Dagblaðið Vísir - DV - 14.07.2010, Blaðsíða 10

10 fréttir 14. júlí 2010 miðvikudagur
Alvarlegar áhyggjur af geðheilsu
landsmanna koma fram í hálfsárs-
skýrslu Geðhjálpar sem send var heil-
brigðisráðuneytinu á laugardag. Þar
eru líkur leiddar að því að áhrif efna-
hagsvanda ríkisins á geðheilbrigði
fólks hafi fyrst komið í ljós í í nóvem-
ber. Síðustu mánuði hefur ráðgjafi
Geðhjálpar tekið á móti tveimur til
þremur símtölum á viku frá einstakl-
ingum í alvarlegum sjálfsvígshugleið-
ingum.
Ráðgjafi Geðhjálpar vísar til nokk-
urra atriða máli sínu til stuðnings.
Ráðgjafinn tók við 353 símtölum á
fyrstu sex mánuðum þessa árs frá fólki
í geðrænum erfiðleikum en aðeins
219 í fyrra. Þá bárust honum 404 net-
póstar þess efnis en aðeins 123 í fyrra.
Þetta sama tímabil fjölgaði þeim sem
leituðu til Geðhjálpar eftir upplýsing-
um um meðferðarúrræði úr 87 í 267.
Í skýrslunni kemur fram að mik-
ill tími hafi farið í mál þar sem hvorki
Barna- og unglingageðdeild Land-
spítalans né barnaverndarnefnd hafi
viljað axla ábyrgð á þjónustuleysi
gagnvart börnum með alvarlegar
geðraskanir. Þeim hafi fjölgað sam-
hliða efnahagslægðinni. Skrifræði
Barnaverndarstofu er gagnrýnt og tal-
ið að form og reglur séu teknar fram
yfir efni sé málum vísað til hennar.
Talið er að fimm til átta börn dagi uppi
vegna úrræðaleysis í heilbrigðiskerf-
inu.
Þá koma fram þungar áhyggjur
af því að þeir sem þiggi atvinnuleys-
isbætur eða séu á örorkubótum eigi
ekki kost á að leita til sjálfstætt starf-
andi sálfræðinga vegna kostnaðar.
„Því má segja að úrræðum sé misskipt
milli mismunandi stétta þjóðfélagsins
og því í raun búið að einkavæða hluta
geðheilbrigðiskerfisins,“ segir í skýrsl-
unni.
Á þessu tímabili hefur skriflegum
erindum til Geðhjálpar fjölgað um
120 prósent milli ára en símtölum
um fjörutíu prósent. Konum sem leit-
uðu til Geðhjálpar fyrstu sex mánuði
ársins fjölgaði um níutíu prósent frá
fyrra ári á meðan körlum fækkaði um
sjö prósent. Í skýrslunni koma fram
þungar áhyggjur af stöðu karlmanna
sem talið er að leiti sér síður aðstoð-
ar en konur þótt þeir þurfi á henni að
halda. „Þeir eru einnig líklegri til að
grípa til örþrifaráða, s.s. sjálfsvígs, en
konur. Vandi þeirra karlmanna sem
leitað hafa til ráðgjafa s.l. 6 mánuði er
í mörgum tilfellum kominn á mjög al-
varlegt stig,“ segir í skýrslunni.
Ekki sama álagsaukning
Samkvæmt upplýsingum frá geðsviði
Landspítalans hefur starfsfólk þar ekki
orðið vart við eins aukið álag og Geð-
hjálp. Um ellefu prósent fleiri kom-
ur voru á göngudeild geðsviðs fyrstu
sex mánuði ársins en á sama tímabili
í fyrra. Álag á bráðamóttöku geðsviðs
hefur að sama skapi minnkað um
fimm prósent. Þegar tölur um komur
á deildina eru teknar saman má sjá að
komum þangað hefur fjölgað um 730
milli ára fyrstu sex mánuðina.
Páll Matthíasson, framkvæmda-
stjóri geðsviðs Landspítalans, segir
að þótt tölurnar beri ekki með sér að
þeim sem leiti til geðsviðs Landspítal-
ans hafi fjölgað mikið hafi starfsmenn
deildarinnar orðið varir við aukið álag
samhliða versnandi efnahag. Starfs-
fólk geðsviðs hafi orðið sérstaklega
vart við að fólk í fjárhagserfiðleikum
leiti til deildarinnar. Fjárhagslegar
aðstæður geti haft óbein áhrif á geð-
heilsu fólks, þreytuþol þess og fjöl-
skyldulíf. Reynslan sýni að geðræn-
um vandamálum og fíkniefnamálum
fjölgi í efnahagslægðum.
Páll segir það sem fram komi í
skýrslu Geðhjálpar vissulega vera
áhyggjuefni. Aðspurður hvort hún sé
ef til vill vísbending um að þeir sem á
aðstoð þurfi að halda leiti sér ekki allir
hjálpar segir Páll trúlega vera töluvert
um að fólk leiti hennar ekki. Hins veg-
ar staðfesti tölur geðsviðs ekki þá þró-
un sem ýjað sé að í skýrslunni. „Geð-
hjálp er mun framar í varnarlínunni.
Þetta er eins og þegar einhver er að
keyra. Fyrst grípur hann til fótbrems-
unnar, síðan handbremsunnar og að
lokum kemur öryggispúðinn til sög-
unnar. Þegar fólk á við geðræna erfið-
leika að stríða leitar það fyrst til vina,
síðan ráðgjafar og loks meðferðar,“
segir Páll.
Páll segir verða að fara sérstaklega
yfir hverjir það séu sem leiti sér ráð-
gjafar hjá Geðhjálp og hversu alvarleg
tilfellin eru. „Þarna getur verið að sé
fólk með langvinna og alvarlega geð-
sjúkdóma sem hefur haft góða reynslu
af því að vinna með Geðhjálp. Þá er
eðlilegt að það leiti til samtakanna um
ráð og stuðning,“ segir Páll.
Opnunartími til þjónustuauka
Í apríl voru gerðar umfangsmiklar
breytingar á geðsviði Landspítalans.
Þar var aukin áhersla lögð á að fólki
yrði vísað inn á göngudeildir frekar
en að koma trekk í trekk á bráðamót-
töku. Páll segir að þetta hafi verið gert
til að koma málum þess strax í farveg.
Þannig hafi átt að fækka tilfellum þar
sem fólk leiti til bráðamóttöku vegna
geðrænna vandamála. „Þess í stað
virðist fólk nú vera að koma meira í
bókaða tíma á göngudeild. Þetta var
líka það sem við vildum sjá, að fólk
sem leitaði á bráðamóttöku geðsviðs
fengi úrræði og kæmist í ákveðinn far-
veg þar sem það hitti til dæmis með-
ferðaraðila degi síðar,“ segir Páll.
Bráðamóttakan er nú opin frá
klukkan tólf á hádegi til sjö á kvöldin
á virkum dögum og frá klukkan eitt til
fimm á daginn um helgar. Þess utan
eru deildarlæknir og sérfræðingar á
vakt á Hringbraut og tekið er við neyð-
artilfellum frá læknum, lögreglu og
Geðhjálp. Utan opnunartíma er fólki
vísað á slysadeild í Fossvogi þar sem
deildarlæknir og sérfræðingur geð-
sviðs eru á bakvakt.
Páll segir um áttatíu prósent þeirra
sem leita til bráðamóttöku geðsviðs
hafa komið á þessum nýja opnunar-
tíma. Því hafi verið lögð aukin áhersla
á að bæta þjónustu hennar. Páll segir
rangt að þessar skipulagsbreytingar á
geðsviði hafi verið gerðar í sparnaðar-
skyni eins og haldið hefur verið fram,
þótt um fimm til tíu milljónir sparist á
ári vegna þeirra. „Þetta var gert til að
láta þjónustuþörf og þjónustu passa
saman. Fólk kvartaði mjög undan því
að þurfa að bíða mikið á bráðamót-
tökunni hjá okkur, en líka undan því
að þurfa að segja sögu sína stundum
margoft. Til að mæta þessum ósk-
um þurftum við að bæta mönnun,
taka upp markvissari vinnubrögð og
hafa sérfræðing alltaf á staðnum. Eitt-
hvað sparast, en í staðinn höfum við
eflt mjög mönnunina á þessum tíma
sem opið er þannig að fólk bíði miklu
skemur,“ segir Páll.
Deild 33C hefur verið lokað fram
til 2. ágúst. Þar eru fimmtán rúm. Páll
segir að reynslan sýni að þau pláss séu
yfirleitt ónýtt á geðdeildinni síðustu
þrjár vikurnar fyrir verslunarmanna-
helgi. Þrátt fyrir að henni hafi verið
lokað sé enn nóg af lausum plássum
á geðsviði. „Ef þörf krefur höfum við
neyðaráætlun um að opna fleiri pláss
þannig að þetta mun ekki koma niður
á þjónustunni,“ segir hann.
Miklar sveiflur í litlu samfélagi
Engar tölur liggja fyrir um sjálfsskaða
fólks það sem af er þessu ári. Sam-
kvæmt bráðabirgðatölum Hagstofu
Íslands varð ekki marktæk breyting á
fjölda þeirra sem sviptu sig lífi í fyrra
og í hitteðfyrra. Árið 2008 sviptu 38
einstaklingar sig lífi.
Geir Gunnlaugsson landlæknir
segir engin merki um að sjálfsvígum
hafi fjölgað nú eftir áramót. Hins veg-
ar geti hann ekki sagt fyrir um þá þró-
un fyrir víst vegna þess að tíðni slíkra
tilfella liggi ekki fyrir. Í litlu samfélagi
verði að hafa í huga að sjálfsvígum geti
fjölgað mikið milli ára. Yfirleitt hafa
þau verið á milli þrjátíu og fimmtíu á
ári.
Aðspurður hvort fjölgun erinda
hjá Geðhjálp sé ekki áhyggjuefni játar
Geir því með þeim fyrirvara að hann
hafi ekki séð skýrsluna. „Menn hafa
heyrt að það væri að færast í aukana
að fólk hringdi inn þar sem það væri
í sjálfsvígshugleiðingum. En það er
langur vegur frá slíku þar til tekin er
ákvörðun um að svipta sig lífi.“
Geir segir þörf á að styrkja innviði
þjónustu við fólk sem eigi við geðræn
vandamál að stríða. Mikið og gott starf
hafi verið unnið í þeim efnum síðustu
ár með verkefnum eins og Þjóð gegn
þunglyndi. Mikilvægt sé að huga að
umgjörð málaflokksins. Annars veg-
ar sé hægt að styrkja geðheilbrigðis-
þjónustuna, bæta við þekkingu starfs-
fólks og aðgengi fólks að þjónustunni.
Hins vegar hafi ytri umgjörðin áhrif,
atvinna, fjölskylda og nærsamfélag-
ið. „Fræðsla í skólum hefur verið auk-
in og það hefur ýmislegt jákvætt ver-
ið gert. Við verðum að hafa í huga
að þetta er langhlaup en ekki sprett-
hlaup,“ segir Geir.
Velferðarvaktin fer yfir málið
Þorbjörn Guðmundsson, sem starf-
ar með Velferðarvaktinni sem kanna
á félagsleg áhrif efnahagsvandans,
segir hana ekki hafa farið yfir áhrif
kreppunnar á þessa hlið geðheilbrigð-
is sérstaklega. Fyrst og fremst hafi ver-
ið lögð áhersla á börn. Starfshópurinn
muni fara yfir skýrslu Geðhjálpar þeg-
ar hann komi saman í ágúst og huga að
því hvernig skuli bregðast við henni.
„Ef þarna koma fram nýjar upplýs-
ingar um mikla aukningu mun vaktin
leggja áherslu á þennan málaflokk al-
veg eins og hún gerði með börnin. Við
munum þá reyna að fá sérfræðinga til
að fara ofan í skýrsluna og koma með
skýrar ályktanir. Það segir sig sjálft að
ef fólki fjölgar sem hefur samband og
er í sjálfsvígshugleiðingum er það al-
varleg vísbending um að eitthvað sé
að,“ segir Þorbjörn.
Nefndin hefur miðað við reynslu
Finna af áhrifum efnahagsvandamála
Því má segja að úrræðum sé mis-
skipt milli mismunandi
stétta þjóðfélagsins og
því í raun búið að einka-
væða hluta geðheil-
brigðiskerfisins.
RóbERt hlynuR balduRssOn
blaðamaður skrifar: rhb@dv.is
Geðhjálp telur að áhrif bankahrunsins
hafi fyrst komið fram í geðheilsu lands-
manna í nóvember. Í skýrslu samtak-
anna sem send var heilbrigðisráðuneyt-
inu á laugardag koma fram alvarlegar
áhyggjur af stöðu karlmanna. Tekið er á
móti tveimur til þremur símtölum í viku
frá fólki í alvarlegum sjálfsvígshugleið-
ingum. Samtökin hafa sérstakar áhyggj-
ur af þeim sem geta ekki sótt sálfræði-
aðstoð sökum kostnaðar.
FLEIRI Íhuga SJÁLFSVÍg