Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.2009, Blaðsíða 20

20 MIÐVIKUDAGUR 30. desember 2009 FRÉTTIR
Hápunktur ársins sem er að líða er
án nokkurs vafa búsáhaldabylting-
in sem leiddi til þess að ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokksins og Samfylking-
arinnar hrökklaðist frá völdum í lok
janúar. Linnulaus mótmæli við Al-
þingishúsið á Austurvelli höfðu sett
svip sinn á þjóðfélagsumræðuna um
nokkurra vikna skeið þar á undan og
hlutu að enda með því að eitthvað
léti undan.
Mótmælin voru þau kröftugustu,
fjölmennustu og lengstu í sögu ís-
lensku þjóðarinnar. Í fyrsta skipti í
sextíu ár - frá því í NATO-mótmæl-
unum 1949 - notaði lögreglan tára-
gas í glímunni við þátttakendur í
mótmælum hér á landi. Skemmd-
ir voru unnar á þinghúsinu og það
var grýtt með matvælum, eldar
voru kveiktir á Austurvelli og ein-
hverjir mótmælendanna beittu lög-
reglumenn ofbeldi. Langflestir mót-
mælendanna stunduðu þó það sem
kallast friðsamleg mótmæli og gerðu
sig ekki líklega til skemmdar- eða of-
beldisverka enda dregur byltingin
nafn sitt af því að þátttakendurnir í
henni voru langflestir vopnaðir alls
kyns smáhlutum - sleifum, pottum
og pönnum - sem þeir börðu eins og
bumbur til að lýsa yfir óánægju sinni
með stjórnina.
Byltingin var augljós afleiðing
íslenska efnahagshrunsins haustið
2008. Ríkisstjórn Samfylkingarinn-
ar og Sjálfstæðisflokksins hafði set-
ið af sér hávær mótmæli og gagn-
rýni frá því í október en í janúar gátu
þeir sem misbauð áframhaldandi
seta hennar ekki látið bjóða sér slíkt
lengur.
Mesta gagnrýnin lenti á Sjálf-
stæðisflokknum sem verið hafði
við völd í landinu frá 1991 og því
þótti ýmsum sem mesta ábyrgð-
in á hörmungum hrunsins lægi
hjá þeim flokki sem öðrum fremur
hafði markaðsvætt íslenskt samfé-
lag. Samfylkingin slapp þó eðlilega
ekki við sinn skerf af gagnrýni enda
hafði flokkurinn stýrt landinu með
Sjálfstæðisflokknum í á annað ár.
Auk þess höfðu bankamálin verið á
höndum viðskiptaráðherra, Björg-
vins G. Sigurðssonar, sem kom úr
þeim flokki og lenti hann einna verst
í byltingunni af ráðherrum stjórnar-
innar.
Krafa mótmælendanna, sem tóku
á móti fulltrúum þjóðarinnar með
þessum trakteringum um leið og
þingheimur kom saman eftir langt
jólafrí, var skýr: Ríkisstjórnin átti að
segja af sér og halda átti kosningar
sem fyrst. Krafan um „Nýja Ísland“,
eins og það er og hefur verið kallað
síðastliðið ár, var komin fram og átti
að ýta á eftir þeirri kröfu með fyrstu
„byltingunni“ í sögu þjóðarinnar.
Ísland var við það að fara í hóp með
Frakklandi og Rússlandi þar sem
stjórnartaumarnir höfðu verið hrifs-
aðir af valdhöfum með byltingu, þótt
hún hefði að mestu verið friðsamleg.
Raddir fólksins skiluðu árangri
Andlit mótmælanna við þinghúsið
var Hörður Torfason söngvaskáld.
Hann var forsvarsmaður samtak-
anna Radda fólksins sem skipulagði
mótmælin við þinghúsið. Mótmæli
samtakanna áttu að vera friðsamleg
og átti Hörður eftir að sverja af sér
það ofbeldi gegn lögreglunni sem
einhverjir mótmælendanna gripu
til auk skemmdarverkanna á þing-
húsinu.
Í samtali við DV þriðjudaginn
20. janúar, daginn sem Alþingi kom
fyrst saman aftur eftir jólafríið og
mótmælendurnir byrjuðu hinar
dramatísku aðgerðir sem leiddu til
brotthvarfs ríkisstjórnarinnar viku
síðar, sagði Hörður að reiðin í sam-
félaginu væri orðin gríðarleg. „Þetta
eru beinar afleiðingar af gjörðum
ríkisstjórnarinnar sem talar ekki
við fólkið í landinu. Það þýðir ekki
að fara að snúa blaðinu við og fara
að kenna fólkinu um þetta ástand
hérna, fólk er orðið þreytt á þessu
og reiðin er orðin gríðarleg,“ sagði
Hörður en einhver kvikindisleg-
ur maður bjó einmitt til sögnina að
„haardera“ til að lýsa aðgerðaleysi
ríkisstjórnar Geirs H. Haarde í kjöl-
far hrunsins. Ríkisstjórnin átti hins
vegar ekki að fá að komast upp með
það lengur að humma fram af sér að
takast á við afleiðingar hrunsins og
axla ekki ábyrgð vegna þess.
Á Herði mátti skilja að mótmæl-
endurnir ætluðu sér ekki að gefa eft-
ir og hætta ekki fyrr en markmiðinu
- afsögn ríkisstjórnarinnar - væri
náð. „Nú ætlar fólk að láta ráðamenn
heyra það, það er réttur þinn sem
borgari að mótmæla, ef stjórnvöld
ætla að halda áfram heldur fólkið
áfram líka. Ég heyri á fólki að það
vill halda áfram næstu daga, sumir
vilja koma hingað með tjöld og hafa
umsátur um Alþingishúsið. Stjórn-
völd verða að skilja að það hefur ekki
ein manneskja sagt af sér og þetta
er engum að kenna, á sama tíma er
landið að fara á hausinn, þetta er
bara blekkingarleikur, lygar og svik-
arar,“ sagði hann.
Líklega má þó segja að raddir
meirihluta mómælendanna, radd-
ir fólks eins og Harðar, hafi að ein-
hverju leyti verið yfirgnæfðar af
þeim sem ófriðlegar létu og gengu
harðar fram með því að nota reyks-
prengjur, barefli og kasta matvælum
í Alþingishúsið. Fólk man eftir her-
skáasta minnihlutanum úr bylting-
unni en ekki friðsama meirihlutan-
um sem braut ekki prinsipp Harðar
og félaga um að hegða sér siðsam-
lega.
Biðu þess sem verða vildi
Á meðan mótmælendurnir herjuðu
á Alþingishúsið með pottaglamri
og öskrum hímdu þingmennirnir
- fulltrúar hins baulandi almenn-
ings - inni í húsinu rammgerða og
biðu þess sem verða vildi. Hið eina
sem aðskildi þá frá fólkinu með bús-
áhöldin var heill her lögreglumanna
sem myndaði skjaldborg um þing-
húsið til að verja það fyrir þeim að-
gangshörðustu í mótmælunum.
Ástandið var þannig að þing-
mennirnir gátu átt von á næstum
hverju sem er og gekk erfiðlega að
halda þingfundum áfram út af öllum
látunum auk þess sem mikil spenna
var í loftinu í samfélaginu sem beind-
ist nær öll að byggingunni við Aust-
urvöll. Hræðslan og óvissan sem
var ríkjandi meðal þingmannanna
fór ekki fram hjá neinum. „Það var
verulega óhugnanlegt að vera inni í
þinghúsinu í gær og heyra þessi læti
í fólkinu,“ sagði Kolbrún Halldórs-
dóttir, þingkona Vinstri-grænna, í
samtali við DV daginn eftir að at-
gangurinn mikli við þinghúsið hófst.
Ástu Möller, þingkonu Sjálfstæð-
isflokksins, var heldur ekki skemmt
þegar hún ræddi um atganginn.
„Við heyrðum hávaðann fyrir utan
og þetta hafði áhrif á umræðuna til
að byrja með,“ sagði Ásta í samtali
við DV. Þingkonunni sveið reyndar
- líkt og mörgum öðrum þingmönn-
um - að einhverjir mótmælendanna
skyldu hafa gripið til ofbeldis. „Mér
fannst þetta afskaplega leitt, það er
ekki hægt að segja annað... En of-
beldi finnst mér ekki eitthvað sem
við eigum að líða,“ sagði Ásta.
Þingmenn stjórnarandstöð-
unnar virðast hins vegar almennt
hafa haft meiri skilning á afstöðu
mótmælendanna enda höfðu þeir
beinna hagsmuna að gæta í því að
mótmælin skiluðu árangri. Ein-
hverjir þingmenn VG voru meira að
segja sakaðir um að hafa kynt undir
mótmælunum og hjálpað til við þau.
Kolbrún Halldórsdóttir lýsti ástand-
inu svona: „Þolinmæði fólks er á
þrotum. Mótmælin í gær voru krafa
um kosningar og þessi skilaboð
komu afar skýrt yfir til ríkisstjórnar
og þingmanna. Krafan er að lýðræði
fái notið sín.“
Sérstök pólitísk staða
Lýsing Kolbrúnar á ástandinu
reyndist rétt, eitthvað hlaut að gefa
sig í öllum atganginum, og þing-
mönnum VG hefur örugglega ekki
leiðst að sjá að byltingin var við það
að gefa þeim tækifæri á að komast
að stjórnartaumunum miklu fyrr en
ætlað var.
Þær sögur gengu líka fjöllunum
hærra á þessum tíma að leiðtogar
VG og Samfylkingarinnar væru þá
þegar byrjaðir að vinna að því með
mikilli leynd að mynda nýja ríkis-
stjórn, vinstristjórn. Síðar kom fram
í dagsljósið að samkomulag um
nýju stjórnina hefði að öllum lík-
ORÐ OG HUGTÖK SEM
MIKIÐ HAFA VERIÐ
NOTUÐ ÁRIÐ 2009:
n Eignarhaldsfélag
n Skjaldborg
n Stöðugleikasáttmáli
n Nýja Ísland
n Gamla Ísland
n „Svona 2007“ (notað til að lýsa
einhverju með fyrirlitningu sem er of
fínt, yfirdrifið, lúxus, plebbalegt)
n Kúlulán
n Skuldaafskriftir
n Útrásarvíkingur
n Icesave
n Iceslave
n Tortóla
n Aflandseyjar
n Skilanefndir
n Slitastjórnir
n Gjaldeyrishöft
n Þrotabú
n Peningastefnunefnd
n Stýrivextir
n Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn
n Búsáhaldabylting
n Greiðslujöfnun
n Kreppa
n Frysting lána
n Lausafjárkreppa
n Greiðslujöfnunarvísitala
n Greiðsluaðlögun
n Rannsóknarnefnd Alþingis
n Sérstakur saksóknari (Ólafur
Hauksson)
n Eva Joly
n Þjóðstjórn
n Utanþingsstjórn
n „Vanhæf ríkisstjórn“
n Þjóðfundur
n Varnarúði
n Táragas
n Sértæk skuldaaðlögun
n Að haardera (Vísar til Geirs H.
Haarde og merkir að gera ekki neitt
til að bregðast við aðstæðum)
Eitt dramatískasta ár í sögu þjóðarinnar um langt skeið er senn
á enda og hefur það liðið í skugga íslenska efnahagshrunsins.
Þetta hefur verið ár pólitískra átaka, uppgjörs við hrunið og
dýpri efnahagskreppu en þjóðin hefur upplifað í langan tíma.
Ríkisstjórn hraktist frá völdum og ákveðið var að taka fyrsta
skrefið í átt að Evrópusambandinu. Dimmt hefur verið yfir þjóð-
inni og enn virðist langt í þetta Nýja-Ísland sem allir eru að tala
um. DV fer hér yfir helstu tíðindi uppgjörsársins 2009.
BYLTINGARÁRIÐ 2009
ÁR UPPLAUSNAR OG ÓRÓA
n „Við höfum lifað í skugga bankahrunsins
árið 2009. Afleiðingar þess hafa komið fram
allt þetta ár með ýmsum hætti í stjórnmálum,
viðskiptalífi, fjölmiðlum og daglegu lífi alls
almennings. Þetta hefur verið ár upplausnar
og óróa og ekki sér fyrir endann á því ástandi
- því miður. Fyrir utan efnahagslega áfallið
glímum við líka við tortryggni og trúnaðar-
brest í samfélaginu - og ekki að ástæðulausu.
Það mun taka okkur mörg ár að vinna úr
þeirri stöðu. Það verðum við að gera með leiðum lýðræðisskipu-
lagsins og réttarríkisins og megum ekki missa sjónar á grundvall-
arsjónarmiðum í þeim efnum í hita uppgjörsins við fortíðina.
Við erum í miðri efnahagskreppu og margar aðgerðir núver-
andi ríkisstjórnar eru því miður ekki til þess fallnar að ná okkur
upp úr henni. Þvert á móti munu skattahækkanir og fleiri ráð-
stafanir hennar að verða til að framlengja samdráttarskeiðið.
Það er miður, því þrátt fyrir tímabundin áföll eigum við auðvitað
fjölmarga möguleika til að ná okkur á strik aftur. Menn mega
hins vegar ekki klúðra tækifærunum og misstíga sig í uppbygg-
ingarstarfinu, en það finnst mér núverandi stjórnvöld gera hvað
eftir annað. Dæmi um það er Icesave-málið, þar sem við stönd-
um frammi fyrir því við árslok að stjórnarflokkarnir eru að gera
hrikaleg og dýrkeypt mistök.“
Birgir Ármannsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins
ÁR GÍFURYRÐA
n „Árið hófst á mikilli reiði. Ég er ekki viss
um að það verði fastur liður hér eftir að
við brennum Óslóartréð. En svo reið var
þjóðin. Undir einhverjum kringumstæð-
um hefði hún sjálfsagt barið jólasveinana.
Kosningarnar í apríl voru því algerlega
nauðsynlegar. Það þurfti að stokka upp.
Þegar ég lít yfir árið finnst mér hins vegar
lítið hafa gerst í anda þeirra fyrirheita sem
gefin voru. Talað var um endureisn á grunni
nýrra gilda, nýtt þing og breytt vinnubrögð. Því miður ræður
flokksbundin skotgrafapólitík enn alltof miklu, og það stend-
ur nauðsynlegri framsýni og yfirvegun fyrir þrifum. Því þarf að
breyta. Árið 2009 var ár mikilla gífuryrða. Samvinnu skorti.
Af einstökum viðburðum í pólitíkinni er sá líklega stærstur
að við sóttum um aðild að ESB. Það er að mínu viti gott. Ef við
hefðum ekki gert það værum við enn að deila um það mál, um-
sókn eða ekki umsókn. Þetta var því nauðsynlegt skref. Þannig
verðum við að endurreisa Ísland, með því að taka skref sem
skila okkur eitthvað áleiðis. Ekki hjakka í sama farinu.
Í einkalífinu var árið gott: Sonur kom í heiminn í mars og ég
gaf út geisladisk með hljómsveitinni Ske og barnabók um svín.
Sonurinn trampar nú á hvoru tveggja í stofunni, nagar það og
kastar því um gólfið. Allt eins og það á að vera.“
Guðmundur Steingrímsson, þingmaður Framsóknarflokksins
ÁRIÐ EFTIR HRUN
n „Ársins 2009 verður minnst sem ársins eftir
hrun. Hagstjórninni og endurreisn bankanna
var hagað eftir áætlun, sem Alþjóðagjaldeyris-
sjóðurinn (AGS) studdi til að tryggja, að Íslandi
væri ekki úthýst af erlendum fjármálamörkuð-
um. Fjárskaðinn af völdum hrunsins nem-
ur um sjöfaldri landsframleiðslu Íslands. Það
er heimsmet. Fjártjón útlendinga nemur um
fimmfaldri landsframleiðslu og fjártjón Íslend-
inga sjálfra um tvöfaldri framleiðslu. Álits-
hnekkir landsins verður þó ekki metinn til fjár. Efnahagsáætlunin
nýtur stuðnings AGS og Norðurlanda á þeirri forsendu, að Ísland
semji við Bretland og Holland um uppgjör IceSave-skuldarinnar.
Hún er til komin vegna þess, að ríkisstjórnir Bretlands og Hollands
töldu brýnt að bæta 400.000 sparifjáreigendum að mestu, en þó
ekki til fulls, tjónið, sem fall Landsbankans hefði ella valdið þeim.
Bretar og Hollendingar kröfðust þess, að Íslendingar hegðuðu sér
eins og góðir grannar og endurgreiddu þeim um helming bótafjár-
ins. Ríkisstjórnin féllst á þessa lausn, en Alþingi setti henni stólinn
fyrir dyrnar, og þar við situr eftir margra mánaða þóf. Hafni Alþingi
lausninni, þarf AGS annaðhvort að hætta stuðningi við Ísland og
skilja landið þá eftir eitt og yfirgefið á berangri eða mæla með hertu
aðhaldi í fjármálum ríkisins með harkalegri niðurskurði útgjalda
og þyngri álögum á fólk og fyrirtæki. Hvorugt væri gott.“
Þorvaldur Gylfason, prófessor í hagfræði við Háskóla Íslands
„Fjárskaðinn af völd-
um hrunsins nemur um
sjöfaldri landsfram-
leiðslu Íslands. Það er
heimsmet.“
BALDUR GUÐMUNDSSON
blaðamaður skrifar baldur@dv.is