Dagblaðið Vísir - DV - 28.06.2010, Blaðsíða 20

Dr. Valtýr
enDurútgefinn
Dr. Valtýr – Ævisaga eftir Jón Þ. Þór
kom nýverið út í kilju hjá Urði bóka-
félagi í tilefni þess að 11. mars voru
150 ár liðin frá fæðingu dr. Valtýs
Guðmundssonar. Í bókinni eru ævi
og starfsferill þessa merka fræði- og
stjórnmálamanns rakin auk þess
sem fjallað er ítarlega um áhersl-
ur hans í stjórnmálum. Óhætt er að
fullyrða að fáir íslenskir stjórnmála-
menn hafa verið jafn umdeildir og
Valtýr Guðmundsson var um alda-
mótin 1900. Bókin kom áður út hjá
Bókaútgáfunni Hólum árið 2004 en
seldist upp og hefur verið ófáanleg
um nokkurt skeið.
Ástmaður
georgs gefur
út bók
Bókin Stórkostlegt líf herra Rósar
og fleiri sögur af ótrúlega venju-
legu fólki eftir Ævar Þór Bene-
diktsson er komin út á vegum
skálda- og útgáfufélagsins Nyk-
urs.
Um er að ræða hans fyrstu
bók. Ævar er nýútskrifaður leikari
frá leiklistardeild LHÍ og á meðan
á námi hans stóð lék hann með-
al annars í söngleiknum Grease
í Loftkastalanum ásamt því að
leika ástmann Georgs Bjarnfreð-
arsonar í Dagvaktinni. Stórkost-
legt líf herra Rósar er smásagna-
safn sem inniheldur hnyttnar
og fremur absúrd sögur þar sem
frumleg sýn á hversdagsleik-
ann og venjulegt fólk samein-
ast skemmtilegum vangaveltum
um örlög, hlutskipti og mannleg
samskipti.
einstök
sjómannssýn
Ljósmyndasýning á myndum Mariu
Olsen hefur verið opnuð í Víkinni,
Sjóminjasafninu í Reykjavík, að
Grandagarði 8. Myndirnar tók Maria
í sex túrum á skipum frá Íslandi,
Færeyjum, Grænlandi og Hjalt-
landseyjum veturinn 2005 til 2006.
Sýningin er farandsýning og veitir
einstaka innsýn í líf sjómanna á
fiskiskipum í Norðurhöfum og und-
irstrikar um leið mikilvægi fiskveiða
fyrir eyjarnar á þessum slóðum,
segir í tilkynningu. Sýningin stendur
yfir til 5. ágúst.
20 fókus 28. júní 2010 mánudagur
stúlknablÁsarasVeit Á akureyri 30 stúlkna
blásarasveit á aldrinum 12 til 25 ára  frá Randers, vinabæ Akureyrar í
Danmörku, verður í heimsókn í höfuðstað Norðurlands þessa vikuna.
Sveitin kallast Randers Pigegarde og kemur oft fram í Randers en hefur einnig
ferðast og haldið tónleika víða erlendis. Hljómsveitin mun koma fram fimm
sinnum meðan á Akureyrardvölinni stendur, fyrstu tvennir tónleikarnir voru á
sunnudaginn en þeir næstu eru á þriðjudaginn kl. 16 á sundlaugarbakkanum
við Sundlaug Akureyrar, á fimmtudaginn spila stúlkurnar á Dvalarheimilinu
Hlíð kl. 14 og loks á föstudaginn milli 15 og 16 á Ráðhústorginu.
HVað Veistu?
1. Hvar vann nýr starfandi stjórnarformaður Orkuveitu
Reykjavíkur, Haraldur Flosi Tryggvason, áður?
2. Hvað heitir framkvæmdastjóri Sjálfstæðisflokksins?
3. Hólmfríður Magnúsdóttir er einn af burðarásum kvenna-
landsliðsins í fótbolta. Með hvaða félagsliði leikur hún?
Svör: 1. Hjá LýSingu 2. jónmundur guðmarSSon 3. PHiLadeLPHia indePendence
Ný bók Einars Fals Ingólfssonar
ljósmyndara þar sem hann fet-
ar í fótspor enska listamannsins
W.G. Collingwoods á Íslandi er
einstaklega vel heppnuð. Colling-
wood ferðaðist um landið sumarið
1897 og málaði myndir af stöðum
sem tengjast Íslendingasögunum.
Rúmri öld síðar fór Einar Falur á
þessa sömu staði og tók ljósmyndir
af þessum stöðum, sem og mörgum
öðrum.
Samhliða útgáfu bókarinnar
var opnuð sýning með ljósmynd-
um Einars Fals í Þjóðminjasafninu
en verkefnið er samstarfsverkefni
ljósmyndarans og safnsins sem á
flestar af Íslandsmyndum Colling-
woods.
Samvinna og samanburður
Einar Falur reynir alls ekki alltaf að
fanga nákvæmlega sama sjónar-
hornið á þessum stöðum og Coll-
ingwood málaði, þótt hann geri
það stundum. Á mörgum mynd-
anna er sjónarhornið allt annað en
í myndum Collingswoods, þó svo
að myndirnar séu teknar á sömu
eða svipuðum stöðum og Englend-
ingurinn málaði sínar myndir á. Því
er það alls ekki svo, líkt og einhver
gæti haldið, að hér sé um að ræða
ljósmyndaútgáfu af myndefni Coll-
ingwoods. Myndir Einars Fals eru
sjálfstæð verk þótt hann feti í fót-
spor Collingwoods. Vel væri því
hægt að skoða ljósmyndir Einars
Fals án þess að hafa myndir Coll-
ingwoods til hliðsjónar.
Samanburðurinn við verk Coll-
ingwoods bætir hins vegar miklu
við ljósmyndir Einars Fals og á
sama tíma bæta verk Einars Fals við
myndir Collingwoods og er þeim
alltaf stillt upp hlið við hlið í bók-
inni.
Þetta samhengi og samleikur
mynda listamannanna tveggja býr
til alveg einstaklega áhugaverða
upplifun fyrir þann sem skoðar
myndirnar, upplifun sem er í senn
bæði fagurfræðileg og söguleg því
samanburðurinn á verkunum sýn-
ir svo vel ýmsar af þeim róttæku
breytingum sem átt hafa sér stað á
Íslandi síðastliðin 100 ár.
Á þessu tímabili má segja að Ís-
lendingar hafi farið frá því að búa
í vanþróuðu miðaldasamfélagi og
yfir í að búa í háþróuðu tækni- og
iðnaðarsamfélagi. Lifnaðarhættir
fólksins í landinu hafa vitanlega
breyst gríðarlega á þessari öld og
sér þess víða stað í bók Einars Fals.  
Markmið hans var líka að fanga
tengsl manns og náttúru í myndun-
um en ekki bara að hafa ljósmynd-
irnar af náttúrunni, líkt og hann
segir á nokkrum stöðum í bókinni:
„Þetta eru myndir fyrir fólk, þær
segja sögu af samskiptum manna
við náttúruna eins og ég upplifi
hana og kýs að segja hana; sögu
af nýtingu, aðdáun, lotningu, mis-
notkun.“ Þessi stefna Einars Fals
sést líka á flestum myndunum: raf-
magnslínur, girðingar, húsarústir,
eyðibýli, plastaðir heybaggar, bílar
og fólk koma með mannlega þátt-
inn inn í myndir sem flestar hverjar
eru teknar úti í lítt snertri náttúru.
Ummerki mannsins sjást því nán-
ast alltaf.
Samræmi og ósamræmi
Þessi einkenni bókarinnar sjást til
dæmis vel í nokkrum þeirra ljós-
mynda í bókinni sem eru af sveita-
bæjum.  Collingwood málaði marg-
ar fallegar og rómantískar myndir
af torfbæjum á ferð sinni um landið
1897. Þetta er ekki skrítið þar sem
menn bjuggu ekki í torfhúsum í
öðrum löndum, sú húsagerðarlist
er líklega eina framlag Íslendinga
til byggingarlistasögu heimsins og
meirihluti landsmanna bjó enn í
slíkum húsum fyrstu áratugi 20.
aldarinnar. Torfbærinn var því enn
eitt af einkennum Íslendinga á nítj-
ándu öld.
Ein slík ljósmynd í bókinni er
af bænum Hofstöðum í Helgafells-
sveit. Ljósmynd Einars Fals er af
bárujárnsklæddu húsi sem líkast
til er byggt um eða eftir miðja tut-
tugustu öld. Gamalt bárujárnsklætt
hús stendur enn uppi við bæinn og
er það byggt úr torfi að hluta. Þrír
nýlegir bílar standa við bæinn auk
hjólhýsis. Olíutunna, rafmagnslín-
ur, fánastöng og malarvegur sjást
einnig á myndinni.
Málverk Collingwoods er aftur á
móti af lágreistum torfbæ sem lúr-
ir á hæðinni og fellur nánast sam-
an við landslagið í kring og hólinn
sem stendur við bæinn. Torfbær-
inn er nánast eins hann sé hluti af
náttúrunni. Enginn vegur, engar
rafmagnslínur, engir bílar og ekki
var byrjað að nota bárujárnið sem
klæðningarefni í sveitum nema
að litlu leyti þó byrjað hefði ver-
ið að nota það í bæjum landsins
skömmu áður.
Í myndunum tveimur kallast
þessir tvær tímar á: Ísland miðald-
anna – híbýli Íslendinga breyttust
lítið frá landnámi og fram á tuttug-
ustu öld – og svo Ísland eftir að það
sigldi með hraði inn í tækniöldina.
Leifar miðaldanna í mynd Einars
Fals sjást hins vegar meðal annars
í húsinu með torfhleðslunni sem
enn stendur uppi og kallast þar á
við mynd Collingwoods. Hjólhýs-
ið við hlið torfhleðslunnar er svo í
miklu ósamræmi við það og á ekk-
ert skylt við mynd Collingwoods.
Annað dæmi um samhengið
sem Einar Falur vinnur með í bók-
inni sést í nokkrum myndum sem
hann tekur af fólki. Hann tekur til
dæmis mynd af lítilli stúlku á Gils-
bakka í Hvítársíðu sem er barna-
barnabarn lítillar stúlku sem Coll-
ingwood málaði mynd af 1897.
Tvær litlar stúlkur, sem eru skyldar,
eru festar á mynd á sama staðnum
á landinu en meira en öld líður á
milli. Sú mynd Einars er ein sú fal-
legasta í bókinni vegna samspilsins
við mynd Collingwoods af langa-
langömmu hennar. Báðar bjuggu
stúlkurnar á sama stað á Íslandi en
við svo allt önnur og ólík skilyrði:
Önnur í miðalda- og bænda sam-
félagi torfbæjarins en hin í tækni-
samfélagi tuttugustu og fyrstu ald-
arinnar þegar flestir landsmenn
hafa flutt úr sveitunum og á mölina.
Tengingar tíma
Það eru slíkar hugsanir sem bók
Einars Fals kalla fram enda segir
hann í bókinni að hún sé verk um
tímann og sé tilraun til að tengja
þá saman: „Sögustaðir er verk um
tímann. Um þrjá tíma í rauninni og
er vissu leyti tilraun til að tengja þá
saman. Til að kveikja samtal milli
þeirra.“
Með þremur tímum á Einar Fal-
ur við að í ljósmyndunum séu þrjú
tímabil sem tali saman: Söguöld-
in, tími Íslendingasagnanna sem
Collingwood vildi fanga, samtími
Englendingsins og svo aftur sam-
tími Einars Fals og okkar. Hér er því
um að ræða lagskipt verk sem segja
má að teygi sig yfir Íslandssöguna,
allt frá Hlíðarenda Gunnars, Odda
á Rangárvöllum, Þingvalla og Al-
mannagjár til Nokia-auglýsinga-
skilta, gröfumanns og yfirgefins
strætisvagns úti í náttúrunni miðri.
nýtt samhengi byggt
á menningararfi
Einhver gæti því haldið að verkið
væri flókið eða óaðgengilegt sökum
þess hversu mörg stef Einar Falur
leikur sér með á sama tíma. Svo er
hins vegar alls ekki því Einar Falur
fléttar alla þessi þræði vel saman
og greinir frá á skýran og skiljanleg-
an hátt hvert hann er að fara með
verkinu.
Hugmyndafræðilegur bak-
grunnur verksins og tilgangur höf-
undarins liggur því ljós fyrir og
verður að segja Einari Fali það til
hróss að verkið er einkar vel skil-
greint og afmarkað. Ljósmyndarinn
hefur mikið vald á því sem hann
er að gera, bæði í ljósmyndunum
og eins í texta bókarinnar, og skil-
ur ekki eftir lausa enda. Áhorfand-
inn og lesandinn fylgja honum all-
an tímann meðan á ferðalagi Einars
Fals stendur og skilja hvert hann er
að fara og af hverju.
Því er unun að lesa þessa bók
hans og skoða myndirnar í henni
og velta því fagurfræðilega og sagn-
fræðilega samhengi fyrir sér sem
Einar Falur býr til af yfirvegun og
hugvitssemi. Einar Falur byggir hér
á menningararfi þjóðarinnar og
færir hann inn í samtímann með
því að búa til alveg nýtt, frumlegt og
glæsilegt samhengi í samspili sínu
við Collingwood.
Ingi F. Vilhjálmsson
fróðlegt sam-
spil listamanna
SöguStaðir:
Í fotSpor W.g.
CollingWoodS
Höfundur: Einar Falur Ingólfsson
Útgefendur: Crymogea og
Þjóðminjasafn Íslands.
bækur
Samleikur listar og sögu Ljósmyndabók Einars Fals Ingólfssonar er samræða við málverk breska listamannsins W.G. Collingwoods sem máluð voru í lok nítjándu aldar.
Samhengi bókarinnar býr aftur til tengingu á milli þriggja tímabila í Íslandssögunni, samkvæmt Einari Fali. Ljósmynd Einars Fals er af bænum Hofsstöðum í Helgafellssveit og
var tekin árið 2009. Mynd Collingwoods er einnig af Hofsstöðum og var máluð árið 1897. myndir: einar FaLur ingóLFSSon / W.g. coLLingWood