Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Blaðsíða 83

82 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
tæplega þriðjungi tilfella er gefin upp staða.
Ein helsta forsenda þess að farið var að útvarpa jarðarförum almennra
borgara hefur verið að útsending á guðsþjónustum og dánar- og
jarðarfaratilkynningum var þegar fyrir hendi. Þær voru hin nauðsynlega
undirstaða en sú staðreynd að hér var rekið auglýsinga útvarp hefur gert
útslagið með það að senda út jarðarfarir. Ennfremur má benda á að
engin hefð hafði skapast hvað þetta snerti, en útfarir voru ekki hluti af
formlegri dagskrá. Ástæða er jafnframt til að nefna smæð samfélagsins.
Miklir fólksf lutningar höfðu orðið til Reykjavíkur og fjölskylda og
vinir dreifðir um landið. Útvarp frá jarðarförum var því tvímælalaust
þjónusta við hinar dreifðu byggðir landsins en einnig við fólk sem f lutt
hafði til höfuðborgarinnar. Unnt var að fá þessa þjónustu gegn ákveðnu
gjaldi. Það var fyrst og fremst almenningur á höfuðborgarsvæðinu sem
notfærði sér hana. Athugun á tengslum jarðarfara við landsbyggðina
gefur sterka vísbendingu um að látnir án slíkra tengsla hafi verið í
nokkrum meirihluta. Því gæti hugsast að útvarpsjarðarfarir hafi þróast
yfir í nokkurs konar stöðutákn hjá hluta fólks. Þá hafa útfarirnar skapað
samhug og verið huggari um leið.
Ríkisvaldið færði sér hljóðvarpið í nyt til þess að senda út jarðarfarir
þjóðkunnra einstaklinga og notaði seinna sjónvarpið í sama tilgangi.
Frá 1968 hefur eingöngu verið varpað út jarðarförum á vegum ríkisins
og eiga þær aðeins við um forseta, forsetafrúr, forsætisráðherra, helstu
menningarfrömuði og listamenn. Ennfremur hefur Ríkisútvarpið
heiðrað nokkra starfsmenn sína með því að senda út greftranir þeirra.
Síðustu útför almennra borgara var útvarpað í október 1967.
Mest var hlustunin á fyrstu áratugum Ríkisútvarpsins, ekki síst hjá
eldra fólki. Töluvert algengt var að hlýða á útfarir ókunnugs fólks.
Fyrir því gátu legið ýmsar ástæður, m.a. sálmasöngur og ræða prestsins
með æviatriðum hins látna, sem í raun voru viðbót við hinar vinsælu
minningargreinar í dagblöðum. Mikill áhugi var á persónulegum
upplýsingum auk þess sem útvarpsjarðarfarir höfðu töluvert afþreyingar-
eða jafnvel skemmtanagildi. Margir hlustuðu á jarðarfarir þjóðkunnra
einstaklinga og töldu það jafnvel skyldu sína ef æðstu embættismenn
landsins áttu í hlut. Minna var hlýtt á útfarir í seinni tíð eftir að dagskrá
útvarpsins lengdist og þá oft aðeins með öðru eyranu.
Var það hugsanlega til marks um aukna stéttaskiptingu að hætt var
að útvarpa jarðarförum? Útsending á þeim var afar lýðræðisleg hér á
landi og mjög óvenjuleg í samanburði við nágrannaþjóðirnar þar sem
aðeins er útvarpað jarðarförum þjóðhöfðingja, kóngafólks og helstu