Dagblaðið Vísir - DV - 12.06.2009, Side 28

föstudagur 12. júní 200928 Fókus
u m h e l g i n a
Koppafeitin Komin á Koppinn
Söngleikurinn Grease var frumsýndur í Loftkastalanum í gær.
Sagan um krakkana í Rydell High-skólanum á sér vísan stað í
hjarta margra og nú gefst nýrri kynslóð tækifæri til að upplifa
allan ærslaganginn, dansinn og sönginn í einum vinsælasta
fjölskyldusöngleik allra tíma á íslensku sviði. Nánari upplýs-
ingar um sýninguna og sýningartíma eru á loftkastalinn.is.
Hrunið á toppinn
Hrunið eftir Guðna Th. Jóhannes-
son sagnfræðing þaut af miklum
krafti beint í fyrsta sæti metsölulista
Eymundsson þessa vikuna. Fyrsta
prentun seldist upp hjá útgefanda
á mánudag og von var á annarri
prentun í gær, fimmtudag. Aðrar
bækur um efnahagsástandið seljast
einnig vel, til að mynda Sofandi að
feigðarósi, Ný framtíðarsýn og Stoðir
FL bresta en sú fyrstnefnda hafði
setið á toppi listans í sex vikur fyrir
útkomu Hrunsins. Von var á tveimur
titlum til viðbótar í kringum helgina,
Íslenska efnahagsundrinu eftir Jón F.
Thoroddsen og Hvítbók Einars Más
Guðmundssonar.
Bryndís Loftsdóttir hjá Eymundsson
segir bókaútgáfu hafa verið óhemju
fjörlega það sem af er árinu; út hafi
komið um 40 barnabækur og 180
fullorðinsbækur eða samtals 220 titl-
ar. „Í maí var nokkur aukning á sölu
íslenskra bóka miðað við maí 2008 í
verslunum okkar og má helst rekja
þá aukningu til þeirrar staðreynd-
ar að meira var selt af bókum til út-
skriftargjafa en undanfarin ár,“ segir
Bryndís.
Það hefur sjálfsagt aldrei verið létt
verk að finna hentuga gamanleiki fyr-
ir íslenska leikara og leikflokka. Enda
hefur það gengið upp og ofan. Ekki
síst þegar menn hafa lagt í kómedíur
af ætt hins klassíska skóla Moliéres
og frönsku snillinganna: Marivaux,
Scribes, Feydeaus, Labiches; skóla
sem hefur raunar einnig getið af sér
álitlega fulltrúa í ensku leikhúsi. Í
þessum leikbókmenntum er oftar en
ekki unnið með flókna leikfléttu, fá-
ránlegan misskilning og mistök sem
þróast út í stjórnlaust klúður: per-
sónurnar hendast að lokum um, æða
fram og aftur, út og inn, birtast oftast
á vitlausum augnablikum, ofurseld-
ar eigin klaufaskap, lygum og sauðs-
hætti, á meðan áhorfendur hlæja og
hlæja. Þannig á það að minnsta kosti
að vera í góðum farsaleik.
Til að valda þessu formi þarf að
sjálfsögðu mikla leik-fimi, slípaða
leiktækni, fyrir nú utan húmorinn
og hugkvæmnina. Franskir leikarar,
með skólun í pantómímu, þögulli
sviðstjáningu, nettum afkáraskap og
ýkjum, sem aldrei verða groddaleg-
ar; það er fátt skemmtilegra en að sjá
slíka bregða sér á leik. Jafndapurt er
að sjá til leikara sem hætta sér út á
skeiðvöllinn, án þess að eiga þangað
sérstakt erindi.
Því miður hallast sýningin á Við
borgum ekki! Við borgum ekki!, sem
var frumsýnd um helgina á Nýja
sviði Borgarleikhússins, mjög á þá
hliðina. Nú skal tekið fram að þessi
rúmlega þrjátíu ára gamli leikur Dar-
io Fos, sem hér hefur verið sýnd-
ur tvisvar áður af atvinnumönnum
(hugsanlega einnig af áhugamönn-
um), er langt frá því að vera með því
snjallasta sem samið hefur verið af
þessu tagi. Hann byggist allur á einni
sitúasjón: tvær giftar konur hafa tekið
þátt í stórfelldu búðarráni og eru að
reyna að fela þýfið fyrir eiginmanni
annarrar þeirrar, sem er heiðarleg-
ur maður og má ekki vamm sitt vita.
Eins þótt hann sé verkamaður og því
ofurseldur arðráni og kúgun borg-
arastéttarinnar; honum finnst alveg
hræðilegt til þess að hugsa að fólk
taki vörur úr hillum án þess að greiða
uppsett verð. Þarf að taka fram að
hann virkar heldur svona treggáfað-
ur og því hægt að ljúga ýmsu að hon-
um? Svo líður ekki á löngu áður en
löggan er mætt á svæðið og þá færist
heldur betur fjör í leikinn. Búðarrán-
ið réttlæta frúrnar, eða öllu heldur
sú þeirra sem er gift heiðvirða aul-
anum og ræður ferðinni, með því að
verslunin sé að okra á þeim, á sama
tíma og atvinnurekendur lækka sí-
fellt kaupið; það er vitaskuld ekkert
réttlæti í því, og ekki nema eðlilegt
að alþýðan taki málin í sínar hend-
ur. Hljómar kunnuglega, ekki satt! Og
er væntanlega ástæðan fyrir því, að
leikurinn er dreginn fram einmitt nú
og dustað af honum rykið. Við viljum
sýna tímabær verk í leikhúsinu, segja
samtíðinni eitthvað sem skiptir máli!
Það er bara ekki sama hvernig það er
gert.
Það sem fyrst og fremst háir sýn-
ingunni er skortur á leikstjórn. Ég
man ekki til að Þröstur Leó Gunnars-
son, sá mæti leikari, hafi áður fengist
við að leikstýra; af ferilskrá hans, sem
birt er í leikskránni, verður ekki séð
að svo hafi verið. Það er greinilega
ekki heldur hans fag, alltént ekki verk
þessarar tegundar. Leikurinn situr
frá upphafi fastur í klisju realismans
sem aðeins einn leikari sneiðir með
öllu hjá: Halldór Gylfason – og kem-
ur ekki á óvart, eftir það sem maður
hefur séð til hans á síðustu misser-
um. Halldór áttar sig á því, sem aðr-
ir gera ekki, að hér er það karikatúr-
inn, skopmyndin, sem unnið er út
frá; hann er að vísu í heldur þakklát-
ara hlutverki en hinir að þessu leyti,
en engu að síður: vitanlega hefði
vel verið hægt að klúðra því líka. Ari
Matthíasson leikur heiðvirða verka-
manninn, þennan sem er kvæntur
þjófnum. Ari hefur ekki sést lengi
á sviði og hefur ekki liðkast í þeirri
fjarveru sem leikari. „Replikkan“ var
aldrei verulega góð hjá Ara, alltaf
svolítið einhæf og er það einnig nú,
og hið stjarfa augnaráð, sem hann
notar til að sýna aulaskap persón-
unnar, verður fljótt leiðigjarnt. Leik-
arinn hefði þurft að fá einhvern virki-
lega góðan „coach“ til að taka sér tak,
áður en hann rifjaði upp forna takta.
Maríönnu Clöru Lúthersdóttur hef
ég séð gera betur en í hlutverki eig-
inkonunnar, t.d. bæði í Killer Joe og
Dubbeldusch; hún er efnileg leik-
kona, en hlutverkið kallar á aðsóps-
meiri persónuleika, enda þykist ég
vita að Fo hafi skrifað það handa
henni Fröncu sinni Rame, þeim
mikla leik-kvenkosti. Þrúður Vil-
hjálmsdóttir og Jóhann G. Jóhanns-
son voru frekar litlaus í hlutverkum
vinahjónanna sem dragast saklaus
inn í alla vitleysuna. Satt best að
segja andaði maður léttar í hvert sinn
sem Halldór birtist á sviðinu; það var
nautn að fylgjast með honum, hvort
heldur sem var í gervi lögregluþjón-
anna, dvergsins eða gamla manns-
ins. Og mér er eiginlega alveg sama
þó hann fari út á blábrún smekkvís-
innar sem vonda löggan; það er helst
að enskuslettunum hafi verið ofauk-
ið, þó að tilgangurinn með þeim hafi
verið nokkuð ljós.
Þetta hefði ekki þurft að fara
svona, hefði réttur leikstjóri ver-
ið kvaddur til. Þó að verkið sé sem
fyrr segir ekki eitt af snilldarverkum
farsabókmenntanna, má vel hafa af
því skemmtan í góðum flutningi. Ég
hefði treyst Þrúði og Jóhanni til að
gera mun betur, undir viðeigandi
leikstjórn; þau eru vel liðtæk bæði.
Og við eigum ágæta leikstjóra sem
kunna orðið þá kúnst að blása lífi í
svona bókmenntir; ég nefni aðeins
Sigurð Sigurjónsson, Ágústu Skúla-
dóttur eða Þór Túliníus, en fleiri
hefðu ugglaust komið til greina. Ég
hef víst einhvern tímann sagt það
áður: íslenskt leikhús verður að temja
sér miklu meiri virðingu fyrir hlut-
verki leikstjórans. Meðalmennsk-
an hefur fengið að vaða hér uppi of
lengi; burt með hana, og það nú þeg-
ar! Hér kynnu raunar að leynast leif-
ar gamallar hefðar, eða, réttara sagt,
landlægs óvana: það er sem sé ekk-
ert óskaplega langt síðan leikstjórn
var nánast aukabúgrein hjá sumum
helstu leikurum þjóðarinnar. En nú
ætti leiklistin að vera löngu vaxin úr
grasi áhugamennskunnar (eða hinn-
ar hálfköruðu atvinnumennsku) og
óþarft að segja fólki, að leikstjórn er
nokkuð sem kallar á sérstaka hæfi-
leika, sérstaka menntun og sérstaka
verkþjálfun; og að svið atvinnuleik-
húsanna eiga ekki að vera æfinga-
búðir fyrir byrjendur, staður til að
prófa getu fólks sem hefur litla sem
enga reynslu – eins þótt það sjálft sé
vel kynnt og vel tengt innan stofnan-
anna. Við eigum lifandi og kröftugt
áhugamannaleikhús, bæði í byggð-
um landsins og skólum; þar geta
verðandi leikstjórar spreytt sig, áður
en þeim er treyst til að fara inn í þau
hús þar sem „mínútan er milljón!“ –
svo vitnað sé í einn hinna sárafáu farsa
sem íslenskir hafa skrifað. Áhuga-
mannaleikhúsið okkar myndi ekki
standa jafn sterkt og það gerir, hefði
það ekki nýtt sér marga af færustu leik-
stjórum okkar – og hefðu þeir að sínu
leyti ekki verið til í að vinna með amat-
örunum. Megi SÚ hefð lengi lifa.
Leikur Fos hefur verið þýddur upp á
nýtt af Magneu J. Matthíasdóttur, stað-
færður og lagaður að ríkjandi aðstæð-
um. Ég sé reyndar í leikskrá að „leik-
hópurinn“ skrifar sig fyrir „staðfærslu
og leikgerð“; það er sjálfsagt að hver fái
það hrós sem honum ber. Í því var sitt-
hvað sniðugt og annað minna sniðugt,
eins og gengur. Yfirleitt hljómaði þýð-
ingin prýðilega. Og rétt að taka fram að
stemningin á Nýja sviðinu var ágæt á
laugardagskvöldið var, þó að ekki hafi
hlátrarnir nú beinlínis fossað niður
áhorfendabekkina, flætt um salinn og
sviðið og sameinað okkur í einni alls-
herjar hringiðu taumlausrar kátínu,
í frelsandi útrás hlátursins – sem er
auðvitað tilgangur og réttlæting leik-
listar af þessum toga.
Jón Viðar Jónsson
Dauft
yfir Dario
Við borgum ekki! Við
borgum ekki!
eftir dario fo.
Þýðandi: Magnea j. Matthíasdóttir
Leikstjórn: Þröstur Leó gunnarsson
Tónlist: Halldór gylfason
Leikmynd og búningar: stígur
steinþórsson
Lýsing: Magnús Helgi Kristjánsson
leiklist
Leikstjórnarskortur
„Það sem fyrst og
fremst háir sýningunni
er skortur á leikstjórn,“
segir í dóminum um Við
borgum ekki! Við borgum
ekki! sem frumsýnt var
í Borgarleikhúsinu um
síðustu helgi.