lækningatæki? Lang-
stærsta viðbótin er þó persónusaga,
þ.e. nú er hægt að fletta upp og fá
stutt æviágrip lykilpersóna Íslands-
sögunnar, allt frá landnámskonunni
Undirbúningur í hálfa
 Einar Laxness og Pétur Hrafn
Árnason hafa skrifað Íslandssöguna
frá A til Ö  Í bókinni er að finna 2000
flettur um persónur, atvik og allra-
handa viðburði í sögu lands og þjóðar
E-60 Bekkur
Verð frá kr. 59.000
Fáanlegur í mismunandi lengdum.
Gylfaflöt 16-18 •112 Reykjavik • Sími 553 5200 • solo.is
Íslensk hönnun og framleiðsla
www.facebook.com/solohusgogn
Retro borð með stálkanti
Verð frá kr. 96.000
Fáanlegt í mismunandi stærðum.
E-60 Stólar
Klassísk hönnun frá 1960
Hægt að velja um lit og áferð
Verð frá kr. 24.300