Dagblaðið Vísir - DV - 07.03.2014, Side 31
Umræða Stjórnmál 31Helgarblað 7.–10. mars 2014
S
tjórnarskrá sú sem Dana
konungur færði þjóðinni
1874 er enn í fullu gildi.
Konungi var breytt í for
seta 1944, breyting gerð á
kjördæmaskipan 1959 og 1995 var
nýjum mannréttindakafla bætt inn
í. Að öðru leyti er stjórnarskráin eins
og enn fjallar þriðjungur hennar
um forsetann. Ekkert ákvæði er um
auðlindir landsins, frumkvæði kjós
enda né hvernig haga skuli þjóðar
atkvæðagreiðslum. Stjórnarskráin
er þannig steinrunnið plagg og tekur
mið af kyrrstöðusamfélagi.
Árið 1874 var íslensk þjóð enn í
torfkofum. Auðlindir skiptu engu,
lýðræði ei heldur og mannréttindi
skammt á veg komin. Við lýðveldis
stofnun var allt annað uppi á ten
ingnum, hýbýli nær því sem við nú
þekkjum, engin vistarbönd, kosn
ingaréttur orðinn almennur og
sjávar útvegurinn að taka við af
bændasamfélaginu. Þá stóð til að
færa þjóðinni nýja stjórnarskrá en
því verki er enn ólokið.
Þorskastríðið og EES
Nokkurt líf komst þó í stjórnar
skrárumræðuna í kjölfar þorska
stríðanna á áttunda áratugnum
enda orðið ljóst að auðlindir lands
ins voru miklar en ekki ótakmark
aðar. Gunnar Thoroddsen vildi að
auðlindaákvæði yrði sett í stjórnar
skrá en hafði ekki erindi sem erfiði.
Gjafakvótakerfið var svo innleitt án
þess að þjóðin, skráður eigandi fiski
miðanna, ætti stafkrók um rétt sinn
í stjórnarskrá. Lærdómsríkustu eft
irmæli þessa tíma koma frá skelegg
um skipherra í þorskastríðinu, Guð
mundi Kjærnested. Hann kvaðst ekki
hafa staðið í þessari baráttu hefði
hann vitað að staðan yrði svona
nokkrum árum síðar og vísaði þá
einmitt til gjafaúthlutunar á kvóta.
Næst reyndi á stjórnarskrána
þegar Ísland tók upp EESsamn
inginn 1993. Ekkert ákvæði er um
valdaframsal þó slíkt hafi átt sér stað
bæði með inngöngu okkar í Sam
einuðu þjóðirnar og NATO mörg
um árum fyrr. Menn þrugluðu þá og
æ síðan um fullveldi og valdafram
sal, túlka allt sínum málstað í vil og
íslensk þjóð þiggur evrópskar laga
tilskipanir án þess að hafa nokkurn
tíma verið spurð.
Upp úr aldamótunum kom svo
hagræðingin af gjafakvótakerfinu
í ljós, fjármunir söfnuðust á fárra
hendur. Einkavinavæðing þáverandi
ríkisstjórnar hleypti svo af stað far
aldri sem nú er kenndur í kennslu
bókum víða um heim sem víti til
varnaðar. Vitneskjan um að hrun
væri á næsta leiti barst fólki mis
fljótt en vitanlega fyrst til helstu ger
enda sem flúðu með illa fengið fé
sitt. Stjórnarskráin frá 1874 reyndist
harla haldlaus i þessum darraðar
dansi öllum.
Hrunið
Í eftirskjálftum hrunsins komst loks
skriður á nýja stjórnarskrá. Þjóð
inni var fenginn sá réttur að búa til
eigin stjórnarskrá og hún vissi hvað
hún vildi. Þjóðfundur skilaði tillög
um og fræðimenn skiluðu tillögum
og fólk úti í bæ skilaði tillögum. Allir
sem vildu skiluðu tillögum. Stjórn
lagaráð var fengið til úrvinnslu og
komst að einróma niðurstöðu. Sú
niðurstaða var borin undir þjóðar
atkvæði 2012 og fékk afgerandi
blessun. Eflaust hafa ákvæði um
auðlindir, upplýsingaskyldu, beint
lýðræði og þjóðaratkvæðagreiðslur
ráðið þar miklu enda ákall reynsl
unnar sterkt. Því miður brást þá
verandi þingmeirihluti og sá núver
andi hefur yfir lýstan engan áhuga á
málinu.
Þetta veldur því að þingmenn
geta áfram umgengist lýðræðislegt
umboð sitt að vild, haldið tryggð sína
við hagsmunaaðila, túlkað niður
stöðu kosninga að eigin geðþótta,
sagt eitt og gert annað, hundsað
ákall um þjóðaratkvæði og haldið frá
þjóðinni öllum helstu hitamálum, í
raun rétt þjóðinni fingurinn í hverju
sem er hvenær sem er. Eflaust ekki
ósvipað og ráðamenn gerðu 1874.
Deilumál grassera
Á Íslandi hafa stjórnmálaflokkar
ekki sveigt sig undir lýðræðið heldur
sveigt það að sínum þörfum. Útkom
an sýnir sig í óútkljáðum deilumálum
sem grassera, jafnvel árum saman og
eitra út frá sér. Ein ríkisstjórn rífur í
sig vinnu þeirrar fyrri og síðan koll
af kolli. Ekkert þokast og flokkarn
ir svo sjálfmiðaðir að þeir gera ekki
hið augljósa, þ.e. fá fram vilja þjóðar
innar og halda áfram með skýrt um
boð. Í tilfelli viðræðuslita við ESB
kallar formaður Sjálfstæðisflokks
það pólitískan ómöguleika að lúta
þjóðarvilja sem gengur gegn hans
eigin sannfæringu. Til að halda völd
um er þjóðarviljinn einfaldlega látinn
fjúka. Á sama hátt er landsmönnum
kerfisbundið haldið frá þjóðarat
kvæðagreiðslu um kvótakerfið svo
ríkisstjórnir neyðist ekki til breytinga
sem ganga á skjön við hagsmuna
aðila. Kvótamálið komst þó á dag
skrá í atkvæðagreiðslunni um nýja
stjórnarskrá 2012 en afgerandi vilji til
breytinga var hunsaður. Þennan mat
seðil er þjóðinni gert að gleypa, aftur,
aftur, aftur og aftur.
Án nýrrar stjórnarskrár mun ís
lensk þjóð áfram búa við pólitíska
pattstöðu. Vart er að sjá neina vit
undarvakningu hjá gömlu stjórn
málaflokkunum sem heimta afsök
unarbeiðnir á víxl en ættu að biðja
þjóðina afsökunar. Af þessu leiðir að
við kjósendur, þurfum að svara því
hvort við viljum eftirláta landið þess
um þjóðkjörnu ofbeldisseggjum eða
þvinga fram breytingar. n
Þjóðkjörnir ofbeldisseggir
„Á Íslandi hafa
stjórnmálaflokkar
ekki sveigt sig undir lýð-
ræðið heldur sveigt það
að sínum þörfum.
Þ
egar þessi orð eru sett á
blað er líklegt að loðnukvót
inn verði 127.700 tonn á
vetrarvertíðinni 2014 þegar
óveiddum kvóta Norð
manna hefur verið bætt við veiði
heimildir íslenskra skipa sem gefn
ar voru út af ráðuneytinu í byrjun
vertíðar. Á móti voru veidd 463.000
tonn af loðnu árið 2013 samkvæmt
upplýsingum sem ég aflaði mér.
Góðu tíðindin eru hins vegar að
vesturganga fannst um miðja vik
una og aldrei að vita nema hún komi
til með að bjarga vertíðinni. Það
liggur þó ekki fyrir þegar þessi orð
eru sett á blað. Loðnan sem veiðist
út af Vestfjörðum er smærri en sú
sem var veidd fyrr á vertíðinni auk
þess sem í henni er áta og hrogna
fylling var um 22% á miðvikudags
kvöld. Átan getur komið í veg fyrir
að loðnan verði fryst á dýrustu
markaði. Hafró er með skip á svæð
inu og mælir vesturgönguna og nú
er óskandi að kvótinn verði aukinn
verulega svo tekjutap þjóðarbúsins
verði ekki stórfellt miðað við síðustu
vertíð. Veiðiskipin hafa verið vör
við töluvert magn og stóra flekki af
loðnu í sjónum.
Það er ekki á vísan að róa þegar
við reiknum okkur tekjur af fiskveið
um og verðmætum sjávarfangs. Á
einni nóttu getur von um góða ver
tíð orðið að engu en eins líkleg að
það breytist eins og hendi sé veifað.
Loðnan er ólíkindatól og kemur sí
fellt á óvart. En það segir okkur að
við verðum að styrkja tekjuöflun rík
isins af atvinnustarfsemi. Ekki með
auknum sköttum heldur með því að
skapa fleiri tækifæri þar sem verð
mætasköpun er undirstaða fyrir
fjölbreytt og vel launuð störf.
Einföldum veiðileyfa-
og auðlindagjöld
Sveiflur í sjávarútvegi leiða hug
ann að því hvernig núverandi form
veiðileyfagjalda og sérstaks veiði
leyfagjalds getur komið illa niður á
útveginum. Gjöldin taka mið af rentu
þriggja síðustu ára og þegar veiðin
sveiflast og verð á mörkuðum lækkar
eins og nú er að gerast með mjöl og
lýsi þá leggjast gjöldin á með ógnar
þunga. Nýtt frumvarp er þó í smíð
um og ég veit ekki hvernig það tekur
á þessum þáttum er varða sveiflur í
verðmætum.
Núverandi reiknisaðferð fyrir
auðlindarentu er afar flókinn reikn
ingur sem sjaldan er vænlegt til ár
angurs þegar einfaldar lausnir eru
í boði. Einfaldleikinn skilar sér best
og er hluti af því að venjulegt fólk
geti gert sér grein fyrir gjaldinu. Ég
hef rætt við marga sem lifa og hrær
ast í þessum málum alla daga og ekki
síst útgerðarmenn sem eru því mjög
sammála að veiðileyfagjöldin eigi að
reikna á landaðan afla og þau greiðist
jafnóðum og uppgjör á greiðslu afla
fer fram. Með einföldum reiknistuðli
má þannig ná utan um gjaldið og þá
hefur það þann kost að það greiðist
jafnóðum og fiskurinn er veiddur og
reiknistuðullinn tekur mið af sveifl
um í verðlagi fiskjar á mörkuðum og
beint til fiskframleiðanda.
Það er mikilvægt að gjaldið taki
mið af verðlagssveiflum og komi
þannig jafnar niður á útgerðina
og tekjurnar af gjaldinu skili sér
jafnóðum í ríkissjóð. Þá er ein
falt með reglugerð að taka stuðul
inn úr sambandi að fullu eða hluta
á einstakar tegundir sem ekki eiga
að bera gjöldin. Þær tegundir eru
eins og rætt er um í þessu sam
bandi, þorskur veiddur í Barentshafi,
kolmunni, (rætt um 50% gjald eða
minna), rækja og e.t.v. fleiri tegund
ir sem gætu bæst á þennan lista eft
ir ástæðum og horfum. Þar þarf að
gæta að því að nýir veiðistofnar séu
ekki gjaldfærðir svo hátt að ekki sé
kostur að leggja veiðarfæri og skip
í það að finna ný mið og tegundir í
veiðanlegu magni. Veiðileyfagjöld
mega aldrei verða til þess að draga úr
framþróun og takmarka nýjar leiðir í
öflun nýrra tegunda eða fiskimiða.
Veiðileyfagjöld má einnig innheimta
í gegnum tekjuskatt fyrirtækja en þá
verða þau e.t.v. ekki jafn gegnsæ og
gjald reiknað við hverja löndun.
Vinnslan
Ég hef margoft bent á það í ræðu og
riti að við verðum að hafa gjöldin
sanngjörn og hógvær. Í því sam
bandi hef ég bent á að auðlindarenta
af vinnslunni er tekin í gegnum út
gerðina sem er afar ósanngjarnt,
að ein grein greiði gjöld fyrir aðra.
Ég hef einnig oft bent á þá leið að í
stað þess að reikna auðlindagjald
á vinnsluna væri farsælla að gera
vinnslunni kleift að hækka laun fisk
verkafólks verulega. Það skilar sér
strax í bættum hag fiskvinnslufólks
sem svo sannarlega á það skilið.
Tekjur sjávarsveitarfélaganna aukast
með hækkuðu útsvari og veltan í
samfélaginu skilar ríkinu auknum
sköttum af neyslunni. Skattlagning
er ekki eina leiðin til að auka tekjur
samfélagsins af verðmætasköpun
inni í landinu. n
„Á einni nóttu get-
ur von um góða
vertíð orðið að engu en
eins líkleg að það breytist
eins og hendi sé veifað.
A
ugljóst er að viðbrögð
fólks við gerræðistillögu
utanríkisráðherrans um
að slíta samningaviðræð
um við Evrópusambandið kom
forystumönnum ríkisstjórnar
innar í opna skjöldu. Þeir eru því
á harða hlaupum undan eigin
orðum og gjörðum. Forystumenn
ríkisstjórnarinnar eiga í erfið
leikum með að muna hverju þeir
lofuðu. Þeir fiska upp orð eins og
ómöguleiki og framfylgjanlegt til
að segja að þeir geti ekki farið að
vilja meirihluta fólks. – Þetta áttu
þeir að sjá fyrir. Og láta innantóm
loforð eiga sig.
Svo þvarga þeir um hvort
hægt sé að halda þjóðaratkvæða
greiðslu, hvort einhver sé bundinn
af henni og af hverju
var ekki löngu búið
að halda þjóðar
atkvæðagreiðslu.
Ekki mjög gagn
legt í umræðunni,
en hentar þeim sem
eru á flótta undan sjálfum sér.
Strax við upphaf klúðursins sagði
formaður Sjálfstæðisflokksins að
áður en hægt yrði að halda þjóðar
atkvæðagreiðslu þyrfti að breyta
stjórnarskránni. Forsætisráðherr
ann, formaður Framsóknarflokks
ins, endurtók þennan vísdóm nú í
vikunni. Ætla þeir að beita sér fyrir
breytingu á stjórnarskránni? Trú
ir því einhver að þeir ætli að gera
það? Treystir einhver loforðum
þessara manna?
Svo er það röksemdin að ekki
hafi verið samþykkt að halda
þjóðaratkvæðagreiðslu áður en
umsóknin var lögð fram. Látum
vera að samkvæmt fyrri röksemd
inni um ákvæðið í stjórnarskránni
er illskiljanlegt hvernig það átti að
vera hægt, það er nú svo að menn
grípa til þess sem hendi er næst.
Fyrir kosningar 2009 var það
skýr stefna Samfylkingarinnar að
sækja skyldi um aðild að Evrópu
sambandinu og að þegar samn
ingur lægi fyrir yrði hann borinn
undir þjóðina í þjóðarat
kvæðagreiðslu. Það
er bjargföst skoðun
mín að okkur er
betur borgið í sem
nánustu samstarfi
við aðrar þjóðir en
með mikilmennskutil
burðum eins og þeim að við eigum
að hafa allan heiminn undir, semja
við Kínverja, Indverja, austur og
vestur. Samningurinn um EES var
heillaspor. En við erum skör lægra
en samstarfsríkin sem eru innan
ESB. Við höfum ekki aðgang að
fundunum þar sem ákvarðanir
sem við innleiðum í okkar löggjöf
eru teknar.
Það er í besta falli barnaskap
ur að halda því fram að við getum
aukið áhrif okkar með því að fjölga
starfsfólki í Brussel. Sjáið norsku
skýrsluna um áhrif Norðmanna,
sem eru með her manns í Brussel,
hangandi á hurðarhúnum leitandi
frétta af fundum sem þeim er ekki
boðið á.
Umræðan um Evrópusam
bandið, eðli þess og starfshætti
er og hefur verið með þeim hætti
að fólk getur ekki tekið upplýsta
ákvörðun um hvort okkur er bet
ur borgið innan þess eða utan
nema að samningur liggi fyrir. Það
var mín skoðun árið 2009 og sú
skoðun hefur bara styrkst undan
farna daga. Þess vegna var fráleitt
að leysa innanflokksdeilur Sjálf
stæðisflokksins með því að sam
þykkja þjóðaratkvæðagreiðslu um
að leggja fram umsókn sumarið
2009. Þeir verða að leysa sínar deil
ur sjálfir, þurftu það þá og þurfa
það nú.
Valgerður Bjarnadóttir þingmaður
Flóttinn mikli
Það er ekki á vísan að róa
Ásmundur Friðriksson
alþingismaður
Kjallari
Lýður Árnason
læknir og vaktstjóri Lýðræðisvaktarinnar
Aðsent