Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Blaðsíða 176

HVERNIG BYGGÐIST YTRIHREPPUR? 175
114 Sama heimild, bls. 666. Orðalagið „norður frá Kaldbakslandi“ er eðlilegt í þessu
samhengi, a.m.k. á Suðurlandi, þótt norðaustur væri réttara miðað við höfuðáttir. Þetta
eru þau gljúfur Laxár sem liggja fyrir innan Kaldbaksland en gljúfur eru víðar að ánni,
t.d. í heimalandi Hörgsholts. (Sams konar áttatákn var á 16. öld haft um skógaítök í
Þjórsárdal „... fyrir norðan Skriðufell“. (Sjá Ísl. fornbréfasafn II. Bls. 865.)
115 „Hrunaheiðar og eignaréttur afrétta.“ Þjóðólfur (Selfossi). Jólablað 1986. Bls. 26.
116 Helgi Þorláksson virðist þó túlka þetta þannig að „Laxárgljúfur“ eigi þarna við allar
Hrunaheiðar. (Sjá „Hruni.“ Árnesingur V. Bls. 47.)
117 Íslenskt fornbréfasafn II . Bls. 665. Ítakaskipti voru alþekkt, sjá t.d. Jarðabók 2. Bls. 238 og
261.
118 Grágás. Lagasafn íslenska þjóðveldisins. Mál og menning, 1992. Bls. 296, 305.
119 Örnefnakort Ingimundar Einarssonar frá um 1940. (Ljósrit í örnefnasafni Stofnunar
Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.)
120 „Úrskurður Óbyggðanefndar. Mál nr. 5/2000.“ Skýrsla Óbyggðanefndar fyrir árin
1998-2000. Óbyggðanefnd, 2004. Bls. 587, 533. Nefndin spurði Ásgeir Gestsson
bónda á Kaldbak m.a. um Kaldbaks heiðar. „Kvaðst hann ekki kannast við að til væru
Kaldbaksheiðar í landi Kaldbaks. Hann sagðist hins vegar hafa heyrt að Hrunaheiðar
væru kallaðar þessu nafni í gömlum heimildum.“ (Sama heimild, bls. 504.)
121 Sama heimild, bls. 563.
122 Tungufellstorfan mælist um 55 km2 en Hrunaheiðar ásamt Kaldbak, Kluftum og
Hrunakróki um 61 km2.
123 Landamerkjabók fyrir Árnessýslu. Landamerkjabréf no. 62 og 65.
124 Árbók Hins ísl. fornleifafélags 1905. Bls. 36. Sbr. Jarðabók Á.M. og P.V. 2. Bls. 255.
Um garðakerfið, sjá „Fornbýli við Hrunakrók og sögnin um Forna Hruna.“
Árnesingur I. Bls. 28-29.
125 Jarðabók Á.M. og P.V. 2. Bls. 256. Óbyggðanefnd hafði eftir Ásgeiri Gestssyni
á Kaldbak að „...áður fyrr þegar tíðin var góð hefði fé hætt á gjöf í apríl og þá
hefðu ærnar á Kaldbak haldið sig inni í Hrunakrók fram að sauðburði.“ (Skýrsla
Óbyggðanefndar fyrir árin 1998-2000. Bls. 504.)
126 Sjá „Fornbýli við Hrunakrók og sögnin um Forna Hruna.“ Árnesingur I. Bls. 29-30.
Seinni athuganir hafa sýnt að þunnt ljóst lag sem liggur slitrótt yfir garðaleifunum
verður þykkara og vikurkenndara í rofabörðum litlu innar með Stóru-Laxá og er án
vafa gjóskulagið úr Heklu frá 1104.
127 Sigurður Þórarinsson. „Gjóskulög og gamlar rústir. “Árbók Hins ísl. fornleifafélags 1976.
Bls. 36.
128 Sjá Jarðabók Á.M. og P.V. 2. Bls. 255.
129 Sjá Jón Jóhannesson: Íslendinga saga 1. Almenna bókafélagið, 1956. Bls. 345-346.
130 Sjá t.d. „Hruni.“ Árnesingur V. Bls. 50-51.
131 Sjá Jarðabók Á.M. og P.V. 2. Bls. 255.
132 Sjá „Chorographica Islandica“. Safn til sögu Íslands og íslenskra bókmennta. Bls. 41.
133 Brynjúlfur Jónsson: „Rannsókn byggðaleifa upp frá Hrunamannahreppi sumarið
1895.“ Árbók Hins ísl. fornleifafélags 1896. Hið ísl. fornleifafélag, 1896. Bls. 3.
134 Jarðabók Á.M. og P.V. 2. Bls. 255.
135 Reyndar vildu Hrunaprestar líka eigna kirkjunni meira land en Grímsstaði austan
Laxár. „Presturinn í Hruna krafðist þess í bréfi til stiftsamtmanns að Hrunakróki
yrði dæmdur fullkominn eignarréttur á öllu Laxárgljúfri og til heyrandi dal austan
við fljótið.“ (Skýrsla Óbyggðanefndar fyrir árin 1998-2000. Bls. 638.) Varðandi afnot
Hrunakróks (og áður *Forna-Hruna?) af landi austan Stóru-Laxár bendir Kristinn