Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Blaðsíða 82

„ALLTAF VAR ÞAR EITTHVAÐ SEM HÖFÐAÐI TIL FÓLKSINS“ 81
Loksins hringja kirkjuklukkur,
kvöldsins helgi inn.
Á aftansöng í útvarpinu,
allir hlusta um sinn.206
Talið er að kvæðið sé ort árið 1945.207 Haukur Morthens söng það inn á
plötu 1964 við erlent lag eftir Stephen Foster og hefur það verið hljóð-
ritað a.m.k. tvisvar sinnum.208 „Aðfangadagskvöld“ er fyrir löngu orðið
sígilt og hefur verið spilað í útvarpinu um hver jól í nærri hálfa öld.
Kvæð ið endurspeglar m.a. ákveðna velmegun og veraldleg gæði auk
klassískrar verkaskiptingar kynjanna, sbr. þessar ljóðlínur: „Mamma er
enn í eldhúsinu/eitthvað að fást við mat“ og „Mamma ber nú mat á
borðið“ o.s.frv.
Með tímanum varð útvarpið sameiningartákn auk þess að vera allt í
senn frétta- og listamiðill, skóli, leikhús, kirkja, skemmtun og öryggis-
tæki. Þar fyrir utan leitaðist stofnunin við að standa vörð um íslenska
tungu. Hugsanlegt er að útvarpið hafi jafnframt haft þau áhrif að málið
varð einsleitara. Talmiðlar eru óhjákvæmilega fyrirmynd og geta haft
áhrif á málþróun.209 Frá upphafi var stefnt að því að Ríkisútvarpið yrði
menningarstofnun allra landsmanna, „háskóli þjóðarinnar“, og var Jónasi
Þorbergssyni sérstaklega þakkað fyrir það þegar hans var minnst að
honum gengnum.210 Þá ber þess að geta að í útvarpslögum er beinlínis
tekið fram að Ríkisútvarpið eigi að „leggja rækt við íslenska tungu, sögu
þjóðarinnar og menningararf leifð“.211 Útvarpið var þannig bæði málsvari
íslenskrar þjóðmenningar en hafði um leið mikil áhrif í átt til alþjóðlegs
lífsstíls hér á landi.212
Margþætt hlutverk
Fyrsta jarðarförin sem var útvarpað var útför Jóns Þorlákssonar, borgar-
stjóra og fyrrverandi forsætisráðherra, í mars 1935, en upphaf lega virðast
slíkar útsendingar eingöngu hafa verið hugsaðar fyrir þjóð kunnar
persónur. Þegar árið 1936 var tekið að senda út útfarir „venjulegs“
fólks og fór það mjög í vöxt þegar fram í sótti. Ekki er annað að sjá en
að um hafi verið að ræða einstaklinga úr f lestum eða öllum stéttum
samfélagsins. Karlar voru í meirihluta fyrstu árin en frá 1939 var hlutfall
kynjanna tiltölulega jafnt. Staða kvenna var afar sjaldan gefin upp og þá
einna helst ef í hlut áttu félagslega vel settar persónur. Aldrei er getið um
húsmæður eða verkamenn. Það þarf hins vegar ekki að þýða að þessir
hópar hafi ekki fengið jarðarförum sínum útvarpað þar sem aðeins í