Dagblaðið Vísir - DV - 18.11.2011, Blaðsíða 26

26 18.–20. nóvember 2011 Helgarblað
Sandkorn
Í
sland er plagað af blóðsugufaraldri.
Þær sjúga sér næringu úr íbúum
landsins daginn út og inn. Vogunar-
sjóðirnir sem keyptu föllnu, íslensku
bankana fyrir slikk, eru oft kallaðir
hrægammar, en það er rangnefni. Við
erum ekki hræ og þeir ekki gammar.
Hrægammar nærast á leifum hinna
látnu. Í því felst endanleiki. En aðferð
blóðsugunnar er ekki eyðing, heldur
yfirtaka. Takmark þeirra er að sjúga
eins mikla peninga út úr íslensku efna-
hagslífi og þeir geta. Virði bankanna
hefur til dæmis aukist um rúmlega 100
milljarða eftir hrun, en 70% af því hefur
farið til kröfuhafanna. Tugir milljarða
streyma út úr landinu á hverju ári með
þessum hætti.
Þetta er aðeins líffræðileg hliðstæða
við samband Íslendinga og banka eins
og það hefur þróast. Peningahagkerfið
er sýndarveruleiki sem táknar raun-
veruleikann sem liggur að baki. Þar er
raunverulegri orku okkar umbreytt í
peninga með vinnu. Sparnaður okkar
er geymd orka sem við notum til að
framfleyta okkur á elliárunum, lifa af
áföll og og leita hamingjunnar. Blóð-
sugur peningahagkerfisins sjúga þessa
orku úr okkur.
Bankarnir sjúga peninga af fólki
með ýmsum hætti. Þetta gerist með
því að fólk tapar sparnaði sínum þegar
verðtryggingin hækkar lánin. Pening-
ar sem fólk geymir á óverðtryggðum
bankabókum í bönkunum eru með
neikvæða raunvexti. Þegar fólk fer með
afganginn af peningunum sínum til
að kaupa í verslunum, þarf að borga
hærra verð fyrir vörurnar, svo verslunin
geti borgað bankaskattinn sem er kall-
aður vextir. Fram hafa komið tölur sem
sýna fram á að 20–25 prósent af tekjum
fari í afborganir og vexti hér á landi.
Blóðsugur, eins og bankar, eru mis-
kunnsamar upp að vissu marki. Fæstar
blóðsugur drepa mann. Sumt fólk er
lifandi dautt í meðferð sem kölluð er
skuldaaðlögun. Þar birtist tilgangur
blóðsugunnar tærastur. Hún passar að
fólkið örmagnist ekki alveg, því þá fær
bankinn ekki meira. Blóðsugan hlekkj-
ar fólk frekar niður, sviptir það frelsi
og hámarkar það magn sem hún getur
sogið úr manneskjunni án þess að reka
hana í þrot.
Sumir gætu sagt að ríkið væri líka
blóðsuga, því eftir allt saman leggur
ríkið skatt á okkur og sýgur markvisst til
sín hluta af tekjunum. En virkni ríkis-
ins er í lykilatriðum öðruvísi. Það sér
um sameiginlegar framkvæmdir og
heldur úti þjónustu sem skilar sér aftur
til okkar, svo lengi sem spilling er ekki
við lýði sem beinir fé frá ríkinu til vina
og valdamanna. Blóðsugur skila ekki
til baka með sama hætti. Skatttekjur til
ríkisins skila sér aftur inn í hagkerfið.
Það er munurinn. Eða réttara sagt, það
var munurinn. Nú er það hins vegar
orðið þannig að blóðsugurnar hafa
tekið yfir ríkið. Stór hluti af skatttekjum
okkar fer líka til blóðsuganna.
Helmingur fyrirtækja hefur verið
yfirtekinn, þannig að hálf þjóðin vinnur
í raun hjá bönkunum. Hvort sem bank-
arnir eiga fyrirtækið eða ekki má gera
ráð fyrir því að stór hluti af tekjum
þess fari í að borga bönkunum vexti og
afborganir, í staðinn fyrir að fara í að
hækka laun starfsfólks.
Samkvæmt forstöðumanni hag-
fræðisviðs Landsbankans græða stóru
bankarnir þrír svo mikið, að þeir
myndu borga upp hallann af ríkis-
sjóði á næsta ári með arðgreiðslunum
sínum. Á sama tíma eru sífellt fleiri
ríki á Vesturlöndum að verða lifandi
dauð í vítahring vaxta og skulda. Stöð-
ugt meira af skattfé fer í að borga vexti
af skuldum. Veruleg hætta er talin á
efnahagshruni á heimsvísu vegna ofur-
skulda. Þetta hefur ekki alltaf verið
svona og getur varla verið svona til
lengdar. Í gegnum tíðina hefur verið
litið á samband banka og þjóðfélags-
þegna sem samvirkni, þar sem sam-
eiginlegir hagsmunir ráða för; að
bankinn láni peninga út til fólks og
fyrirtækja með frjálsan vilja og hvetji
þannig til framkvæmda og tekjusköp-
unar. Jóhanna Sigurðardóttir og Stein-
grímur J. Sigfússon starfa ennþá eftir
þeim veruleika að um samvirkni sé að
ræða. En slóðin sýnir hvers eðlis sam-
bandið er orðið.
Háspenna vegna
formanns
n Háspenna helgarinnar
felst í því hvort Hönnu Birnu
Kristjánsdóttur tekst að skáka
Bjarna Bene-
diktssyni úr
formanns-
stólnum. En
þótt Bjarni
sigri í einvíg-
inu má búast
við tíðindum
í framhaldinu. Þannig mun
Þorgerður Katrín Gunnarsdótt-
ir, meintur stuðningsmaður
Hönnu Birnu, lenda endan-
lega úti í kuldanum. Þá mun
staða þingflokksformannsins,
Ragnheiðar Elínar Árnadóttur,
verða erfið. Hún hefur ekki
treyst sér til að lýsa yfir stuðn-
ingi við Bjarna og uppgjör er
þar í vændum, ef Bjarni verð-
ur áfram.
Bankastjóri vill
fjölmiðil
n Fjölmiðlafyrirtæki á Ís-
landi eru sum hver í miklum
vanda og er búist við miklum
tíðindum á næstu mánuðum.
En þótt gefi á bátinn eru alltaf
einhverjir til í að hefja slíkan
rekstur. Hópur gamalla, brott-
rekinna Moggamanna er nú
kominn á stúfana undir for-
ystu Brynjólfs Helgasonar, fyrr-
verandi aðstoðarbankastjóra
Landsbankans. Ætlunin mun
vera að stofna vefblað sem á
að lifa á auglýsingum. Talið er
að startið kosti nokkur hundr-
uð milljónir.
Bingi rannsakaður
n Rannsóknarnefnd sem á
að kanna meinta spillingu og
afglöp innan Orkuveitunnar
er komin af
stað í vinnu
sinni. Reikn-
að er með
tíðindum
þegar menn
hafa náð
að sauma
saman söguna. Sérlega þykir
athyglisvert að draga fram í
dagsljósið það sem gerðist í
kringum REI. Þar þykir þáttur
Björns Inga Hrafnssonar, fyrr-
verandi stjórnarformanns,
vera áhugaverður ekki síður
en náins bandamanns hans
og fyrirmyndar, Alfreðs Þor-
steinssonar, sem einhverjir
telja upphafsmann að öllu
ruglinu sem felldi fyrirtækið.
Lögga með níu líf
n Haraldur Johannessen ríkis-
lögreglustjóri þykir eiga níu líf
í starfi. Á valdatíma Sjálfstæð-
isflokksins var
hann í skjóli
harðlínuafla
flokksins sem
ljáðu ekki
máls á að láta
hann fara.
Stofnunin
blés enda út á þeim tíma. Erf-
iðara hefur verið um vik hjá
Haraldi eftir að Samfylkingin
komst til valda. Hann hefur
lent í ýmsum hrakningum
eins og þeim að vera sakaður
um spillingu við innkaup til
embættisins. Það mun vera
nokkuð útbreidd skoðun að
Samfylkingin vilji Harald
út og Arnar Jensson, starfs-
maður Europol, taki við
embættinu.
Alþingismenn ættu að fara
vikulega í Skemmtigarðinn
Maður situr
eins og þræll
Guðlaugi Þór Þórðarsyni, þingmanni Sjálfstæðisflokks, fannst Alþingi ekki veita af smáskemmtun. – DV Tónlistarmaðurinn Toggi sem ætlar að vera duglegur að árita plötur. – mbl.is
Blóðsugur á Íslandi„Blóðsug-
ur, eins og
bankar, eru mis-
kunnsamar upp
að vissu marki
H
eimsbyggðinni vegnar betur á
heildina litið en margir kynnu
að halda af fréttum að dæma.
Afríku, Asíulöndum og Suður-
Ameríku fleygir fram, og þar
býr miklu fleira fólk en í okkar heims-
hluta. Frá aldamótunum síðustu hafa
þróunarlöndin tekið miklum framför-
um. Vöxtur framleiðslunnar þar hefur
verið ríflega tvöfalt meiri en í ríku lönd-
unum. Lýðræði er víðast hvar í sókn,
einræði og afturhald eiga í vök að verj-
ast. Bilið milli ríkra landa og fátækra
fer minnkandi, þótt bilið milli ríks og
fátæks fólks í hverju landi fyrir sig hafi
víða farið vaxandi.
Hvað brást?
Þótt heimsbyggðinni í heild fari fram,
hefur ýmislegt farið úrskeiðis á okkar
slóðum. Hverju það sætir er ekki gott
að segja.
Hvernig stendur t.d. á því, að for-
setaframbjóðendur repúblikana nú eru
nær allir úti að aka nema einn (Mitt
Romney, fyrrum ríkisstjóri í Massa-
chusetts) eða kannski tveir. Hinir vita
ekki einföldustu atriði, þeir andmæla
þróunarkenningunni og gata í eigin
stefnuskrá. Þeir virðast kæra sig koll-
ótta um vanþekkingu sína, sumir þeirra
segjast hlynntir kjarnorkuárásum, pynt-
ingum á stríðsföngum og þannig áfram.
Illa er komið fyrir helzta forusturíki
hins frjáls heims, þegar annar stærsti
stjórnmálaflokkurinn getur ekki boðið
betur en þetta og hefur meiri hluta í
fulltrúadeild Bandaríkjaþings og gæti
jafnvel komizt aftur inn í Hvíta húsið.
Hvernig gat það t.d. gerzt, að Banda-
ríkjastjórn fór í stríð í Írak 2003 og lækk-
aði skatta um leið? Þegar stjórnarherrar
fara í stríð, eiga þeir að hækka skatta
og biðja almenning heima fyrir að færa
fórnir til að undirstrika alvöru málsins.
En Íraksstríðið var stríð hinna alvöru-
lausu og ábyrgðarlausu, og Bandaríkja-
menn héldu áfram að safna skuldum,
þar til stórir bankar og sum önnur
helztu fyrirtæki landsins komust í þrot.
Hryggjarstykkið í bandarísku atvinnu-
lífi, General Motors, brast og þurfti
á ríkisaðstoð að halda; ríkið eignað-
ist fjórðung hlutabréfa í fyrirtækinu.
Stjórnmálastéttin hefur gengið erinda
sérhagsmunahópa og ýtt undir ójöfnuð
án þess að blikna. Bush yngri forseti
sagðist eiga tvo vinahópa, ríkisbubba
og auðmenn.
Ísland, Írland, Grikkland, Ítalía
Ábyrgðarleysisvandinn er ekki
bundinn við Bandaríkin. Brezka
ríkisstjórnin þurfti einnig að bjarga
bönkum í stórum stíl, og Írland sér
nú fram á mörg mögur ár vegna
bankavandræða. Það mega Írar
þó eiga, að þeir eru búnir að tjarga
og fiðra sinn repúblikanaflokk, Fi-
anna Fáil, eins og írski prófessorinn
Peadar Kirby benti á í sjónvarps-
viðtali um daginn. Frá 1932 hafði
Fianna Fáil nær alla þræði í hendi
sér og sat að völdum í 61 ár af 79.
Flokkurinn stundaði haftabúskap í
40 ár undir kjörorðinu stétt með stétt
(kannast nokkur við það?) og hélt
landinu í lamandi fátækt, losaði síð-
an tökin við inngöngu Írlands í ESB
1973 og gekk of langt með því m.a.
að sleppa beizlinu af bönkunum.
Fianna Fáil missti þrjá fjórðu hluta
fylgis síns í þingkosningum fyrr á
þessu ári og er nú vart nema svipur
hjá sjón. Grikkland? Getur ekki
staðið skil á skuldum ríkisins. Ítalía?
Einnig langt leidd.
Spilling festi rætur
Ísland, Írland, Grikkland, Ítalía: hvað
eiga þau sammerkt þessi fjögur lönd,
sem misstu stjórn á fjármálum sínum?
Evruna? Nei. Óhagstæð ytri skilyrði?
Nei. Óheppni? Nei. Þessi lönd eiga
það sammerkt, að þau leyfðu spill-
ingu að festa rætur. Spillingin á Ír-
landi, Grikklandi og Ítalíu blasir við
öllum og er almennt viðurkennd.
Opinber rannsóknarnefnd fann for-
mann Fianna Fáil 1979–1992 og for-
sætisráðherra sekan um mútuþægni.
Silvio Berlusconi er ekki lengur for-
sætisráðherra Ítalíu (svo er alþjóðleg-
um fjármálamörkuðum fyrir að þakka,
þeim er ekki alls varnað). Berlusconi
getur því varla lengur látið breyta
lögum landsins sér í hag eftir smekk
og þörfum og mun því eftirleiðis eiga
á brattann að sækja fyrir dómstólum.
Danmörk, Finnland, Noregur, Sví-
þjóð, Þýzkaland, Austurríki, Holland,
Belgía, Pólland og flest önnur Evr-
ópulönd eiga ekki í neinum sérstök-
um efnahagsvandræðum. Þar héldu
menn áttum.
Heimur í hönk?
Kjallari
Þorvaldur
Gylfason
„Þessi lönd
eiga það
sammerkt, að þau
leyfðu spillingu
að festa rætur.
Leiðari
Jón Trausti Reynisson
jontrausti@dv.is
Útgáfufélag: DV ehf. Stjórnarformaður: Lilja Skaftadóttir Ritstjórar: Jón Trausti Reynisson (jontrausti@dv.is) og Reynir Traustason (rt@dv.is) Fréttastjóri: Ingi Freyr Vilhjálmsson (ingi@dv.is)
Umsjón helgarblaðs: Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir (ingibjorg@dv.is) Umsjón innblaðs: Kristjana Guðbrandsdóttir (kristjana@dv.is) Framkvæmdastjóri: Stefán T. Sigurðsson (sts@dv.is)
Sölu- og markaðsstjóri: Heiða B. Heiðarsdóttir (heida@dv.is) Hönnunarstjóri: Jón Ingi Stefánsson (joningi@dv.is) Umbrot: DV Prentun: Landsprent Dreifing: Árvakur DV á netinu: DV.is
F R J Á L S T, Ó H Á Ð D A G B L A Ð
Heimilisfang
Tryggvagötu 11
Hafnarhvoli, 2. hæð
101 Reykjavík
FRéTTASkoT
512 70 70 DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins á stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Öll viðtöl blaðsins eru hljóðrituð. Notkun á efni blaðsins er óheimil án samþykkis.
512 7000
512 7010
512 7080
512 7050
AÐALnúmeR
RiTSTJÓRn
ÁSkRiFTARSími
AuGLýSinGAR