Dagblaðið Vísir - DV - 07.03.2014, Blaðsíða 31

Umræða Stjórnmál 31Helgarblað 7.–10. mars 2014
S
tjórnarskrá sú sem Dana­
konungur færði þjóðinni
1874 er enn í fullu gildi.
Konungi var breytt í for­
seta 1944, breyting gerð á
kjördæmaskipan 1959 og 1995 var
nýjum mannréttindakafla bætt inn
í. Að öðru leyti er stjórnarskráin eins
og enn fjallar þriðjungur hennar
um forsetann. Ekkert ákvæði er um
auðlindir landsins, frumkvæði kjós­
enda né hvernig haga skuli þjóðar­
atkvæðagreiðslum. Stjórnarskráin
er þannig steinrunnið plagg og tekur
mið af kyrrstöðusamfélagi.
Árið 1874 var íslensk þjóð enn í
torfkofum. Auðlindir skiptu engu,
lýðræði ei heldur og mannréttindi
skammt á veg komin. Við lýðveldis­
stofnun var allt annað uppi á ten­
ingnum, hýbýli nær því sem við nú
þekkjum, engin vistarbönd, kosn­
ingaréttur orðinn almennur og
sjávar útvegurinn að taka við af
bændasamfélaginu. Þá stóð til að
færa þjóðinni nýja stjórnarskrá en
því verki er enn ólokið.
Þorskastríðið og EES
Nokkurt líf komst þó í stjórnar­
skrárumræðuna í kjölfar þorska­
stríðanna á áttunda áratugnum
enda orðið ljóst að auðlindir lands­
ins voru miklar en ekki ótakmark­
aðar. Gunnar Thoroddsen vildi að
auðlindaákvæði yrði sett í stjórnar­
skrá en hafði ekki erindi sem erfiði.
Gjafakvótakerfið var svo innleitt án
þess að þjóðin, skráður eigandi fiski­
miðanna, ætti stafkrók um rétt sinn
í stjórnarskrá. Lærdómsríkustu eft­
irmæli þessa tíma koma frá skelegg­
um skipherra í þorskastríðinu, Guð­
mundi Kjærnested. Hann kvaðst ekki
hafa staðið í þessari baráttu hefði
hann vitað að staðan yrði svona
nokkrum árum síðar og vísaði þá
einmitt til gjafaúthlutunar á kvóta.
Næst reyndi á stjórnarskrána
þegar Ísland tók upp EES­samn­
inginn 1993. Ekkert ákvæði er um
valdaframsal þó slíkt hafi átt sér stað
bæði með inngöngu okkar í Sam­
einuðu þjóðirnar og NATO mörg­
um árum fyrr. Menn þrugluðu þá og
æ síðan um fullveldi og valdafram­
sal, túlka allt sínum málstað í vil og
íslensk þjóð þiggur evrópskar laga­
tilskipanir án þess að hafa nokkurn
tíma verið spurð.
Upp úr aldamótunum kom svo
hagræðingin af gjafakvótakerfinu
í ljós, fjármunir söfnuðust á fárra
hendur. Einkavinavæðing þáverandi
ríkisstjórnar hleypti svo af stað far­
aldri sem nú er kenndur í kennslu­
bókum víða um heim sem víti til
varnaðar. Vitneskjan um að hrun
væri á næsta leiti barst fólki mis­
fljótt en vitanlega fyrst til helstu ger­
enda sem flúðu með illa fengið fé
sitt. Stjórnarskráin frá 1874 reyndist
harla haldlaus i þessum darraðar­
dansi öllum.
Hrunið
Í eftirskjálftum hrunsins komst loks
skriður á nýja stjórnarskrá. Þjóð­
inni var fenginn sá réttur að búa til
eigin stjórnarskrá og hún vissi hvað
hún vildi. Þjóðfundur skilaði tillög­
um og fræðimenn skiluðu tillögum
og fólk úti í bæ skilaði tillögum. Allir
sem vildu skiluðu tillögum. Stjórn­
lagaráð var fengið til úrvinnslu og
komst að einróma niðurstöðu. Sú
niðurstaða var borin undir þjóðar­
atkvæði 2012 og fékk afgerandi
blessun. Eflaust hafa ákvæði um
auðlindir, upplýsingaskyldu, beint
lýðræði og þjóðaratkvæðagreiðslur
ráðið þar miklu enda ákall reynsl­
unnar sterkt. Því miður brást þá­
verandi þingmeirihluti og sá núver­
andi hefur yfir lýstan engan áhuga á
málinu.
Þetta veldur því að þingmenn
geta áfram umgengist lýðræðislegt
umboð sitt að vild, haldið tryggð sína
við hagsmunaaðila, túlkað niður­
stöðu kosninga að eigin geðþótta,
sagt eitt og gert annað, hundsað
ákall um þjóðaratkvæði og haldið frá
þjóðinni öllum helstu hitamálum, í
raun rétt þjóðinni fingurinn í hverju
sem er hvenær sem er. Eflaust ekki
ósvipað og ráðamenn gerðu 1874.
Deilumál grassera
Á Íslandi hafa stjórnmálaflokkar
ekki sveigt sig undir lýðræðið heldur
sveigt það að sínum þörfum. Útkom­
an sýnir sig í óútkljáðum deilumálum
sem grassera, jafnvel árum saman og
eitra út frá sér. Ein ríkisstjórn rífur í
sig vinnu þeirrar fyrri og síðan koll
af kolli. Ekkert þokast og flokkarn­
ir svo sjálfmiðaðir að þeir gera ekki
hið augljósa, þ.e. fá fram vilja þjóðar­
innar og halda áfram með skýrt um­
boð. Í tilfelli viðræðuslita við ESB
kallar formaður Sjálfstæðisflokks
það pólitískan ómöguleika að lúta
þjóðarvilja sem gengur gegn hans
eigin sannfæringu. Til að halda völd­
um er þjóðarviljinn einfaldlega látinn
fjúka. Á sama hátt er landsmönnum
kerfisbundið haldið frá þjóðarat­
kvæðagreiðslu um kvótakerfið svo
ríkisstjórnir neyðist ekki til breytinga
sem ganga á skjön við hagsmuna­
aðila. Kvótamálið komst þó á dag­
skrá í atkvæðagreiðslunni um nýja
stjórnarskrá 2012 en afgerandi vilji til
breytinga var hunsaður. Þennan mat­
seðil er þjóðinni gert að gleypa, aftur,
aftur, aftur og aftur.
Án nýrrar stjórnarskrár mun ís­
lensk þjóð áfram búa við pólitíska
pattstöðu. Vart er að sjá neina vit­
undarvakningu hjá gömlu stjórn­
málaflokkunum sem heimta afsök­
unarbeiðnir á víxl en ættu að biðja
þjóðina afsökunar. Af þessu leiðir að
við kjósendur, þurfum að svara því
hvort við viljum eftirláta landið þess­
um þjóðkjörnu ofbeldisseggjum eða
þvinga fram breytingar. n
Þjóðkjörnir ofbeldisseggir
„Á Íslandi hafa
stjórnmálaflokkar
ekki sveigt sig undir lýð-
ræðið heldur sveigt það
að sínum þörfum.
Þ
egar þessi orð eru sett á
blað er líklegt að loðnukvót­
inn verði 127.700 tonn á
vetrarvertíðinni 2014 þegar
óveiddum kvóta Norð­
manna hefur verið bætt við veiði­
heimildir íslenskra skipa sem gefn­
ar voru út af ráðuneytinu í byrjun
vertíðar. Á móti voru veidd 463.000
tonn af loðnu árið 2013 samkvæmt
upplýsingum sem ég aflaði mér.
Góðu tíðindin eru hins vegar að
vesturganga fannst um miðja vik­
una og aldrei að vita nema hún komi
til með að bjarga vertíðinni. Það
liggur þó ekki fyrir þegar þessi orð
eru sett á blað. Loðnan sem veiðist
út af Vestfjörðum er smærri en sú
sem var veidd fyrr á vertíðinni auk
þess sem í henni er áta og hrogna­
fylling var um 22% á miðvikudags­
kvöld. Átan getur komið í veg fyrir
að loðnan verði fryst á dýrustu
markaði. Hafró er með skip á svæð­
inu og mælir vesturgönguna og nú
er óskandi að kvótinn verði aukinn
verulega svo tekjutap þjóðarbúsins
verði ekki stórfellt miðað við síðustu
vertíð. Veiðiskipin hafa verið vör
við töluvert magn og stóra flekki af
loðnu í sjónum.
Það er ekki á vísan að róa þegar
við reiknum okkur tekjur af fiskveið­
um og verðmætum sjávarfangs. Á
einni nóttu getur von um góða ver­
tíð orðið að engu en eins líkleg að
það breytist eins og hendi sé veifað.
Loðnan er ólíkindatól og kemur sí­
fellt á óvart. En það segir okkur að
við verðum að styrkja tekjuöflun rík­
isins af atvinnustarfsemi. Ekki með
auknum sköttum heldur með því að
skapa fleiri tækifæri þar sem verð­
mætasköpun er undirstaða fyrir
fjölbreytt og vel launuð störf.
Einföldum veiðileyfa-
og auðlindagjöld
Sveiflur í sjávarútvegi leiða hug­
ann að því hvernig núverandi form
veiðileyfagjalda og sérstaks veiði­
leyfagjalds getur komið illa niður á
útveginum. Gjöldin taka mið af rentu
þriggja síðustu ára og þegar veiðin
sveiflast og verð á mörkuðum lækkar
eins og nú er að gerast með mjöl og
lýsi þá leggjast gjöldin á með ógnar­
þunga. Nýtt frumvarp er þó í smíð­
um og ég veit ekki hvernig það tekur
á þessum þáttum er varða sveiflur í
verðmætum.
Núverandi reiknisaðferð fyrir
auðlindarentu er afar flókinn reikn­
ingur sem sjaldan er vænlegt til ár­
angurs þegar einfaldar lausnir eru
í boði. Einfaldleikinn skilar sér best
og er hluti af því að venjulegt fólk
geti gert sér grein fyrir gjaldinu. Ég
hef rætt við marga sem lifa og hrær­
ast í þessum málum alla daga og ekki
síst útgerðarmenn sem eru því mjög
sammála að veiðileyfagjöldin eigi að
reikna á landaðan afla og þau greiðist
jafnóðum og uppgjör á greiðslu afla
fer fram. Með einföldum reiknistuðli
má þannig ná utan um gjaldið og þá
hefur það þann kost að það greiðist
jafnóðum og fiskurinn er veiddur og
reiknistuðullinn tekur mið af sveifl­
um í verðlagi fiskjar á mörkuðum og
beint til fiskframleiðanda.
Það er mikilvægt að gjaldið taki
mið af verðlagssveiflum og komi
þannig jafnar niður á útgerðina
og tekjurnar af gjaldinu skili sér
jafnóðum í ríkissjóð. Þá er ein­
falt með reglugerð að taka stuðul­
inn úr sambandi að fullu eða hluta
á einstakar tegundir sem ekki eiga
að bera gjöldin. Þær tegundir eru
eins og rætt er um í þessu sam­
bandi, þorskur veiddur í Barentshafi,
kolmunni, (rætt um 50% gjald eða
minna), rækja og e.t.v. fleiri tegund­
ir sem gætu bæst á þennan lista eft­
ir ástæðum og horfum. Þar þarf að
gæta að því að nýir veiðistofnar séu
ekki gjaldfærðir svo hátt að ekki sé
kostur að leggja veiðarfæri og skip
í það að finna ný mið og tegundir í
veiðanlegu magni. Veiðileyfagjöld
mega aldrei verða til þess að draga úr
framþróun og takmarka nýjar leiðir í
öflun nýrra tegunda eða fiskimiða.
Veiðileyfagjöld má einnig innheimta
í gegnum tekjuskatt fyrirtækja en þá
verða þau e.t.v. ekki jafn gegnsæ og
gjald reiknað við hverja löndun.
Vinnslan
Ég hef margoft bent á það í ræðu og
riti að við verðum að hafa gjöldin
sanngjörn og hógvær. Í því sam­
bandi hef ég bent á að auðlindarenta
af vinnslunni er tekin í gegnum út­
gerðina sem er afar ósanngjarnt,
að ein grein greiði gjöld fyrir aðra.
Ég hef einnig oft bent á þá leið að í
stað þess að reikna auðlindagjald
á vinnsluna væri farsælla að gera
vinnslunni kleift að hækka laun fisk­
verkafólks verulega. Það skilar sér
strax í bættum hag fiskvinnslufólks
sem svo sannarlega á það skilið.
Tekjur sjávarsveitarfélaganna aukast
með hækkuðu útsvari og veltan í
samfélaginu skilar ríkinu auknum
sköttum af neyslunni. Skattlagning
er ekki eina leiðin til að auka tekjur
samfélagsins af verðmætasköpun­
inni í landinu. n
„Á einni nóttu get-
ur von um góða
vertíð orðið að engu en
eins líkleg að það breytist
eins og hendi sé veifað.
A
ugljóst er að viðbrögð
fólks við gerræðistillögu
utanríkisráðherrans um
að slíta samningaviðræð­
um við Evrópusambandið kom
forystumönnum ríkisstjórnar­
innar í opna skjöldu. Þeir eru því
á harða hlaupum undan eigin
orðum og gjörðum. Forystumenn
ríkisstjórnarinnar eiga í erfið­
leikum með að muna hverju þeir
lofuðu. Þeir fiska upp orð eins og
ómöguleiki og framfylgjanlegt til
að segja að þeir geti ekki farið að
vilja meirihluta fólks. – Þetta áttu
þeir að sjá fyrir. Og láta innantóm
loforð eiga sig.
Svo þvarga þeir um hvort
hægt sé að halda þjóðaratkvæða­
greiðslu, hvort einhver sé bundinn
af henni og af hverju
var ekki löngu búið
að halda þjóðar­
atkvæðagreiðslu.
Ekki mjög gagn­
legt í umræðunni,
en hentar þeim sem
eru á flótta undan sjálfum sér.
Strax við upphaf klúðursins sagði
formaður Sjálfstæðisflokksins að
áður en hægt yrði að halda þjóðar­
atkvæðagreiðslu þyrfti að breyta
stjórnarskránni. Forsætisráðherr­
ann, formaður Framsóknarflokks­
ins, endurtók þennan vísdóm nú í
vikunni. Ætla þeir að beita sér fyrir
breytingu á stjórnarskránni? Trú­
ir því einhver að þeir ætli að gera
það? Treystir einhver loforðum
þessara manna?
Svo er það röksemdin að ekki
hafi verið samþykkt að halda
þjóðaratkvæðagreiðslu áður en
umsóknin var lögð fram. Látum
vera að samkvæmt fyrri röksemd­
inni um ákvæðið í stjórnarskránni
er illskiljanlegt hvernig það átti að
vera hægt, það er nú svo að menn
grípa til þess sem hendi er næst.
Fyrir kosningar 2009 var það
skýr stefna Samfylkingarinnar að
sækja skyldi um aðild að Evrópu­
sambandinu og að þegar samn­
ingur lægi fyrir yrði hann borinn
undir þjóðina í þjóðarat­
kvæðagreiðslu. Það
er bjargföst skoðun
mín að okkur er
betur borgið í sem
nánustu samstarfi
við aðrar þjóðir en
með mikilmennskutil­
burðum eins og þeim að við eigum
að hafa allan heiminn undir, semja
við Kínverja, Indverja, austur og
vestur. Samningurinn um EES var
heillaspor. En við erum skör lægra
en samstarfsríkin sem eru innan
ESB. Við höfum ekki aðgang að
fundunum þar sem ákvarðanir
sem við innleiðum í okkar löggjöf
eru teknar.
Það er í besta falli barnaskap­
ur að halda því fram að við getum
aukið áhrif okkar með því að fjölga
starfsfólki í Brussel. Sjáið norsku
skýrsluna um áhrif Norðmanna,
sem eru með her manns í Brussel,
hangandi á hurðarhúnum leitandi
frétta af fundum sem þeim er ekki
boðið á.
Umræðan um Evrópusam­
bandið, eðli þess og starfshætti
er og hefur verið með þeim hætti
að fólk getur ekki tekið upplýsta
ákvörðun um hvort okkur er bet­
ur borgið innan þess eða utan
nema að samningur liggi fyrir. Það
var mín skoðun árið 2009 og sú
skoðun hefur bara styrkst undan­
farna daga. Þess vegna var fráleitt
að leysa innanflokksdeilur Sjálf­
stæðisflokksins með því að sam­
þykkja þjóðaratkvæðagreiðslu um
að leggja fram umsókn sumarið
2009. Þeir verða að leysa sínar deil­
ur sjálfir, þurftu það þá og þurfa
það nú.
Valgerður Bjarnadóttir þingmaður
Flóttinn mikli
Það er ekki á vísan að róa
Ásmundur Friðriksson
alþingismaður
Kjallari
Lýður Árnason
læknir og vaktstjóri Lýðræðisvaktarinnar
Aðsent